Encyklopedja Kościelna/Babilon
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom I) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Babilon, Babilonja (Babylonia). Przez Babilonję Grecy rozumieli niewielki kraj, leżący po obu brzegach rzeki Eufratu, którego granicę od wschodu stanowiła rz. Tygr, od południa odnoga Perska, od zachodu Arabja, a od północy Mezopotamja. Hebrajczycy nazywali ten kraj Sennaar. Nazywano także Babilonję Chaldeą (ob.), dla tego, że od bardzo dawnych czasów osiedli w niej Chaldejczycy. Dziś mieszkają tam Arabi, a kraina cała nazywa się Irak-el-Arab. Stolica Babilonji leżała po obu brzegach Eufratu i nazywała się Babilon (hebr. Babel, grec. Βαβυλών); którą to nazwę krajowcy wywodzili od mytycznego Bela (Abydenus, ap. Euseb. Praepar. Ev. 9, 41. Cf. Stephani Byzant. Lexic. v. Βαβυλων). Dawne miasto było tylko na zachód Eufratu, drugą półowę jego, na wschód tejże rzeki, wystawił później Nabuchodonozor (po r. 604 przed Chr.). O pierwszych tego miasta i kraju zawiązkach wiemy z Genezy, że osiedlili się tu potomkowie Noego, zaraz po potopie. Lecz wkrótce nastąpiło przeludnienie, które zmusiło ich do rozejścia się. Przed rozejściem, aby uwiecznić swoje imię, postanowili zbudować wieżę ogromną i miasto (Gen. 11, 1—4). Dumnego tego przedsięwzięcia nie dokończyli, z powodu pomieszania języków. Wspomniana wieża i miasto z tego powodu nazwane zostały Babel, t. j. pomieszanie. Uczeni badacze wschodnich starożytności wykazali, że miejsce, na pomnikach klino-piśmiennych zwane Borsippa v. Barsippa, leżące nie nad samym Eufratem (jak Babilon), lecz w południowo-zachodniej stronie sławnej tej stolicy, jest pierwotnym Babelem; że tam była świątynia Belusa (Baala), przez Herodota opisywana, i że dzisiejszy zbiór gruzów, zwany przez krajowców Birs-Nimrud (wieża Nemroda) i dosyć szeroko się rozciągający, jest szczątkiem dawnego miasta Borsippy (Babelu) i wieży, przez potomków Noego rozpoczętej. Ob. G. Rawlinson, Historical evidences of the truth of the scripture recordes etc., Lond. 1862 (2 wyd.). Franc. Kaulen w samej nazwie Bar-sippa upatruje etymologicznie to samo, co wyraża Bal-bel, czyli Babel, (rozdzielenie, pomieszanie mowy). Ob. pismo period. Katholik z r. 1865 t. I s. 63—102, i 159—176, i z r. 1865 t. II s. 55—81. W miejscu tej dawnej Borsippy znaleziony został napis, przez Nabuchodonozora, ok. r. 580 przed Chr., sporządzony, który tak brzmi: „Swiątynię fundamentu ziemi, wieżę Babilonu wystawiłem i ukończyłem, i z cegieł i pokrywającej miedzi posadziłem na niej szczyt (dach). Ogłaszamy to: Swiątynia siedmiu świateł ziemi, wieża Borsippy, którą dawniejszy król zbudował (liczą temu czterdzieści dwa pokolenia), lecz na której szczytu nie posadził, od dni potopu opuszczoną została przez ludzi. Tu wydali w nieładzie wyrażenie swych myśli. Deszcze i słoty (v. burze) przemoczyły jej cegłę (paloną); cegły (suszone) jej pokrycia popękały; cegły (palone samego) budynku (t. j. piętra) zostały przez wodę (tak) przepłukane (iż przemieniły się) na kupę gruzów. Wielki bóg Merodach skłonił moją myśl do odbudowania jej; nietknąłem jej miejsca[1], ani nie zmieniłem jej fundamentów. W miesiącu szczęścia, w dniu pomyślnym, naprawiłem cegły (palone) jej budowy (piętr) i cegły (suszone) jej pokrycia, (tak iż się stały) murem mocno połączonym; odnowiłem wiązanie belek i położyłem napis mego imienia na wieńcu jej odnowionych murów. Do ukończenia jej i posadzenia na niej szczytu podniosłem moją rękę, jak przed wieki była założoną, wybudowałem ją (wieżę); jak w onych dniach (było zamierzone) wzniosłem jej (świątyni) szczyt.“ Ob. S. Rawlinson i Norris, The cuneiform inscriptions of Western Asia, Lond. 1861—1870 t. I tabl. 51. n. 1. Cf. Oppert’a rozprawę o tém w Journal Asiatique z r. 1857, ser. V t. 9 i 10. Henr. Rawlinson i Fox Talbot w Journal of the Royal Asiatic Society, vol. XVIII r. 1861. W odczytaniu tém wątpliwość zachodzi tylko co do słów: liczą temu 42 pokolenia. Jeżeli to czytanie jest prawdziwém, natenczas początek wieży Babel (późniejszej świątyni Bela) należałoby odnieść do r. 2100 przed Nabuchodonozorem († ok. 560 przed Chr.), t. j. do r. 2680 przed Chr.[2]. Lecz inni czytają: liczą jej 42 łokcie, chociaż nam się wydaje to naciąganém. Nabuchodonozor bowiem liczyłby raczej łokcie muru przez siebie naprawionego, lub postawionego, a nie wysokość kupy gruzów, pozostałych z dawnej wieży. Nie mówi też o tej wysokości muru, którą sam naprawił, bo w tej części napisu jest tylko rzecz o dawnym stanie; o nowym zaś dopiero przy końcu. Drugie miejsce od słów: od dni potopu... aż do swych myśli, inni czytają: od wielu dni upadła. Nie było żadnego dobrego starania o kanały, dla odpływu wody tegoż miejsca. Tak czyta Schrader (Die Keilinschriften u. d. Alte Test. s. 36), przeciw innym uczonym assyrologom. Którekolwiek przecież z tych dwóch czytań przyjmiemy, wypadnie ono na to, co mówi Gen. 11, 8, że ludzie budujący to miasto i wieżę, zostawili je bez dokończenia i rozeszli się. A gdy Assur, semita, poszedł za rz. Tygr, gdzie założył Assyrję (Gen. 10, 11), w Sennar zostali się potomkowie Chama, Kuszyci: Nemrod, syn Chusa, zamieszkał około Babelu i stał się pierwszym potężnym władcą (Ob. A. Fr. Gfrörer, Urgeschichte des menschlichen Geschlechtes, Schaffh. 1855, 2 t.). Babilon zaś w bardzo korzystném miejscu (nad Eufratem) położony, stał się później środkowym punktem handlu między Azją południową i wschodnią a zachodnią, i wzrosł do wielkiej potęgi. O następcach Nemroda nic nie wiemy. Nie wiadomo także, w której epoce Chaldejczycy uorganizowali się tu w kastę wyższą, trzymającą w swych rękach tajemniczą wiedzę. Berozus (resztki jego zebrane ob. we Fragmenta Historicor. Graecor. vol. II) opowiada w rocznikach swych o kilku dynastjach, panujących w Babilonie: że dynastja niniwska panowała przez lat 526[3], t. j. 788 (rok pierwszego zburzenia Niniwy) + 526=1314; albo: 625 (rok ostatniego zburzenia Niniwy) + 526=1151); przed nią arabska 245 lat; a jeszcze przed tą było 49 królów chaldejskich przez 458 lat. Według więc tej rachuby, dynastja chaldejska panowałaby od roku 2017—1559 przed Chr.; arabska od 1559—1314; niniwska od 1314 do 788. Oprócz tego Berozus nadmienia jeszcze o czwartej dynastji dawniejszej, której nazwać nie umie; lecz wie, że panowało z niej 11 królów przez lat 48 (może 248, więc od r. 2027—2275), dalej o dynastji medyjskiej przez lat 224 (t. j. 2275—2499) i o miejscowej. Co do tej ostatniej, Berozus nie wie, jak długo panowała; tylko Alexander Polyhistor, zapewne na podstawie astrologicznych danych, liczy 86 królów, przez lat 33,000; a przed potopem tylko 10 królów przez 432,000 lat! Do tych bajecznych czasów odnosiły się owe obserwacje astronomiczne kapłanów chaldejskich, z 31,000 lat, posłane Arystotelesowi, a któremi filozofizm zeszłego wieku chciał zawstydzić chronologję biblijną. Z Beroza więc widać, że Chamici (potomkowie Nemroda) panowali do 2499 (v. 2299). Po nich Medowie od 2499—2275, lub 224—200 lat mniej. Dynastja zaś, której Berozus nazwiska nie podaje, według Opperta, ma być scytyjską, lub turańską. Występuje ona jednocześnie z Abrahamem; z niej panował w Babilonji król, imieniem Amraphel, który, razem ze swymi sąsiadami, należał do wyprawy przeciw królom Pentapolu (Gen. 14, 4). Trzecią dynastją, która przez 450 lat panowała w Babilonji, była chaldejska. Z niej, na pomniku Teglathphalasara, mamy dwa imiona królów: Samsi-hu i Ismidagan. Trzeci, Naramsin, budował pałace i świątynie. A że tabliczki z imieniem Ismidagana znaleziono w Kalah-Szer-gat, blizko Niniwy, ztąd wnioskują uczeni, że panowanie Babilonji rozciągało się i na Assyrję. Pod owe czasy może wypadają zwycięztwa egipskich Faraonów w Azji zachodniej, Tuthmosisa i Amenotisa, po których hieroglificzne pomniki mówią, że królowie Niniwy, Babilonu i Rotennus (Sennaar) byli hołdownikami Egiptu. Czwartą dynastją historyczną Beroza jest arabska, która przez ciąg 245 lat miała dać 9 królów Babilonowi. Uczeni jednak, jak Lenormant (Manuel de l'hist. d'Orient.) sądzą, że przez Arabów Assyryjczycy rozumieli Egipcjan. Według historyków greckich, przez najście Arabów do Babilonji, monarchja ta podzieloną została na kilka mniejszych państw. Djodor sycylijski opowiada, że Babilonja miała wtedy wiele miast ludnych, lecz mieszkańcy nie byli biegłymi w sztuce wojennej. Ninus tedy (kr. assyr.) uorganizował silną armję, z jej pomocą podbił Babilonję i od dynastji arabskiej wyswobodził (1310 przed Chr.). Po jego śmierci, Semiramida uczyniła Babilon stolicą królestwa Assyryjskiego. Ona to miała wynieść to miasto do godnej podziwu świetności: otoczyła je murem, na 360 stadjów (66,600 metrów) długim, a tak grubym, że na nim 6 wozów (według innych tylko dwa) wygodnie mijać się mogło, wysokim zaś miał być na 86 (według innych 25) metrów. Mury były z cegieł suszonych, połączone asfaltem i miały 250 wież, odpowiedniej wielkości. Potem w miejscu, gdzie Eufrat jest najwęższym, zbudowała most, 5 stadjów długi, na filarach z kamienia, po 12 stóp od siebie odległych, a po obu końcach tego mostu wystawiła dwa zamki obronne; brzegi Eufratu obwiodła bulwarem, na 160 stadjów długim; wreszcie, sprowadziwszy wodę z Eufratu, do umyślnie ku temu przyrządzonego rezerwoaru, w ciągu 7 dni, przez całą szerokość rzeki, w łożysku jej wykopała podziemną galerję, która tym sposobem tajemnie łączyła oba zamki, na końcach mostu będące. Dwie wspaniałe, miedziane bramy tej galerji, miały być jeszcze za czasów perskich. Zbudowała także w środku miasta świątynię Bela. Tak opisuje Djodor sycyl. Lecz opowiadanie to jest więcej niż wątpliwém, jak zaraz powiemy. Następcy Semiramidy mieszkali w Niniwie, a Babilonją rządzili satrapowie królów assyryjskich, może z tytułem królów. R. 1122 król chaldejski Merodach-Baladan złupił Niniwę i uprowadził do Babilonu bawałwany króla niniw. Teglatfalasara. Fakt ten opowiada w 418 lat potem żyjący Sennacheryb. Około tegoż czasu, Niniwa (w XI w.) miała dynastję królów babilończyków. Belitaras, dozorca ogrodów królewskich, stanął na czele spisku przeciw Belochusowi, kr. assyr., i tron jego zagarnął. Następcami byli jego potomkowie: Salmanassar I i inni. Od X w. przed Chr. Assyryjska monarchja się rozszerzyła (Teglatfalasar III, Sardanapal III i Salmanasar III). Tu wypada historyczna Semiramida. Już Herodot wie, że Semiramis była na 5 generacji przed Nitocris, żoną Nabopolassara, coby wypadło około IX lub VIII w. przed Chr. To zgadza się z pomnikiem znalezionym w Nimrud (na połud. Niniwy). Pomnik ten wystawia bożka Nabo, na którego piersiach jest tabliczka, z dedykacją do króla Binnirari v. Binigtanabal i jego żony Sammuramit (Annales de philos. chret. 1865, Septembre). Panowanie tej królowej wypada nie bezpośrednio po Salmanassarze (III v. IV), który panował r. 899—870, ale po jego następcach: Assurdaninpalu (Sardanapalu IV) i Samas-Hu (v. Samas-Bin, r. 865—851), współczesnym Joasowi, kr. judz. Według Djodora sycyl. nastąpił po Semiramidzie Ninjasz, zniewieściały, a o jego następcach, aż do Sardanapala, nic tenże historyk nie umie powiedzieć. Prawdopodobnie że ich nie było i że Semiramidy następcą był Sardanapal, niewieściuch, według tegoż Djodora i Ktezjasza; zamknięty w pałacu swym, utracił Niniwę i życie (ok. r. 788). Przyczyną tej klęski był Belezys, satrapa Babilonji, wspólnie z Arbacesem, naczelnym wodzem wojsk assyryjskich. Zrzuciwszy on z siebie jarzmo assyryjskie, stał się udzielnym królem Babilonji, a nawet podobno przez niejaki czas panował w Babilonie i Niniwie (ob. Phul). Jego syn Nabonassar jeszcze używał tej niezależności, zniszczył ślady dawniejszej zależności i obcego panowania i rozpoczął nową erę, (era Nabonassara, od r. 747 przed Chr.). Akarkuf v. Akerkuf (na pomnikach klinopiśmiennych Hisir-Kurigalci, v. Dur-Kurigalci), naprzeciw Bagdadu, między Tygrem i Eufratem, stanowiło podówczas granicę między Assyrją i Babilonją (Oppert, Expédition en Mésopotamie I 256—258). Lecz pod następcą Nabonassara, znów Assyryjczycy wzięli przewagę nad Babilonją. Król assyr. Teglatfalasar r. 731 zmusił Merodoch-Baladana do uznania swego zwierzchnictwa, Salmanassar (lub Sargon, kr. assyr. zdobywca Samarji r. 723) przeprowadził Babilończyków z Kuthy, Havy, Emathu i Sefarwaim do Samarji (IV R. 17, 24), zkąd widać, że Babilonja wpadła napowrót w jego ręce. Królowie jej przeto musieli podlegać assyryjskim; lecz nigdy nie omieszkali korzystać ze sposobności do wybicia się na wolność. Wspomniany Merodach-Baladan (ob.), syn Jakina, za to właśnie został przez Sargona zrzucony z tronu i wolności pozbawiony (r. 710—709). Sargon umieścił na tronie babilońskim syna swego, lecz ten panował tylko od r. 709—705. Pomiędzy jego następcami, których kilku było w ciągu, występuje także Merodach-Baladan II, prawdopodobnie syn tamtego i sprzymierzeniec kr. Judy, przez Sennacheryba wypędzony, a następca jego Elibus, po sześcio-miesięczném panowaniu zamordowany. Wtedy Sennacheryb (ok. r. 703) ustanowił w Babilonie królem syna swego, Asurnadina. Asurnadin wyniesiony wkrótce na tron Niniwy, zapewne zdał na którego z satrapów rządy Babilonji. Widzimy bowiem pod jego dalszym następcą, Sardanapalem, że znów wice król Babilonu, Saosducheus (Samalsukin), staje się niezależnym od Niniwy (przed r. 670). Ostatecznie wódz Chaldejczyków, Nabopolassar (r. 625—604), związawszy się z Cyaxaresem II perskim, wystąpił przeciw Niniwie, potędze Assyrji położył koniec i założył monarchję Chaldejsko-Babilońską. Nitocris, żona Nabopolassara, była dla Babilonu drugą Semiramidą, a syn obojga Nabuchodonozor (ob.) nietylko przymnożył blasku Babilonowi, ale i granice monarchji rozszerzył i umocnił. Babilonja wtedy stanęła u szczytu swej chwały. Nabuchodonozor wspaniałemi gmachami i murami przyozdobił stolicę i obok starego miasta Nemrodowego, założył drugie, na wschodnim brzegu Eufratu; a większa część robót, które greccy historycy przypisują Semiramidzie, jemu winna swój początek. Monarchja chaldejsko-babil. tylko przez 70 lat (608—538) trwała, jak to przepowiedział Jeremjasz, 25, 11. 12. W Biblji zowie się ta monarchja jeszcze assyryjską (IV R. 23, 29); Nabuchodonozor zaś „chaldejskim królem Babilonu“ (I Esd. 5, 12). Dalszy los tej krainy, ob. pod a. Chaldea. Babilon wtedy był pierwszém miastem świata pod względem przepychu, a razem zepsucia (Isai. 17, 1... 47, 1... Jer. 50, 1... 51, 1...). Ostatnim królem chaldejskim w Babilonie był Baltazar, po którym Cyaxares II, król medo-perski (ob. Darjusz), w Babilonie miał stolicę swej monarchji. Tak więc Babilon, pomimo upadku kraju całego, nie przestał stać na czele ludów zachodniej Azji. Pospolicie historycy tutaj (pod Baltazarem) kładą zdobycie Babilonu przez Cyrusa. Tymczasem Daniel, mówiąc (5, 39) o zabiciu Baltazara, nie mówi wcale o zdobyciu Babilonu, tylko o oddaniu monarchji Babilońskiej „Medom i Persom“ (5, 28) i o wstąpieniu Darjusza „Meda“ na tron. Pamiętać zaś należy, że „Medowie z Persami“ byli na równi (a raczej przeważali) tylko do Cyrusa; od Cyrusa zaś Persowie ujarzmili Medów. Z tego powodu i u Daniela Darjusz (Cyaxares II) nazywa się Medem (5, 31), a Cyrus Persem. Ten ostatni, wsławiwszy się już poprzednio licznemi zwycięztwami, za Cyaxaresa II zdobył Babilon r. 538 i Persom zapewnił panowanie, które dotąd kolejno mieli Assyryjczycy, Babilończykowie i Medowie. Za niego skończyła się 70-letnia niewola babilońska Żydów, licząc od pierwszego uprowadzenia (r. 605) przez Nabuchodonozora, aż do drugiego roku Cyrusa (536), jako króla Babilonu. Za Darjusza Histaspesowego (522—486), Babilończycy dwa razy usiłowali powstać, lecz zawsze napróżno. Lubo królowie perscy miewali tu letnią swoją rezydencję, jednak miasto zaczęło za nich upadać. Aleksander W. zamierzył przyprowadzić je do dawnej świetności, uczynić stolicą świata i odbudować świątynię Bela, lecz zmarł przed wykonaniem projektu. Z pysznej tej niegdyś stolicy cywilizowanego świata pozostały tylko gruzy, a na miejscu dawnego miasta wznosi się miasteczko Hillah, wioska Tahmasia i inne. Na długości jednego kilometra od Kasr (szczątki pałacu Nabuchodonozora), rozciągają się gruzy murów babilońskich. Samego dawnego pałacu Nabuchod. gruzy zajmują przestrzeń 14 hektarów, na wschód dawnego Eufratu (dziś inném korytem płynie). Zbudowany miał być w ciągu dni 15. Z miast wspomnianych Gen. 10, 10, a stanowiących monarchję Nemrodową: Arakh (Arach, v. Erech), uczeni widzą w dzisiejszém Warka, blisko wschodniego brzegu Eufratu, na południe Babilonu (Hillah), przez Greków niegdyś zwane Orchoë. Khalaneh (Chalanne), według Opperta, odpowiada Kaluan v. Kalan na pomnikach sargonowych, miało być na wschód dawnej Seleucji Greków, o 20 mil franc.; według zaś innych, Kalan jest dzisiejsze Nimrud (na południe dawnej Niniwy), a biblijne Khalah (Chale, Gen. 10, 11). Akhad (Achad), może jest dawniejsze Nipur, dziś Niffar v. Niffer, w środku Babilonji, prawie na półowie drogi między Babilonem a Warka (Ob. Revue des Questions histor. Octobre 1871 s. 355). Ziemia Babilonji żyzna, co zawdzięcza corocznym wylewom Eufratu i Tygru i sieci kanałów. Zboże wydawało tu po 100—300 ziarn (Herodot, Histor. I 193. Strabo, Geogr. XVI 742, 731). Z drzew tylko palmy rosły w obfitości; innych było bardzo skąpo. Dla tego więcej tu było mieszkań murowanych, niż drewnianych. Nabuchodonozor połączył spławnym kanałem (Naharmalcha, rzeka królewska) Tygr z Eufratem. Pewniejsza chronologja Assyrji i Babilonji rozpoczyna się pod prawnukiem Salmanassara I, Binnirari (po r. 850), od którego zaczęto pisać listę eponymów, t. j. rządców, nadających imiona swoje latom, jak konsulowie w Rzymie, a archontowie w Grecji. Ob. Oppert, Expédition en Mésopotamie, Paris 1858. Tegoż przekłady z pomników klino-piśmiennych (ob. w Annales de philosophie chrét. 1856 Novemb., 1862 Juil. Septemb., 1865 Fevr. Octob.) i Inscriptions Sargonides, Paris 1862. Lenormant, Lettres assyriologiques, t. I Paris 1871. Tegoż, Hist. anc. des peuples de l'Orient, Paris 1862, 2 vol. Zeitschrift für aegypt. Sprache u. Alterthumsk. 1868 Novemb., 1869 Mai, Octob. Novemb., 1870 Avril. Révue archeologique, 1868, 1869 Novemb. Cf. Revue des questions histor. 1871 Octobre, 1872 Janv. X. W. K.
