Encyklopedja Kościelna/Bayle Piotr
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom II) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Bayle Piotr, ur. 18 Października 1647 r. w Carlat, w hrabstwie Foix, umarł w Rotterdamie 28 Grudnia 1706 roku. Był synem kalwińskiego pastora, pobierał nauki w akademji Puy-Laurens, a następnie w Tuluzie u jezuitów. Tam, widząc bezzasadność swojego religijnego wyznania, przeszedł do Kościoła katolickiego. Niedługo jednak, bo po 18 zaledwie miesiącach, wrócił znów do kalwinizmu, udał się do Genewy, gdzie poświęcił się filozofji kartezjańskiej. W wielu domach był guwernerem, a r. 1677 został professorem filozofji w kalwińskiej akademji w Sedanie; r. 1681, gdy akademja ta została zamknięta, przeszedł na tęż samą posadę do Rotterdamu; r. 1693 utracił swoją posadę, oskarżony o ateizm i podejrzany o tajemne związki z nieprzyjaciołmi państwa. Wówczas jeszcze więcej oddał się pracom naukowym. Bayle był erudytem niepospolitym i człowiekiem bystrego umysłu, ale wszystkie zalety swego ducha obrócił on na rzecz paradoksu i sceptycyzmu; i dla tego, zamiast pożytku, przyniosły one szkodę tylko. Rozum ludzki, jego zdaniem, może jedynie błędy odkrywać, ale prawdy w żaden sposób poznać nie może. Jest też on tylko krytykiem, nie stawiającym nigdy nic pozytywnego. Szczególniej upodobał sobie w wytykaniu sprzeczności pomiędzy rozumem a Objawieniem Bożém. Robił to niby w celu wykazania konieczności Objawienia, ze względu na słabość rozumu, nie raz jednak dawał do zrozumienia, że wcale tego mniemanego celu na serjo nie bierze, że w gruncie serca nieprzyjaznym był Objawieniu. Z tego tytułu uważać go można za rozpoczynającego lekkomyślny ów kierunek antychrześcjańskiej filozofji, jaki w XVIII w. tyle szkody przyniósł ludzkości. Do wyrobienia w Bayle'u sceptycznego ducha, przyczyniło się bezwątpienia ustawiczne w młodości czytywanie Montaigne'a, a następnie przechodzenie z jednego wyznania religijnego do drugiego; wstyd, jakiego w obec ludzi z tego powodu doświadczał Bayle, natchnął go na całe życie, jak pisze „obawą pokazania się niestałym“; że zaś najpewniejszym środkiem, zabezpieczającym od popadnięcia w sprzeczność z samym sobą, jest wstrzymanie się od wszelkiego twierdzenia, przeto najlepszą dlań drogą wydał mu się septycyzm. Dzieła jego, rozpowszechnione bardzo we Francji i Anglji, przyniosły gorzki owoc dla pokoju Kościoła i państwa. Do znakomitszych prac jego należą: Objectiones in libros quatuor de Deo, anima et malo; Reponses aux questions d'un provincial; Dictionnaire historique et critique; głośnego tego dykcjonarza wiele było wydań; najlepsze wydanie przez Des Moiseaux 4 t. in f. Amsterd. 1740, i Beuchot'a 16 t. in 8, Paris 1820. W swojej Krytyce historji kalwinizmu Maimbourga, w swoich Myślach o komecie z 1680 r., występował on silnie przeciwko kalwinizmowi.
