Encyklopedja Kościelna/Bazylejskie biskupstwo
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom II) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Bazylejskie biskupstwo sięga bardzo odległej starożytności. W początkach, zdaje się, biskupi z Besançon (provincia Sequanorum maxima) mieli opiekę nad chrześcjanami zamieszkującymi doliny Jura, ku Renowi, w krainie Rauraków. Po zburzeniu Augst (Augusta Rauracorum), pierwszej rezydencji tych biskupów, przez Hunów (r. 450), biskup przeniósł się do Bazylei (podług innych przeniesienie to nastąpiło 740 r.). Granice dawnego kościoła bazylejskiego były: na południe biskupstwo lozańskie i rzeka Aar aż do wpadnięcia jej do Renu; na wschód Ren, na północ djecezja strasburska; na zachód djecezja Toul i Besançon. Djecezja bazylejska była podzielona na 12 dekanatów, z 430 probostwami. Do r. 1803, biskup bazylejski nosił tytuł księcia świętego imperium Rzymskiego. Wybór biskupa należał do kapituły; potwierdzała go Stolica św. Kapitułę składało 24, a później 18 członków, mianowanych kolejno przez kapitułę i Papieża. Od czasów pseudo-reformacji, biskup rezydował w Pruntrut (Porentruy), sąd duchowny w Altkirch, a kapituła katedralna we Freiburgu, w Brizgawji. Roku 1678 kapituła przeniosła swą rezydencję do Arlesheim, o milę od Bazylei. Rewolucja francuzka wypędziła znów z ich rezydencji biskupa i kanoników, a djecezję uważano za zniesioną (1792). Ale r. 1817 deputaci konfederacji szwajcarskiej, zebrani w Bernie, zdecydowali zachowanie djecezji bazylejskiej. Przywrócono ją wszakże dopiero na mocy konkordatu z 26 Marca 1828, podpisanego przez nuncjusza papiezkiego Paschalisa Gizzi i kantony: Lucerna, Bern, Solury (Soloturn) i Zug, pod warunkiem aby Soloturn było stolicą biskupa, i że kantonom Argowji (Aargau), Turgowji i Bazylei wolno korzystać z tego konkordatu. D. 13 Lip. 1828 bulla Leona XII i 7 Maja t. r., określająca granice djecezji, była uroczyście ogłoszona i kościół kollegjalny św. Ursa i Wiktora w Soloturn przeznaczony został na katedrę. Argowja przystąpiła do konkordatu 2 Grud. 1828, Turgowja 11 Kwiet., Bazyleja 6 Paźdz. 1829, a później i Szaffhuza. Dziś kapituła katedralna Soloturnu składa się z 6 rezydujących (pomiędzy którymi dwóch jest prałatów; praepositus i dziekan) i 8 nierezydujących członków. Tych 14 stanowi wyborcze kollegjum biskupie. Innych jeszcze 9 kanoników nie należy do wyborów. Kanonicy nominowani są w części przez odpowiednie władze rządowe, na mocy konkordatu, w części przez biskupa, na przedstawienie kapituły i za potwierdzeniem rządu. Nominację suffragana zostawiono biskupowi; wybór dziekana należy do Papieża. Biskupstwo bazylejskie ma dziś 350 probostw, 9 kollegjat, 15 klasztorów męzkich, 22 żeńskich, a mianowicie: kanton a) Lucerny (Luceria, Lucerna), ma 72 probostw, 2 kollegjaty (kollegjata Lucerny, założona w 695; kollegjata w Beromunster, założona r. 720), 6 klasztorów męzkich (cystersów w St. Urban, od r. 1148, w Werthenstein od r. 1845; kapucynów w Lucernie, od r. 1583, w Sursee od r. 1608, w Schupfheimie od r. 1654; jezuitów w Lucernie, od r. 1845), 7 klasztorów żeńskich (cystersek w Rathhausen, od r. 1245, w Eschenbach, od r. 1292; kapucynek, od r. 1619; sióstr szpitalnych, od r. 1830; sióstr Opatrzności, od r. 1843; urszulinek, od r. 1844, w Lucernie; sióstr Opatrzności w Sursee, w r. 1844). W Lucernie znajduje się seminarjum pod kierunkiem oo. jezuitów. Tu rezyduje zazwyczaj nuncjusz papiezki. b) Bern (Berna, Aretopolis), ma 72 probostw, nie licząc w to probostwa w samym Bernie, które należy do biskupa Lozanny i Genewy. Ten kanton ma także seminarjum w Puntrut. c) Soloturn (Soloturum, Solodurum), ma 64 probostw, 2 kollegjaty (w Soloturn, od r. 736, w Schönenwerd, od r. 662), 5 klasztorów męzkich (benedyktynów w Mariastein czyli Najśw. Panny na Skale, od r. 1085; franciszkanów w Soloturn, od r. 1280; kapucynów w Soloturn, od r. 1588, w Olten od r. 1647, w Dornach od r. 1672), 4 klasztory żeńskie (kapucynek, od r. 1617; franciszkanek, od r. 1644; wizytek, od r. 1645, i sióstr szpitalnych, odr. 1788, wszystkie w Soloturn). d) Zug (Zugium, Tugium), 10 probostw, 1 klasztor męzki (kapucynów w Zug, od r. 1595), 2 klasztory żeńskie (cystersek w Frauenthal, od r. 1231, kapucynek w Zug, odr. 1550). e) Argowii (Argoviae pagus), 70 probostw, 3 kollegjaty (w Rheinfelden od r. 1228, w Zurzach od r. 1279, w Baden od r. 1624), 4 klasztory męzkie (benedyktynów w Muri, od r. 1027, cystersów w Wettingen, 1227, kapucynów w Baden, 1591, i w Bremgarten, 1628), zniesione nieprawnie r. 1841 przez radę stanu kantonu Argowijskiego 4 klasztory żeńskie (benedyktynek w Fahr, od r. 1130, i w Hermetschwyl od r. 1200; cystersek w Gnadenthal, od r. 1371; kapucynek w Baden, od r. 1523). f) Turgowii (Turgovia), 30 probostw, 2 kollegjaty (w Bischofszell, od r. 851, kanoników regularnych w Kreuzlingen, od r. 950), 3 klasztory męzkie (benedyktynów w Fischingen, od r. 920, kartuzów w Ittingen, r. 1461; kapucynów w Frauenfeld, od r. 1598), 5 klasztorów żeńskich (benedyktynek w Münsterlingeu, od X w., dominikanek w St. Catharinenthal, od r. 1242; cystersek w Feldbach, od r. 1232, w Thännikon od r. 1255, w Kalchrain r. 1320). g) Bazylei, miasto i okrąg 10 probostw, h) Szaffhuzy (Scaphusia), 2 probostwa, Cf. J. Schneller, Die Bischöfe v. Basel, Zug 1830, i art. Szwajcarja.
