Encyklopedja Kościelna/Bibliotheca Patrum
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom II) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Bibliotheca Patrum, tytuł kilku publikacji, mieszczących w sobie dzieła Ojców śś. i pisarzy kościelnych. Zbiory takowe dadzą się podzielić na ogólne, w których się mieszczą wspomniane dzieła bez żadnego względu na treść lub inne okoliczności, i częściowe, obejmujące dzieła jednej treści (np. ascetyczne, historyczne, polemiczne apologetyczne, i t. p.), lub pochodzące od pisarzy pewnej części Kościoła (np. greckich, hiszpańskich i t. p.), albo pewnych zakonów. Wyliczamy tu tylko te, które noszą tytuł Bibliotheca, o innych ob. a. Ojcowie Kościoła. Z ogólnych najobfitszą jest Bibliotheca Patrum, od miejsca wydania zwana Parisiensis, Coloniensis, Lugdunensis, lub Margarini de la Bigne. De la Bigne pierwszy ją wydał (Bibliotheca SS. PP. supra CC, qua continentur illorum de rebus divinis opera omnia et fragmenta, quae partim nunquam hactenus, partim ita, ut raro iam exstarent, excusa, vel ab haereticis corrupta, nunc primus S. Facultatis theolog. Parisiensis censura satis gravi, sine ullo novitatis, aut erroris fuco in perfectissimum corpus coaluerunt. Distincta in octo tomos: illustrata virorum doctissimorum scholiis, observationibus, accurate annotatis ad marginem Scripturae lectionibus, Vitis auctorum, cum eorum catalogo alphabetario et Chronologia, biblicarum quoque auctoritatum et materiarum locupletissimis indicibus. Parisiis, apud Mich. Sonnium 1575, 8 tt. fol. W t. I zebrane najwięcej listy, w II dzieła historyczne, w III moralne, w IV liturgiczne, w V polemiczne, w VI komentarze, w VII homilje, w VIII poezje i miscellanea, później dodał tom IX (Bibliothecae Appendix, Parisiis 1579, 1 v. f.) i przedrukował w Paryżu 1589 (9 tt.) i drugi raz tamże 1609; z dodatkiem Auctarium (Paris. 1610). R. 1624 Fronto Ducaeus wydał na nowo to dzieło w 9 tt. i dodał w osobnych dwóch tomach (Bibliothecae veterum Patrum, seu scriptorum ecclesiasticorum tomi II graeco-latini, qui varios Graecorum auctorum libros, antea Latine tantum in novem istius Bibliothecae tomis, nunc vero primum utraque lingua editos,....... complectuntur. Paris. 1624 fol.), tekst grecki i łaciński tych autorów, którzy poprzednio byli wydani tylko po łacinie. Uzupełniał Balthasar Morellius (Nova Bibliotheca veterum Patrum et scriptor. eccl. seu Supplementum Bibliothecae Patrum. Parisiis 1639, 2 t. fol.), potém Franciszek Combefis (Graecolatinae Patrum Bibliothecae novum Auctarium. Paris. 1648 fol.; w t. I dzieła egzegetyczne, w II historyczne; — Bibliothecae graecorum patrum Auctarium novissimum in quo opuscula Flavii Josephi, S. Hippolyti, S. Methodii, Clementis Stromata, Severiani, Photii, Nicetae Paphlag., Alexandri Lycopol., Didymi, Manuelis Calecae et aliorum, omnia gr. et lat. notisque illustrata a F. Combefis, 2 tomi, Paris. 1672 fol.). Niedługo po wydaniu Bibijoteki Bigne’a paryzkiém z r. 1610, kolońscy teologowie nowe jej wydanie sporządzili (Magna Bibliotheca veterum Patrum et, antiquor. scriptor. ecclesiasticor., primo quidem, a Margarino de la Bigne, Sorbonico in Academia Paris. Theologo collecta, tertio in lucem edita; nunc vero plus quam centum auctoribus et opusculis plurimis locupletata, historica methodo per saecula singula, quibus scriptores quique vixerunt, disposita et in XIV tomos distributa, opera et studio doctissimorum in alma Universitate Coloniensi Agrippina Theologorum ac Professorum. Colon. Agrip. 1618. Tomus XV Auctarium et Supplementum, opera Andreae Schotti, ibid. 1622 fol.). Wydanie kolońskie powtórzone zostało w Paryżu z dodatkami (Magna Bibliotheca veterum patrum et antiquorum scriptorum ecclesiasticorum. Primo quidem a Marg. de La Bigne collecta, postea studio Theologorum ac professorum Coloniensium aucta, 17 tomi, Parisiis 1654 fol); potém w Lyon z nowemi uzupełnieniami (Maxima Bibliotheca... novis supra C auctoribus et opusculis hactenus desideratis locupletata. Cura P. Despont, Lugduni 1677, 27 vv. fol.). Za uzupełnienie jej służy Apparatus ad Biblioth. max. przez Le Nourry (Paris 1703—15. 2 t f.). W XVIII w. oratorjanin Andrzej Gallandi zamierzył zebrać dzieła wszystkich bez wyjątku Ojców i pisarzy kościelnych, aż do XII w. (co w naszych czasach uczynił ks. Migne); lecz skończył na VI w. tylko (Bibliotheca vett. PP. antiquorumque scriptor. eccl. postrema Lugdunensi longe locupletior, opera et studio Andreae Gallandii, Venetiis 1765—88. 14 t. fol.). Dzieła greckich pisarzy są tu w tekście greckim, z łacińskim przekładem; nadto, zebrane są fragmenta dzieł zaginionych, warjanty z kodeksów i uczone objaśnienia. Professorowie uniwersytetu anglikańskiego w Oksfordzie, z Pusey’em na czele, rozpoczęli Biblioth. Patrum Ecclesiae graecor. et latinor. qui ante orientis et occidentis schisma floruerunt (Oxonii 1838—52), lecz wydali tylko kilku autorów w 10 t. 8-o maj. Bardzo ważném uzupełnieniem tych wszystkich publikacji jest Nova Patrum Biblioth., wydawana przez kard. A. Mai, zawierająca nie znane dotąd zabytki literatury kościelnej z włoskich bibljotek. Sam Mai wydał 7 tomów 4-o maj. (Romae 1852—54). Po jego śmierci wyszedł tom VIII: Novae PP. Bibliothecae ab Ang. Cardinali Maio editae t. VIII a Jos. Cozza monacho Basiliano absolutus, continens in parte I S. Theodori Studitae epistolas et fragmenta, in parte II Georgii Metochitae Diaconi historiae dogmaticae libr. I et II, in parte III SS. Symeonum Stylitarum Sermones, et S. Isaaci Syri epistolam, Romae 1871 4-o str. XXIV 244, 228 i 192. Od r. 1831 w Kempten zaczęło wychodzić niemieckie tłumaczenie dzieł samych Ojców śś. (nie pisarzy kościelnych). Do r. 1851 wyszło 38 tomików (Sämmtliche Werke der Kirchenväter aus d. Urtexte in’s Deut. übersetzt). Po wyczerpaniu tego dzieła, poprawne tłumaczenie, z modyfikacją co do układu całego dzieła, rozpoczął w r. 1869 Fr. Xav. Reithmayr, a po jego śmierci prowadzi dalej Thalhofer (Bibliothek der Kirchen-Väter. Auswahl der vorzüglichsten patrist. Werke, herausg. unter der Oberleitung von Dr F. X. Reithmayr Kempten). Do półowy r. 1873 wyszło 60 zeszytów, z następującemi dziełami: I) Pisma ojców apostolskich (listy śś. Klemensa Rz., Barnaby, Ignacego, Polikarpa, Pastor Hermasa, list do Diogneta), razem z aktami męczeństwa śś. Ignacego i Polykarpa (zesz. 1, 4, 8, 12). Wybór pism: II) św. Cyprjana, III) św. Jana Chryz., IV) Tertuljana, V) św. Efrema, VI) Euzebjusza Historja kościelna, VII) św. Wincentego Lerin. Commonitorium, IX) Apologje św. Justyna, X) św. Cyrylla jerozolimskiego Catecheses i de Symbolo, XI (Oktawjusz Minucjusza, XII) wybór pism św. Ambrożego, XIII) św. Augustyna, XIV) ojców kościoła syryjskiego: Cyrillonasa Baläusa, Izaaka antjocheńskiego, Jakóba sarugskiego, XV) św. Hieronima, XVI) Tacjana mowa do Greków. Częściowe są: A) pewnych okolic. Bibliotheca Patrum apostolicorum gr. et lat. ed. Th. Ittig. Accedit Dissert. de Patribus apostolicis et Supplementum (Lipsiae 1699—1700 8-o). Bibliotheca PP. ecclesiae graecorum ed. Richter (Lipsiae 1826—32), ma trzy części: w I Josephi Flavii Opera (6 vv.), w. II Opp. Philonis Judaei (8 vv.), w III Opp. Clementis Alexandrini (4 vv.). Biblioth. PP. graecor. dogmatica (ed. Thilo, Lipsiae 1853—44, 2 vv. 8-o). Bibliotheca PP. latinorum selecta (ed. Gersdorf, Lipsiae 1836—47); w niej się mieszczą następujące dzieła: Klemensa rzym. Recognitiones (v. I), dzieła św. Cyprjana (v. II i III), Tertuljana (v. IV—VII), św. Ambrożego (v. VIII i IX), Laktancjusza (v. X i XI), Arnobjusza advers. Gentes (v. XII), Minucjusza, Firmikusa, Materna, Meropjusza i Kommodjana (v. XIII). Bibliotheca Orientalis (ob. Assemani). Bibl. PP. ecclesiae anglicanae ad an. 1300 ed. Giles Londini 1843—48, 36 t. 8-o). B) pewnej treści. Bibliotheca mystica et ascetica, continens praecipue auctorum medii aevi opuscula (Coloniae 1849—59, 11 w. 16-o), Ed. Buse, Dieringer, Heuser, Martin etc, (S. Aloysi Gonzagae opera omnia. S. Mechtildis revelationes selectae. S. Anselmi meditationes. B. Angelae visiones et instructiones. Bellarmini de ascensione mentis in Deum. Thomae Aquinatis de venerab. Sacramento altaris etc. S. Brigittae revelationes selectae. Thauleri de vita et passione Jesu Christi. Gerlaci Petri ignitum cum Deo soliloquium, Alberti Magni de adhaerendo Deo. Guilelmi II. agalma religiosorum). Bibliotheca Patrum ascetica, seu Selecta veterum Patrum de Christiana et religiosa perfectione opuscula, collecta a Claudio de Chantelou, Paris 1661, 6 vol. 4-o. Bernardi Pezii Bibliotheca ascetica antiquo — nova, h. e. Colletio veterum quorumdam et recentiorum opusculorum asceticorum, quae hucusque in variis mss. codicibus et biblioth. delituerunt, Ratisbonae 1723—25, 8 vol. 8-o. Więcej tu jednak jest pisarzy średniowiecznych i późniejszych, niż dawnych Ojców śś. Bibliotheca ascetica, ed. J. M. Sintzel, Solisbaci od 1844 do 1846 wyszły tomy: VI—XIV (I—V miały wyjść później), w których się znajdują dzieła ascetyczne jezuity Krousta (5 tt.), Thesaurus precum ac meditationum ex probat. auctorib. collectus, opera PP. Soc. Jesu Cracoviae a. 1609 editus (2 tt.). Bibl. pastoralis e variis SS. PP. aliorumq. pior. auctor. opusculis deprompta. vol. I—III (św. Grzeg. W., św. Karola Bor. i św. Hieronima), Oeniponti, 1845—46. Bibliotheca ecclesiastica, sive nomenclatores septem veteres: S. Hieronymus, Gennadius Massil., S. Ildefonsus Toletanus, Sigebertus Gemblac., S. Isidorus Hispalen., Honorius Augustodun., Henricus Gand., Aubertus Miraeus illustrabat (Antverp. 1639, pars altera ibid. 1649 in fol.), ma dzieła odnoszące się od historji literatury kościelnej. Bibliotheca juris canonici veteris, opera et studio G. Voellii (Lutet. Paris 1661, 2 vol. fol.), ma źródła prawa kanon, tak zachodniego, jak wschodniego Kościoła. Filipa Labbe Novae bibliothecae manuscriptorum tom. I—II historias, chronica, sanctorum sanctarumque vitas... ac similia antiquitatis praesertim Francicae monumenta... repraesentans (Paris 1657, 2 vol. fol, tom III był rozpoczęty, lecz w druku wstrzymany), i Bibliotheca anecdotorum seu veterum monumentorum ecclesiasticorum collectio novissima, ex codd. bibliothecar. Hispan. collegit et ed. G. Heine. Pars I Monumenta regni Gothorum et Arabum in Hispaniis. Praef. est J. E. Volbeding. (Lips. 1848, in 8-o maj.), są zbiorami historycznemi. Kaznodziejskiemi są: Bibliotheca Homiliarum et sermonum priscorum ecclesiae Patrum. Lugduni 1588, 4 vol fol. Zaczął to dzieło Warz. Cumdius, dokończył Gerard Mosanus. Wiele homilji pochodzi od późniejszych średniowiecznych pisarzy. Bibliotheca Concionatoria SS. Patrum et celebrium Romanae Ecclesiae Doctorum, ed. Petr. Blanchot, Paris. 1631, 4-o, Coloniae 1633 8-o, cum Auctario, cura Michaelis de la Noue, Paris 1644 4-o, wreszcie cała pomnożona nowym dodatkiem (Auctarium), Petri Pilarti, Paris 1654. Jana Loyac „Bibliothèque sacrée, ou Recueil des plus beaux sermons et homelies des SS. Pères pour tous les dimanches de l’anné, pour les festes d. l, Vièrge et d. Saints et pour les jours de Caresme et des Quatre Temps,“ Paris 1634. 5 vol. 4-o. Franciszka Combefis „Bibl. PP. concionatoria, h. e. totius anni Evangelia, Festa Dominica, SS. Deiparae, illustriorumque sanctorum solemnia, Patrum Symbolis, tractatibus panegyricis, iisque qua novum ex vetustis mss. codicibus, productis, qua recensitis, emendatis auctis ad fontes compositis, e graeco castigatius emendatiusque redditis illustrata ac exornata latine, Paris 1662, 8 v. fol. Venetiis 1749, 7 v. f. Guilln, Bibliothèque choisie des Pères de l’Église grec. et lat., Paris 1826—28, 26 vv. 8-o, ma arcydzieła z patrystyki, odnoszące się do wymowy kościelnej, w tekście łacińskim, z francuzkim przekładem. Co się znajduje w każdej z dawniejszych Bibljotek Ojców, opisał szczegółowo Tomasz Ittig w dziele: De Bibliothecis, et Catenis Patrum, variisque veterum scriptor. eccl. collectionibus, Lipsiae 1707. Poprawki i dodatki do tego dzieła dał Jan Fr. Kern (Epistolica Diss. de vita etc. Ittigii, Lips. 1710) i Jan Erh. Kapp (Observationes in Ittigii de Bibliothecis et Catenis PP. Tractatum, w Neue Beyträge v. alt. u. neu. theolog. Sachen, 1752 r., s. 653). Cf. Walch, Bibl. patristica, ed. Danzius, Lips. 1834, s, 200... Późniejsze Bihliothecas PP. opisał J. G. Dowling: Notitia scriptor. SS. Patrum aliorumq. vett. eccles. monum., quae in collectionibus anecdotor. post an. Chr. 1700 in lucern editis continentur, Oxoniae 1839. X. W. K.
