Encyklopedja Kościelna/Bogarodzica
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom II) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Bogarodzica (pieśń), zalicza się do najdawniejszych zabytków języka polskiego. Starożytne jej pochodzenie jest wymowném świadectwem szczególnej pobożności narodu ku Najświętszej Marji Pannie, od czasu rozkrzewienia chrześcjaństwa. Wydrukował ją po raz pierwszy Jan Łaski, przy Statucie 1506 r., i oznajmił, jako zgodnie z dawném podaniem, znajduje się świadectwo w skarbcu koronnym (tegoż zdania był Jakób Wujek i Piotr Skarga), że św. Wojciech, apostoł polski, ułożył tę pieśń pobożną. Niektórzy późniejsi pisarze (jak Feliks Bentkowski, Rakowiecki, Wacław Maciejowski, ks. P. Pękalski w swoich Uwagach nad podaniem starodawnej pieśni Bogarodzica, Krak. 1871, a dawniéj Jan Kochanowski) przeczą, aby pieśń ta mogła być dziełem św. Wojciecha. Nie posiadając innych zabytków języka z równie odległej epoki, nie podobna w tej mierze wyrzec stanowczego zdania. Niewątpliwie pieśń Bogarodzica nie jednej uledz mogła zmianie, zanim ukazała się w najdawniejszym ze znanych zabytków, który przechował się w rękopiśmie z 1408 r. w Krakowie. Posiadamy dowody, że śpiewano ją w kościołach w XIV w. Jan z Melsztyna, kasztelan krakowski, zapisując dziesięcinę na altarję św. Antoniego i Leonarda w kościele wszystkich świętych w Krakowie, przeznaczył trzecią część dla przełożonego szkoły parafjalnej, z włożeniem obowiązków ćwiczenia uczniów we czci Matki Boskiej, oraz śpiewania wraz z nimi pieśni Bogarodzica Dziewica. Nadanie to potwierdził Jan z Radlic, biskup krakowski, 1386 r. Rycerstwo polskie śpiewało pieśń tę, od niepamiętnych czasów, w obozach, mianowicie przed bitwą, jako to w dniu zwycięztwa odniesionego nad krzyżakami pod Grunwaldem 1410 r. Posiadamy trzy odpisy tej pieśni z wieku XV. Pierwszy odpis z 1408 r. składa sie ze strof dwunastu; w późniejszych dodano modlitwę za króla polskiego, za jego matkę królowę Zofję, oraz modlitwy do św. Wojciecha i do św. Stanisława. W epoce rozkrzewienia się w Polsce reformacji, mianowicie w drugiej półowie XVI, rycerstwo zaniechało w obozach śpiewania pieśni Bogarodzica. W djalogu: Albertus powracający z wojny, napotykamy wzmiankę, że nie śmiano pomiędzy rycerstwem ozwać się z tą pieśnią w pomienionej epoce. Protestanci okrywali bowiem śmiesznością stare i pobożne zwyczaje przodków. Atoli wierni katolicy śpiewali ją zawsze w domach, w kole rodziny i czeladzi. Z końcem XVI i w początku XVII w. liczne pojawiają się przedruki: w Kronice polskiej Bielskiego 1597 r., następnie drukował Jan Januszewski na czele Statutów koronnych 1600 r., późniéj Bartłomiej Nowodworski, kawaler maltański, ogłosił drukiem dziełko o Bogarodzicy, w Krakowie 1621 r. W tymże czasie uczynił Bartł. Nowodworski zapis na rzecz szkoły tucholskiej, dla bractwa różanego wianka i dla szkoły śto Jańskiej w Warszawie, z zaleceniem, aby śpiewano pieśń Bogarodzica. Roku 1624 ks. Fabian Birkowski wydrukował kazanie obozowe o pieśni Bogarodzica, z komentarzem. Nastała wtedy epoka głębokiej żarliwości w sprawie religji, w obec zupełnego rozstroju w obozach dyssydentów, którzy ustępowali z pola pod wpływem własnych rozterek. Zalecenie wiernym pieśni Bogarodzica, następnie jej upowszechnienie, było oznaką podniesienia w ogóle religijnego ducha i w szczególności czci Najświętszej Marji Panny, którą zwano od wieków Orędowniczką narodu i późniéj Królową Polską. Jednocześnie z rozbrzmieniem pieśni Bogarodzica po kościołach, przywrócono równie stary zwyczaj śpiewania jéj w obozach i przed bitwą. Najdokładniejszą wiadomość o piśmiennych i drukowanych tekstach podał hr. Aleksander Przeździecki, w dziełku: Pieśń Bogarodzica wraz z nóta; z rękopismu częstochowskiego z końca wieku XV, Warszawa 1866 r. W. Ch.
