Encyklopedja Kościelna/Bruno Giordano

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom II)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1873
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[614] Bruno Giordano (Jordanus Brunus, nazwany Nolanus od m. Noli, w Neapolitańskiem, w którém się urodził) życiem i pismami swemi pomnożył zbyt liczny niestety! szereg świadectw na to, że kto odrzuca wiarę w Objawienie Boże, nie dojdzie nigdy do źródła prawdy i wewnętrznego spokoju, i że tém głębiej zwykle upada, im wyższe było jego uzdolnienie umysłowe. Ur. 1550; o młodości Brunona bardzo skąpe spotykamy szczegóły: wiadomo tylko, że wiele zajmował się wówczas poezją i że ta nie wpłynęła wcale dobrze na jego moralne wykształcenie. Wstąpił do dominikanów, pomimo że już poprzednio zerwał w duszy z wiarą i nauką Kościoła. Zostawszy zakonnikiem, otwarcie wystąpił przeciwko transsubstancjacji i niepokalanemu poczęciu N. Marji Panny, a wkrótce potém porzucił klasztor i 1580 udał się do Genewy, gdzie wszakże, jak twierdzą niektórzy, nie przyjął wyznania reformowanego. Bruno już wtedy doktrynami swemi daleko prześcignął kalwinów i doszedł do ostatecznych wyników panteizmu. Z Genewy przeniósł się do Lyonu, a ztamtąd do Tuluzy, w 1582 zaś osiadł w Paryżu. Tu B. miewał odczyty o filozofji i wydał pierwsze dziełko: Kandelabr (Candelajo, commedia de Bruno Nolano, achademico di nulla achademia, detto il Fastidito, Paris 1582), komedję płaską i trywjalności pełną. W tym samym roku ukazały się w druku pierwsze traktaty filozoficzne Brunona: De umbris idearum, implicantibus artem quaerendi, inveniendi, judicandi, ordinandi et applicandi, Paris 1582; Cantus Circaeus, ad eam memoriae praxim ordinatus, quam ipse judiciariam appellat, t. r.; De compendiosa architectura et complemento artis Lulli, t. r.; Explicatio triginta sigillorum ad omnium scientiarum et artium inventionem, dispositionem, memoriam etc., bez daty, prawdopodobnie w Londynie 1583 lub 1584, jak wnosić można z dedykacji posłowi francuzkiemu w Anglji Michałowi de Castelnau. Bruno w swoich filozoficznych dziełach zawzięcie walczy przeciwko Arystotelesowi i scholastycznym jego stronnikom, lecz za to pod niebiosa wynosi Rajmunda Lullusa (ob); wiara Kościoła jest mu wstrętną, a jej miejsce, obok ateizmu, zajmują wróżbiarstwo i astrologja. Br. był nader zabobonnym człowiekiem: wierzył w czary, zaklinania i dusz wędrówkę. Z Paryża (około 1583) udał się do Londynu, gdzie znalazł poplecznika w pośle francuzkim Michale de Castelnau, Filipie Sidney i kilku innych osobach. Przychylném okiem był też widziany u dworu królowej Elżbiety. Wyższe towarzystwo, w które wszedł Bruno, otwierało mu obszerne pole do popisywania się z dowcipami niezbyt wielką głębokością się odznaczającemi. Załatwienie się z [615]trjumfującym potworem (Spaccio de la bestia trionfante, Lond. 1584), djalog w stylu Lucjana, jest szyderczym paszkwilem przeciwko religji i należy do tych utworów Brunona, które mu zjednały największą wziętość u jednych, a najgłębszą pogardę u drugich. Szydząc z prawd objawionych, usiłował on wszakże, z pomocą panteizmu, najważniejsze pytania świata i życia rozwiązać. Pierwsze z tego rodzaju były Biesiady popielcowe (La cena de le ceneri, Lond. 1584), w których absurdami zaciemnia systemat Kopernika. Panteizm Brunona wyraźnie już występuje w dwóch następujących dziełach: De la causa, principia ed uno, Wenecja (Londyn) 1584, i De l' infinito, universo e mondi, Wenecja (Londyn) 1584. Napisawszy kilka jeszcze pomniejszych broszurek, należących dziś do osobliwości bibljograficznych (Cabala del Cavallo Pegaseo; L'asino Cillenico, Lond. 1585; Degli heroici furori, 1585; Figuratio Aristotelici physici auditus, 1586), pomimo poklasków odbieranych w Anglji, przeniósł się ztamtąd do Paryża. Tu z taką gwałtownością wystąpił przeciwko filozofji Arystotelesa, że obawiając się skutków ogólnego przeciwko sobie rozjątrzenia, 1586 wyniósł się do Wittenbergi. Jakkolwiek Bruno nie przeszedł na protestantyzm, bezwstydne wszakże oszczerstwa, miotane przez niego na Kościół i Papieża, zjednały mu względy luterskich teologów. Pozwolono mu miewać lekcje matematyki, fizyki i filozofji. Wydawszy kilka traktatów o metodzie Rajmunda Lullusa (De lampade combinatoria Lulliana, Wittemb. 1587; De progressu et lampade venatoria logicorum, t. r.; Acrotismus seu rationes articulorum physicorum adversus peripateticos Parisiis propositorum, 1588) i powiedziawszy 8 Marca 1588 publiczną „mowę pożegnalną” (Oratio valedictoria ad auditores in academia Vitebergensi, w Heumann'a, Act. philos. cz. II s. 407), pełną potwarzy na Kościół i uwielbienia dla Lutra i protestantów, przeniósł się do Pragi. Tu nowe wydał dzieło o systemacie Lullusa (De specierum scrutinio et lampade combinatoria Raym. Lulli, 1588) i inne przeciwko filozofji Arystotelesa (Articuli centum et sexaginta adversus mathematicos et philosophos, 1588); lecz w Pradze B. nie mógł także długo pozostać. Przeniósł się do Brunświku, pod opiekę książąt Juljusza i Henryka Juljusza, którzy wyznaczyli mu pensję i dali nauczycielstwo w m. Helmsztadt. Jedynym owocem jego pobytu w Helmsztadzie była mowa żałobna, na śmierć księcia Juljusza (Oratio consolatoria, habita in acad. Julia, Helmst. 1589). Pomimo względów, doznawanych od ks. Henryka, Br. porzucił swoje miejsce i w następnym roku przeniósł się do Frankfurtu. Tu ukazały się, oprócz jednego jeszcze traktatu o metodzie R. Lullusa (De imaginum, signorum et idearum compositione ad omnia inventionum, dispositionum et memoriae genera, 1591), ostatnie Brunona rozprawy filozoficzne (De Triplici, Minimo et Mensura, ad trium speculativarum scientiarum et multarum activarum artium principia, 1591; De Monade, numero et figura liber consequens, quinque de Minimo, Magno et Mensura; item de Innumerabilibus, Immenso et Infigurabili, sive de Universo et Mundo, 1591 i 1614). Ostatnie należy do najważniejszych dzieł Bruna, pisane jest hegzametrem i objaśnione obszernym komentarzem. Nim dzieła te wyszły na świat, został Bruno, z niewiadomych nam przyczyn, z Frankfurtu wydalony. Dogodniej mu byłoby teraz osiedlić się w Brunświku, gdzie książe Henryk Juljusz do łaski swojej chętnieby go przywrócił, albo zamieszkać w inném jakiem mieście, niż powracać do Włoch, na których obyczaje i religję tyle złości i potwarzy wylał. Pomimo to, w skutek nieznanych [616]pobudek, skierował on kroki swoje ku rodzinnej ziemi, z przesytu życiem, jak przypuszczają niektórzy, pragnąc się dostać w moc Inkwizycji. Powróciwszy do Włoch, nie przestawał lżyć religji, za co też wezwany został przed Inkwizycję. Starano się go przekonać o błędach, w które wpadł, i w tym celu przez czas niejaki trzymano w zamknięciu. Kiedy wszakże nadzieja odwołania o upór i zaciekłość Brunona się rozbiła, wysłano go 1598 do Rzymu, gdzie na nowo rozpoczął się proces. Bruno z początku się wahał, obiecywał wyrzec się błędnych nauk, potém prosił o zwłokę, to znowu bronił swoich mniemań, aż nareszcie, po dwóch latach zwlekania, wydano go władzy świeckiej, a 9 Lutego 1600 odczytano mu wyrok, skazujący go na spalenie na stosie. Pozostawiono mu jeszcze ośm dni do namysłu, lecz Bruno niczego odwołać nie chciał, dawnych szyderstw nie zaniechał i oświadczył, że wyrok nań wydany większą trwogą przejmuje sędziów niż jego samego. 17 Lutego kara śmierci przez spalenie została na nim dokonana. Jeszcze w chwili wstępowania na stos odepchnął podawany mu do ucałowania krucyfiks. Nie dziwi nas bynajmniej, że w ostasnichostatnich czasach Bruno tak gorącą zjednał sobie sympatję, że Szelling nazwitkiemnazwiskiem Brunona zatytułował swój djalog o boskim i naturalnym pierwiastku rzeczy. Nauka Brunona, jednozgodném zdaniem jej najżarliwszych stronników, jest „kompletnym systematem panteizmu”. Lecz Bruno nietylko teoretycznie pracował nad rozszerzeniem swoich doktryn: szyderstwo i lekkomyślne drwiny z tego wszystkiego, co ludzkość za rzeczy najświętsze uważa, szkodliwiej działały niż filozoficzne jego wywody. Dla uzupełnienia listy prac Brunona, przytoczymy tu dwie jeszcze, z manuskryptów i słów jego spisane: Summa terminorum metaphysicorum ad capeasendum logicae et philosophiae studium ex Jord. Bruni Entis descensu Mscr. excerpta; nuuc primum luci commissa a Raphi Eglino, Zürich 1595; Artificium perorandi, wyd. 1612 r. w Frankf. Cf. Adelung, Geschichte der menschlichem Narrheit, t. I p. 241; Heidenreich, dodatek do tłumaczenia Eromaziano's Gesch. der Revolution in der Philosophie; Sieber u. Thanner, Lehrmeinungen berühmter Physiker; Biographie univ. t. VI; Opere di Giord. Bruno, wyd. Adolfa Wagnera, Lipsk 1829, 2 t.; Jordani Bruni Nolani Scripta, quae latine confecit, omnia, collegit A. Fr. Gfrörer, Sztudgard 1834. O filozofji jego ob. Clemens, Jordano Bruno und Nicolaus v. Cusa, Bonn 1846. (Seiters) J. N.