Encyklopedja Kościelna/Bulla
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom III) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Bulla. Pierwotnie wyraz ten oznaczał ozdobę metalową, kształtu kulistego, wewnątrz próżną (franc. boule), którą przyczepiano do odzieży ludzkiej, lub do rzędu na konie, wielbłądy i t. p., jak to dziś jeszcze ma miejsce u nas w stroju na konie, podczas jazdy sanną. W średnich wiekach bullami takowemi niejako plombowano reskrypta, przywileje i t. p. akty. Nie przykładano bowiem pieczęci na samym dyplomie (sigillum appositum), lecz przez niego przewlekano gruby sznurek, skręcony albo z wązkich tasiemek pargaminu, albo z nici jedwabnych, lub konopianych; następnie oba końce tak przewleczonego sznurka, przez wycięty umyślnie drobny otwór wprowadzano do wydrążonej półkuli metalowej, zalewano lakiem, czyli szczególniej do tego przyrządzanym woskiem (cera), a na wosku wyciskano pieczęć. Druga półkula, albo też płaska pokrywa, zawiaskami połączona z pierwszą, chroniła takową pieczęć od zatarcia. Tym sposobem pieczęć spoczywała w bulli i wisiała przy dyplomie (sigillum appensum). Ztąd poszło, że sama pieczęć, a następnie i to, co przy niej wisiało (sam dyplom), otrzymały nazwę bulli. Ztąd także zamiast signare, sigillare (pieczęcią opatrzyć), mówiono bullare; a zamiast litterae bullatae (dyplom pieczęcią opatrzony), mówiono bullae, lub bulla. Bulle, jako naczynia do przechowania pieczęci, miewały też kształt podługowaty, albo bywały podobne do płaskiej puszki; najczęściej bywały z ołowiu; puszkowate zaś pospolicie z żelaza, z miedzi lub t. p. Zamiast pieczęci woskowej w bulli robione pieczęcie podobne do dzisiejszych plomb, t. j. że oba końce sznurka przewleczonego przez dyplom wpuszczano w ołów, na którym wyciskała się pieczęć (litterae plumbatae, albo sub plumbo). Dziś w ten jeszcze sposób pieczętują się listy Stolicy Apostolskiej, zwane bullami. Zamiast takiej plomby z ołowiu, cesarze konstantynopolitańscy przywieszali do ważniejszych dyplomów złote, lub srebrne. Zwyczaj ten przyjęli monarchowie zachodni. Ztąd poszła nazwa znanej z historji złotej bulli, którę wydał cesarz Karol IV w r. 1356, o elektorach św. rzymskiego imperium (ap. Eichhorn, Historia Juris Germ. §. 395). Papieże złotych plomb używali podobno tylko w dyplomatach potwierdzających obiór cesarza rzymskiego. Do dyplomu, którym Klemens VII nadał Henrykowi VIII, królowi angielskiemu, tytuł defensor fidei, była także złota pieczęć przywieszona. Zresztą, pospoliciej pieczętowali ołowiem bulle, począwszy od Stefana III (ok. r. 750, według innych od św. Grzegorza W. ok. roku 590), i na nich było tylko z jednej strony odciśnięte imię Papieża. Drugą stronę zaczęto dopiero za Paschalisa II (ok. r. 1100) ozdabiać wizerunkiem śś. Piotra i Pawła. O Klemensie jednak VI podaje Albertus Argentinensis († 1553) w Chronicon integrum an. 1342, że kładł swój herb na pieczęci, przeciw dawnemu zwyczajowi. Dziś pieczęcie ołowiane bull rzymskich mają z jednej strony imię Papieża, z drugiej wizerunek śś. Piotra i Pawła. W bullach wydawanych przez Papieża nowo obranego, lecz niekonsekrowanego jeszcze, lub niekoronowanego, pieczęć wisząca miewała tylko wizerunek śś. Apostołów, bez imienia Papieża, co się nazywa bulla dimidiata. Do w. XV wszystkie listy papiezkie, jakkolwiek w rzeczach mniej ważnych wydawane, miewały pieczęć ołowianą wiszącą. Do prywatnej tylko swej korespondencji zaczęli w XIII w. Papieże używać pieczęci tuszowej, z wyobrażeniem św. Piotra w łodzi (pieczęć rybacka, annulum v. sigillum piscatoris). Od w. XV zaczęli nią pieczętować mniejsze listy apostolskie (brevia). Ob. Mabillon, De re diplomatica l. II c. 10... Cf. Ducange, Glossarium. art. Bulla. Od tego też czasu datuje się dwojaka forma listów, od Stolicy Apostolskiej wychodzących: forma bullae i forma brevis, albo przez skrócenie, bullae i brevia. Bulla różni się od breve: a. co do formy zewnętrznej: 1-o że bulla ma przywieszoną pieczęć ołowianą, o jakiej dopiero co mówiliśmy; w breve zaś wyciska się pieczęć rybacka (annulum piscatoris), tuszem czerwonym lub niebieskim. 2-o Breve pisze się na pargaminie cienkim, białym, pismem zwykłém, dzisiejszém, z zachowaniem ortografji łacińskiej; bulla na pargaminie grubym, trochę żółtawym, pismem dawném (longobardzkiem), bez ortografji, bez znaków pisarskich. 3-o W breve pisze się imię papiezkie na środku wiersza, nakształt tytułu, N. Papa; jeżeli zaś list papiezki będzie w formie bulli, natenczas zaczynać się będzie zaraz z początkiem wiersza od słów: N. Servus Servorum Dei i t. d. i w tymże wierszu przystępuje się do samego listu. b. Treścią bulli bywają rozporządzenia, ustawy, przywileje, nominacje, dyspensy większej wagi, mające trwać dłużej; breve zaś zawiera najczęściej łaski apostolskie, dla pojedyńczych osób lub kościołów, rozporządzenia i ustawy niejako tymczasowe. c. Ekspedycja bulli pociąga za sobą koszta kancellaryjne; ztąd bulle np. promocyjne opłacane bywają przez interesowanych. Ob. Bouix, Tract. de Principiis Juris Can., Paris 1852 s. 242. Sznurek bulli zawierających łaski (in forma gratiosa) jest z jedwabiu czerwonego i żółtego, przy bullach tyczących wymiaru sprawiedliwości (in forma rigorosa), konopny. Bulle cytują się początkowemi ich wyrazami. Tak np. sławna bulla Unigenitus (ob. Janseniści). Alfabetyczne spisy w bullarzach służą do odszukania bulli w ten sposób cytowanej. Breviów zaś przywodzi się data. Niektóre tylko bulle mają swoje nazwiska, jako to:
