Encyklopedja Kościelna/Bulla in Coena Dni
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom III) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Bulla in Coena Domini (Bulla wielko-czwartkowa). Początek jej sięga IV wieku. W arabskiej parafrazie kanonów soboru konstantynopolitańskiego, z r. 381 (ap. Beveregium Pandectae canonum) can. 1 mówi: Et anathemate feriantur omnes haeretici die anathematizationi eorum praestituto; isque magnus dies magna est quinta feria. Et praecipue socii Arii, qui dicuntur ariani, suntque ex parte istorum eudoxianorum, qui non credunt in Spiritum sanctum. Sic etiam socii Sabellii et Macedonii et Photini et Apollinarii, aliique ex haereticis sive contradicentibus qui religionem corrumpunt. Bulla więc wielko-czwartkowa powstała z kościelnego obrzędu ogłaszania klątwy przeciw heretykom w Wielki Czwartek. Zdaje się, że pierwotnie obrzędu tego nie dopełniano co rok, lecz w miarę pojawiania się herezji. O coroczném ogłaszaniu takowej klątwy wspomina dopiero Henryk, kardynał bp Ostji, żyjący w XIII w. (Summa, tit. de Crimine falsi. lib. 5 §. Qualiter committatur, vers. Porro). Klemens V (in Clement. I de Judicio) wspomina, że Papieże zwykli byli w niektóre dni uroczyste, a między niemi w Wielki Czwartek, odbywać pewnego rodzaju sądy (generales quosdam processus) przeciw heretykom w ogóle. Odbywały się one w sposób następujący, według Ordo romanus z czasu Grzegorza X: „Hora sexta ipsius diei (Wielkiego Czwartku, o godzinie 12ej w południe) venit Papa cum tota curia, tum omnes episcopi cardinales in pluvialibus, presbyteri in casula, diaconi in dalmatica, subdiaconi in tunicellis, praelati omnes in pluvialibus coloris albi, et alii capellani, qui habent servire, in superpelliciis et ipse Dominus Papa cum pretioso pluviali et mitra cum auro, et ibi fit per Dominum Papam sermo. Quo finito Papa residet in faldistorio, et leguntur per capellanum excommunicationes et diaconus cardinalis exponit et sicut de quolibet processu. Quibus lectis et expositis veniunt multae candelae accensae, ex quibus ipse Papa tenet aliquas et quilibet cardinalis et praelatus tenet suam accensam, et in terram ponit extinguendo et dicendo: Praedictos omnes excommunicamus; et tunc campanae insimul sine ordine compulsantur.“ Wyrok takowy, odczytywany w Wielki Czwartek, był redagowany w formie bulli. Dawniej więc składał się tylko z klątwy przeciw heretykom; później kolejno dodawano klątwy przeciw rozbójnikom lądowym i morskim, przeciw tym, którzy nie dopuszczali zwierzchnikom duchownym wykonywać jurysdykcji kościelnej, którzy nakładali podatki na duchownych bez pozwolenia Papieży, pociągali duchownych przed sądy świeckie, dostarczali broń Saracenom i innym nieprzyjaciołom chrześcjaństwa, krzywdzili pielgrzymów, zabierali własność państwa kościelnego. Później Marcin V, Paweł II, Sykstus IV (Extravag. Et si dominici gregis) i inni Papieże bullę tę pomnażali nowemi dodatkami. Pius V (bulla Pastoralis romani Pont. vigilantia in Bullario magno t. II s. 189) ogłaszać ją kazał nietylko w Rzymie, lecz i po innych kościołach, a ostateczną formę nadał jej Urban VIII (1627 r. Bullarium mag. t. IV s. 118). Zwyczaj ogłaszania jej ustał dopiero za Klemensa XIV. Ob. Hist. polit. Blätter t. XXI s. 57.. Binterim, Denkwürdigkeiten der christ. kathol. Kirche, t. V cz. 1 s. 201. Pius IX bullą swą Apostolicae Sedis moderationi, wydaną pod dniem 12 Paźd. 1869 r., zmienił wiele kar duchownych w bulli Coenae Domini zawartych, tak, że odtąd znaczenie faktyczne i obowiązujące bulli Coenae Domini ustało, i dla tego Stolica Ap., udzielając możność absolwowania od wypadków, które sobie zarezerwowała, już nie używa wyrażenia etiam in Bulla Coenae Domini contentis, ale mówi etiam in Bulla Apostolicae Sedis moderationi, de d. 12 Octobris 1869 a. contentis. Ztąd wynika, że gdzie dawniej opierano się na bulli Coenae Domini i ją cytowano, obecnie powoływać się należy i stosować do bulli Apostolicae Sedis moderationi. X. W. K.
Bulla Coenae Domini oddawna miała zastosowanie w Polsce. Między przypadkami do rozgrzeszenia zachowanemi Stolicy św., synod prow. roku 1279 pomieścił kilka takich, które później czytamy w tej bulli. Więcej ich mają synody djecezjalne wrocławskie z lat 1410, 1446 i 1471. Po sformułowaniu tych klątw w całość i ogłoszeniu pod imieniem bulli wielko-czwartkowej, zaraz w początkach XVI w. arcyb. Łaski kazał ją ludowi często ogłaszać i objaśniać (Const. prov. lib. 1 tit. de constit. et eorum execut.). Synod prow. r. 1577 naznacza na to pierwsze niedziele Adwentu i wielkiego postu. List pasterski bpa Maciejowskiego, polecając ogłaszać przynajmniej dwa razy do roku, zachęca plebanów, aby wykładali ją z największą gorliwością i pilnością, zwłaszcza klątwy i przypadki, w naszym kraju mogące mieć zastosowanie, mianowicie to, co jest przeciw gwałcącym jurysdykcję kościelną, zabierającym dziesięciny i dobra duchowne. Włocławski r. 1634 i żmudzki syn. 1636 stanowią, aby ta bulla cała była czytaną nietylko w Wielki Czwartek, jak przykazują dekrety papiezkie, ale nawet gdy sądy publiczne i zjazdy szlachty będą odprawiane, w czasie poświęcenia kościoła i w uroczystość patrona kościoła, oraz w inne święta, gdy lud tłumniej zgromadzi się na nabożeństwo; ztąd punkty mogące mieć zastosowanie w tych okolicach, ksiądz powinien ludowi czytać w języku przez pospólstwo używanym. Żmudzki syn. r. 1752, powtórzywszy obowiązek częstego objaśniania ludowi, poleca proboszczowi Połongi, aby §. 2, o rozbitych okrętach i rabunku ich, czytał i objaśniał swym parafjanom nadmorskim; przemyski r. 1723 i inne czytanie jej nietylko plebanom, lecz i spowiednikom nakazują. Inne synody, jak np. wileński Abr. Wojny, lwowski r. 1641., poznański r. 1689 i 1720, ostatni lwowski 1765, oraz listy pasterskie, aż do końca XVIII w. wydawane, publikowanie bulli Coenae nakazują. Późniejsze obowiązek ogłaszania ogranicząją do samego tylko Wielkiego Czwartku; lecz i to przed r. 1800 ustało. Nie wszędzie jednak zaraz wprowadzono ją w wykonanie. Synod bowiem wrocławski z r. 1653 mówi, że w tej djecezji nigdy jej dotąd nie ogłaszano, chociaż była przyjęta, jako zawierająca wiele przepisów, odnoszących się do zachowania czystości wiary, jedności jej i wytępienia herezji; dla tego poleca odtąd ogłaszać ją z ambony we wszystkich kościołach, raz w rok w Wielki Czwartek po łacinie tylko, bez żadnych uroczystości szczególnych, z zastrzeżeniem, że wymienieni w niej przestępcy nie mają być unikani, dopóki przez sędziego duchownego nie zostaną imiennie wykazani. Tenże synod nakazuje spowiednikom, aby przy sobie mieli odpis bulli Coenae, czytali ją i rozumieli; ponieważ zaś co rok przez Papieży ogłaszana bywa, więc lepiej mieć odpis tegoroczny, gdyż czasem zachodzą zmiany. Reformationes general. upominają, aby żaden spowiednik nie ważył się rozgrzeszać od przypadków tej bulli, wyjąwszy bliskiej śmierci penitenta, gdyż lekceważący sobie ten zakaz wpada w klątwę, od której sam Papież tylko może go rozgrzeszyć. Gdy synod prow. r. 1589 prosił Sykstusa V o pozwolenie bpom wyznaczania spowiedników, którzyby mogli rozgrzeszyć księży, przez niewiadomość udzielających absolucji od przypadków tej bulli, arcyb. Karnkowski otrzymał odpowiedź odmowną. Ztąd synod kijowski r. 1762 przypomina plebanom, wikarjuszom i spowiednikom, że znać powinni przypadki Papieżowi zastrzeżone, gdyż ksiądz rozgrzeszający od nich wpada w klątwę i zaciąga ciężkie kary duchowne i dyscyplinaryjne (fol. 92). W tym też celu wiele synodów naszych podaje w treści lub w całości tę bullę: jedne Grzegorza XIII z r. 1578, inne Pawła V r. 1612, lub Urbana VIII z r. 1627, już to po łacinie, już po polsku. Ma ją całą synod prow. r. 1577, wileński Abr. Wojny, krakowski r. 1612 i 1643, łucki r. 1641. Krótki zbiór klątw bulli Coenae, zwykle ludowi ogłaszany w Wielki Czwartek, znajduje się w warmińskim 1575 i w włocławskim r. 1634 po łacinie; po polsku zaś mają: wileń. r. 1669 i 1717, przemyski r. 1723, płocki 1733, chełmiński r. 1745, żmudzki r. 1752, kijowski 1762, oraz listy pasterskie: bpa Karpia, Teod. Czartoryskiego, poznański r. 1739, Rupniewskiego, bpa łuckiego; Lipskiego, bpa krak. r. 1737; gnieźnieński Aleks. Łubieńskiego r. 1761; w synodach żmudzkich, wydanych przez bpa Paca, jest tekst żmudzki. Teologiczny wykład ważniejszych przypadków, w tej bulli zawartych, przydatny tak kaznodziejom jak spowiednikom, podają: Reformationes generales biskupa Szyszkowskiego; synod płocki kardynała Karola Ferdynanda roku 1643, i pod tymże biskupem królewiczem odbyty synod wrocławski roku 1653. X. Z. Ch.
