Encyklopedja Kościelna/Carranza Bartłomiej

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom III)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1874
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[125] Carranza Bartłomiej, ur. 1503 (a nie 1520, jak podaje Baur w Encykl. Ersch’a i Gruber’a) w Miranda de Arga, mieście położoném w Nawarze, ze starej szlacheckiej familji, i pospolicie znany jest pod nazwiskiem Bartłomieja z Mirandy. Wstąpił do zakonu dominikanów r. 1520; w 1530 stawiony został przed Inkwizycją za to, że fałszywe głosił nauki o władzy papiezkiej. Uwolniony od zarzutu, z powodu braku dowodów, był następnie profesorem filozofji i teologji w kolegjum św. Jerzego w Walladolid. Tu zjednał sobie tak głośną sławę, że cesarz Karol V wysłał go na sobór trydencki (1545). Czynny brał udział w obradach soboru, dotyczących obowiązku rezydencji beneficjatów (Sarpi, Istoria del concil. trid. l. II c. 10); oprócz tego odznaczył się kazaniem de justificatione, powiedzianém przed członkami soboru w pierwszą niedzielę wielkiego postu (1546). Kiedy Filip II, syn Karola V, zaślubił Marję, królowę angielską, C. udał się z nim do Anglji, w celu współdziałania ku nawróceniu tego kraju na łono Kościoła. W znacznej części przyłożył się do upadku Cranmera i przywrócenia dawnych ustaw w uniwersytecie oksfordzkim, za co, staraniem Filipa II, wyniesiony do godności arcybiskupa Toledo i prymasa Hiszpanji, był konsekrowany w Brukselli przez sławnego Granwellę (27 Lut. 1554). Umierającemu w klasztorze św. Justa Karolowi V udzielał C. ostatnich sakramentów. Spowiedzi zaś słuchał Karola V jego własny kapelan Franciszek Viglialva. O szczegółach tych wspominamy, gdyż były one przedmiotem sporu między Sarpim a Pallavicinim (Pallavicini, Hist. conc. trident. lib. XIV, i Bayle, Dict.), a nadto, ze stosunku C. do umierającego cesarza wyprowadzano przypuszczenia, o przechylaniu się jakoby ostatniego ku naukom Lutra. Zaraz bowiem po śmierci Karola V rozeszła się wieść, że C. w swoim katechizmie (Commentarios sobre el catechismo christiano) twierdzenia heretyckie pomieścił, że jest ukrytym luteraninem i że cesarza nawet na stronę nowostek religijnych przeciągnął. Celem oczyszczenia pamięci zmarłego monarchy niektórzy utrzymywali, że Karol powołał go do siebie tylko w celu napomnienia za odstępstwo od Kościoła. Pallavicini uwierzył temu podaniu i umieścił je w swojém dziele (lib. XIV). Lecz o tém wszystkiem ani Karol V, ani sam C. nic zupełnie nie wiedzieli. Nigdzie nie napotykamy dowodów podobnego przypuszczenia, które jedynie ztąd powstać mogło, że despotyczny Filip II zwykł był za pomocą Inkwizycji usuwać niechętnych sobie prałatów. Zdaje się więc, że niełaska królewska i wątpliwe niektóre ustne wyrażenia arcybiskupa były powodem słynnego procesu, wytoczonego Carranzie. Z rozkazu Filipa został on uwięziony w Walladolid i stawiony przed Inkwizycją 1559 r. Proces trwał tak długo, że oburzeni tém biskupi, zasiadający w Trydencie, kilkakrotnie, za pośrednictwem legata, prosili Papieża o przeniesienie całej sprawy przed [126]ich forum. Pius IV odpowiedział 1563 r., że jeszcze ani jednego nie wysyłał do Hiszpanji nuncjusza, któremuby tego nie zalecił interesu, lecz że o opór króla wszystkie jego usiłowania się rozbijają (Pallavicini, lib. XXI). Sarpi nadto (op. c.) i Raynaldus (ad an. 1563) podają, że komisja cenzury soboru zleciła kilku teologom rozpatrzenie katechizmu Carranzy. Cenzorowie nic w nim heretyckiego nie znaleźli i komisja udzieliła mu swoją aprobatę 1563 r. Przeciwko temu zaprotestował hr. Luna, poseł hiszpański na soborze, i biskup Leridy, usiłując dowieść, że katechizm istotnie błędy religijne w sobie zawiera. Komisja, a mianowicie jej prezes, arcybiskup pragski, od decyzji swojej odstąpić nie chcieli, aby jednakże z Hiszpanją nie zrywać, za wstawiennictwem kardynała Moronus, cofnięto udzieloną poprzednio aprobatę. Ta względność Rzymu dla Hiszpanji ciężko się odbiła na dalszych losach C. Po 8 latach więzienia, wysłano go do Rzymu, gdzie takąż samą liczbę lat w lżejszém wprawdzie więzieniu św. Anioła spędził. Grzegorz XIII r. 1576 dopiero wyrzekł wyrok ostateczny. C. na klęczkach przed Papieżem złożył ogólne potępienie nauk heretyckich i szczegółowe 14 zdań źle brzmiących, zawartych w jego dziełach; nadto C. zawieszony został w urzędzie biskupim i skazany na 5 lat pobytu w klasztorze dominikańskim w Orvieto. Katechizm jego został pomieszczony w indeksie, w którym dotąd się znajduje. C. obstawał ciągle za swoją niewinnością, zarzuty wszakże mu robione uznał za słuszne, o ile niedokładność wyrażeń, których w swoim katechizmie użył, mogła być do nich powodem. Um. 2 Maja 1576. Papież Grzegorz XIII własnym kosztem wystawił mu pomnik. Najważniejszém dziełem C. była Summa Conciliorum, wydane w Wenecji 1546 8-o. Zawiera ono krótkie wiadomości o Papieżach, podaje treść główniejszych ich listów dekretalnych i kanonów, przez sobory powszechne i prowincjonalne wydanych. Nadto, we wstępie dowodzi powagi Pisma św., tradycji, Papieży i soborów. Pomijając przedruki liczne (Venet. 1566, 1573, Salmanticae 1551, Antverp. 1556 i n., Lugduni 1564... i indziej), między innemi odznaczają się wydania por. 1629 tém, że mają dodane kanony synodów galikańskich z Sirmond’a (Concilia Galliae). Inne wydania opracowywali: Franc Sylvius (Genevae 1600), Franc. Jansen Elinga (Coloniae 1701), wreszcie Dominik Schram powiększył to dzieło kanonami przeszło 100 soborów, doprowadził aż do Piusa VI, nowy nadał mu porządek i wydał w Augsburgu (Augustae Vindel. 1788 4 t.). Oprócz Summa i Katechizmu, napisał także książkę o teologicznych kontrowersjach i De necessaria residentia episcoporum et aliorum pastorum, która mu zjednała licznych nieprzyjaciół. Bliższe szczegóły o C., jego życiu i procesie: Llorente, Hist., crit. de l’inquisition d’Espagne, III 184; Langwitz, Barthol. Carranza, Kempten 1870.  (Hefele). J. N.