Encyklopedja Kościelna/Carpzow (rodzina uczonych)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom III) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Carpzow, protestancka rodzina, słynna z tego, że wydała wielu znakomitych prawników i protestanckich teologów. Rodzina ta początek swój wywodziła z Hiszpanji, zkąd jeden z jej przodków, nazwiskiem Carpezano, przeniósł się do Niemiec na początku XVI w. Już w półowie XVI w. spotykamy Szymona Carpzow na urzędzie burmistrza w Neustadt. Jego wnukiem był 1. Benedykt, zwany w swoim czasie prawodawcą Saksonji i wyrocznią prawników; uważano go także za najwyższą powagę w rzeczach, prawa kościelnego dotyczących; wykładał prawo w uniwersytecie lipskim, a w 1653, otrzymawszy tytuł tajnego radcy, przeniósł się do Drezna. Do ostatniej chwili życia pracując nad prawem, um. 30 Sierp. 1666. Z dzieł, przez niego napisanych, ważniejsze są: Practica nova rerum criminalium (1639); Definitiones forenses, vel jurisprudentia forensis romano-saxonica ad constitutiones electoris Augusti (1640); Opus definitionum ecclesiasticarum et consistorialium (1652; cf. Freheri, Theatrum vir. erud. p. II sect. IV). Jak dalece wszakże zdolniejszym nawet umysłom trudno pozbyć się przesądów epoki, w której żyją, między innemi świadczyć może książka C-a Processus juris. Protestancki prawnik torturę uważa za najskuteczniejszy środek procedury sądowej, obszernie rozprawia o czarownicach, o karach za wchodzenie w układy z djabłem, pomimo że już poprzednio uczeni jezuici: Adam Tanner i Fryderyk Spee wielką oględność w takiego rodzaju sprawach zalecali. Przeciwnicy zarzucali C’wi, że wydał 20,000 wyroków śmierci, jakkolwiek zarzut ten właściwie nie do człowieka odnosić się winien, lecz do czasów, które Menzel (Geschichte der Deutschen § 364) w krótkich charakteryzuje słowach: „Procesy o czarodziejstwo, okrutna tortura, palenie starych kobiet, o obcowanie z djabłem posądzanych, nigdzie nie były tak rozpowszechnione, jak w krajach protestanckich, co dowodzi, że tak nazwana swoboda religijna wzmocniła tylko panowanie przesądów i zabobonów.“ B. Carpzow był wszakże człowiekiem pobożnym, co miesiąc przyjmował Komunję św., pomimo rozlicznych zajęć 53 razy przeczytał Pismo św., pilnie studjował komentatorów Biblji i zostawił w rękopiśmie kilka własnych traktatów teologicznych. — 2. Jan Benedykt C., brat poprzedniego, ur. 1607 r., studja odbył w Wittenbergu, 1646 został profesorem teologji w Lipsku, gdzie um. 1657 r. Autorską sławę zawdzięczał głównie dogmatycznemu podręcznikowi, jaki wydał 1653 p. t. Systematis theologici in usum collegiorum et exercitiorum acad. partes II. Oprócz tego napisał: Isagoge in libros ecclesiarum lutheranarum symbolicos; Disputationes super examen concilii tridentini Mart. Chemnicii; Specimen theologiae chemnicianae de Deo et Christo; De poenitentia Ninivitarum dispntutio. — Z pięciu jego synów, trzej poświęcili się także teologji: 3. Dawid Benedykt C., w 1655 został magistrem filozofji, następnie kaznodzieją i napisał: De Pontificum Hebraeorum vestitu sacro, Jenae 1655, przedrukowane w Ugolini Thesaur antiq. sacr. t. XII. — 4. Jan Benedykt C., słuchał nauk w Jenie i Strasburgu, następnie w Ulmie, Tybindze, Heidelbergu i Bazylei. W 1665 obrany na profesora filozofji moralnej, 1668 otrzymał katedrę wschodnich języków w Lipsku, a w 1684 katedrę teologji. Um. 23 Marca 1699. Słynął z wielkiej znajomości języka hebrajskiego i pism rabinicznych, ze ścisłego trzymania się ksiąg symbolicznych i wstrętu do wszelkich nowości. Napisał dzieło niepośledniej wartości: Introductio in theologiam judaicam et lectionem Raymundi aliorumque ejusd. gen. auctorum, które dołączył do nowej edycji Martini Raymundi Pugio fidei (Lips. et Francof. 1687). Oprócz tego wydał: Lightfoot’a Horae talnmdicae et hebraicae; Rabbi Mosis ben Maimon de jejuniis Hebraeorum cum interpretatione latina; Collegium rabinico-biblicum. Liczne jego kazania przepełnione są erudycją, łacińskiemi, oraz greckiemi cytacjami. — 5. Samuel Benedykt C., brat dwóch wyżej wymienionych, ur. 1647 w Lipsku, studja odbywał w Wittenbergu, gdzie przyłączył się do Abrahama Calov, professora teologji, i za jego pomocą w 24 roku życia otrzymał katedrę poezji. Ponieważ wtedy ukazała się książka jezuity Jakóba Masen, Praxis nova fidem orthodoxam discernendi et amplectendi, C’w więc, za poradą Calova, napisał Anti-Masenjusza, t. j. Examen orthodoxae fidei contra Jac. Masenium, Witteb. 1677 8°. W sporze z pietystami trzymał stronę brata, przeciwko zwolennikom Spenera. Był następnie kaznodzieją nadwornym w Dreznie, a w końcu superintendentem. Um. 1707. — Z liczby synów wyżej podanych braci odznaczyli się: 6. Jan Bogumił (Gottlob) C., syn Samuela, ur. 1679. Jako kapelan przy poselstwie elektorskiém zwiedził Anglję i Hollandję. R. 1708 był djakonem przy kościele św. Tomasza w Lipsku i miewał odczyty o biblijnych starożytnościach i dogmatyce. W 1719 r. mianowany profesorem języków wschodnich i egzegetyki przy uniwersytecie w Lipsku. Roku 1730 powołany został na kaznodzieję do Lubeki. J. Bogumił C. powszechnie jest uważany za jednego z najznakomitszych protestanckich teologów. Dwa główne jego dzieła noszą tytuł: Introductio in libros canonicos Bibliorum V. T. omnes, praecognita critica et historica ac auctoritatis vindicias exponens (Lipsiae p. I 1714, p. II 1720, p. III 1721); razem całe Lips. 1728, ib. 1741) i Critica Sacra V. T. parte I circa textum originalem, p. II circa versiones, p. III circa pseudocriticam Guil Whistonii sollicita (Lips. 1728, 1748). Apparatus historico-criticus antiquitatum sacri codicis et gentis hebraeae (Lip. 1748), jest drogocennym zbiorem odczytów o tym przedmiocie. — 7. Jan Benedykt C., syn lipskiego profesora i orjentalisty Jana Benedykta (4), ur. w Lipsku 1670 r., za przykładem ojca oddał się wschodniej filologji. W 1703 r. został w Lipsku profesorem języków wschodnich i umarł tam 1733. Był on niepospolitym znawcą literatury hebrajskiej; przygotował do druku i dopełnił dzieło ojca Collegium rab.-bibl, oraz sam napisał: Christianae de Urim et Thummim conjecturae (Lips. 1732); De sepultura Josephi patriarchae disputatio philologica, w Ugolini Thesaur. t. 33; Dissert. de Cerethi et Phelethi (ib. t. 27); De nummis effigiem Moysis cornutam exhibentibus (ib. t. 28). — 7. Jan Bened. C., syn poprzedniego, ur. w Lipsku 1720 r., obok teologji pracował nad filologją starożytną i w 22 roku życia napisał: Paradoxon stoicum Aristonis Chii apud Diog. Laërt. novis observationibus illustr. quibus simul variorum antiq. philosophorum loci explicantur (Lips. 1742). R. 1747 został profesorem filozofji w Lipsku, w następnym powołany do Helmsztadu, gdzie wykładał język grecki i teologję. Um. 1803. Z dzieł, przez niego napisanych, najważniejsze są: Sacrae exercitiones in S. Pauli Epistolam ad Hebraeos ex Philone Alexandrino (1750); Stricturae in Epist. ad Romanos (1756), — ad Galatas (1794); Epistolarum catholicarum Septenarius graece cum nova versione latina et scholiis gram. et crit. (1790 roku). Wydał także Discursus S. Basilii de Nativitate J. Ch, graece et latine (1758 roku), którego autentyczności bronił przeciwko Garnierowi, i Duas epistolas apocryphas, quarum una Corinthiorum ad S. Paulum, altera S. Pauli ad Corinth. ex manuscripto armenico versas in graec. et lat. 1776. (Seback). J. N.
