Encyklopedja Kościelna/Cezarea

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom III)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1874
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[205] Cezarea, łac. Caesarea, gr. Καισάρεια. 1. C. Philippi, Κ. ἡ Φιλίππου (Mat. 16, 13. Mar. 8, 27), miasto palestyńskie, lubo Ptolemeusz (Geogr. V 15 s. 139) zalicza je do Fenicji. Odległe od Sydonu o jeden dzień drogi, leżało u stóp Libanu, blizko źródeł Jordanu, (Joseph Fl. Antiq. V 3, 1); od Damaszku o ½ dnia drogi. Właściwie nazywało się Panias, v. Paneas Philippi, bo je rozszerzył Filip, tetrarcha Galilei, a na cześć cesarza Tyberjusza przezwał Cezareą (Joseph. F. Ant. XVIII 2, 1; De Bel. Jud. II 9, 1; ob. tej Enc. I 571. Cf. Lais. Dan); dla odróżnienia od następnej C. zwano je C. Filipową. Nazwa Panias pochodzi od sąsiedniej góry Panius (Πάνιον v. v. Πανεῑον), gdzie była grota poświęcona czci bożka Pana (Cf. Philostorg. Hist. VII 3). Z tego miasta miała pochodzić owa niewiasta, cudownie uleczona przez P. Jezusa (Mat. 9, 20...). Euzebjusz powtarza to podanie (w Hist. eccl. I. 7 c. 18) i dodaje, że przy domku, który podawano za dom tejże niewiasty, sam widział miedzianą podstawę, na niej z tegoż metalu dwa posągi: jeden niewiasty na kolanach, z rękoma rozłożonemi, jakby do modlitwy; drugi mężczyzny, stojącego w płaszczu (diploide indutus) i rękę podającego owej niewiaście; u stóp zaś podstawy wyrastała nieznana jakaś roślina, dosięgająca brzegu płaszcza na posągu i mająca cudowną moc leczenia wszelkich chorób. Hanc statuam, mówi Euzebjusz, Jesu Christi speciem referre aiebant, i objaśnia, że mogła była być wystawioną przez pogan, na pamiątkę odebranych od P. Jezusa łask. Sozomen (Hist. Eccl. l. 5 c. 21) dodaje, że za Juljana Apostaty poganie potłukli posąg Chrystusa; lecz chrześcjanie odszukali szczątki i złożyli później w tamecznym kościele. Według podania (ap. Fabricium Salut. lux Evang. s. 115), pierwszym biskupem Paneady, miał być Erastus, uczeń Apostołów. Na soborach nicejskim I i chalcedońskim byli obecnymi biskupi Paneady, jako sufraganowie metropolity Fenicji I, rezydującego w Tyrze (Le Quien, Oriens Chr. II 830). Później biskupstwo upadło; wskrzesili je dopiero podczas krucjat łacinnicy, lecz nie trwało zdaje się dłużej, jak od 1132—1173 r. Dziś na miejscu dawnej Paneady jest wioska Bania, zamieszkana przez Turków, Greków i Druzów. Obok niej dawna grota bożka Pana, z której napisy ob. w Das heilige Land, Köln zes. 4 r. 1872. — 2. C. Palestyńska, C. Palaestinae, lub tylko Caesarea, miasto portowe nad brzegiem morza Śródziemnego, o jeden dzień drogi (Act. 21, 8), czyli 36 mil rzym. odległe od Ptolemaidy (Abulfeda, Tabula Syriae), jedno z najważniejszych [206]miast Palestyny w apostolskim wieku (Joseph. Fl. De bel. jud. III 9, 1) Judeae caput (Tacit. Hist. II 79), rezydeacja prokuratora Judei (Act. 23, 23. 24, 27. 25, 1). Dawniej byt tu tylko zamek zwany wieżą Stratona. Herod W. zbudował miasto, twierdzę opatrzył przystanią i na cześć Augusta nazwał C. Augustową (K. Σεβαστή); Jos: Fl. Antiq. XVI 5, 1). Miasto było po większej części zamieszkane przez pogan, liczyło kilka tysięcy żydów (ib. XX. 8, 7. De bel. jud. II 18, 1. Vita c. 11). W tém mieście Ewangelję opowiadał i miał swój dom św. Filip djakon (Act. 8, 40. 21, 8); tutaj Korneljusz, pierwszy poganin przyjęty został do Kościoła (Act. 10, 1); tu tukżetakże przebywał Paweł św. raz w przejeździe do Antjochji (Act. 18, 22), drugi raz z Łukaszem św. mieszkał kilka dni w domu Filipa (ib. 21, 8—16); trzeci raz przez 2 lata pod strażą (ib. 23, 23—34. 24, 27. 25, 1—4). Chrześcjanizm zatém był od początku swego zaszczepiony w Cezarei. Konstytucje Apostolskie (1. 7 c. 27) jako pierwszego bpa tutejszego wymieniają Zacheusza, ustanowionego przez św. Piotra; według innych podań, pierwszym był Apollo (ob. I 337). Po zburzeniu Jerozolimy, C. była metropolją dla chrześcjan w tych stronach (Le Quien, Oriens Chr. III 531), jednak bp jerolimski był w większém poważaniu (Wiltsch, Hdbuch d. Kirchl. Geogr. I 204). Od w. V, C. była metropolją prowincji Palaestina I (ob.), zależną od patrjachy jerozolimskiego. Na soborze chalcedońskim (451 r.) miał metropolita cezarejski 9 bpów ze sobą. W C. odbyły się synody: r. 198 (ap. Mansi Concil. I 709) i 334 (ib. II 709); kwitnęła szkoła wyższa chrześcjańska za czasów Orygenesa (ob.), z której wyszli: św. Grzegorz Naz. i św. Bazyli W. (ob. Keuffel, Hist. scholar, ap. christian. § 6). Ostatnim metropolitą cez. znany jest Jan II, od r. 553. Po nim przerwa aż do r. 1101, kiedy krzyżowcy zdobyli to miasto i ustanowili metropolitą bpa Baldwina († 1107 r.). Baldwin miał tylko jednego sufragana, biskupa Sebasty (dawniej Samarji). Ok. r. 1266 biskupstwo cezarejskie zupełnie upadło. Dziś nazywa się to miasto Kaisarieh. — 3. C. w Tessalji, należała do jurysdykcji metropolity Larissy, djecezji Illyriku wschodniego. Biskupstwo było tu tylko od r. 431—531. — 4. Biskupstwo w prowincji Bithynia I, podlegle metropolicie Nikomedji; biskupów tutejszych od r. 325—879 i późniejszych od r. 1300—1449 wylicza Le Quien (op. c. II 591 III 1017). Cezarea ta leżała między rz. Rhyndacus i górą Olympus. — 5. Caesarea Ponti, miasto przy górze Argaeus, metropolja prowincji Kapadocji I, dawniej nazywało się Mazaca, dziś Kaisarieh. Metropolitów greckich miała od II w. aż do początków XVIII w. Pierwotnie metropolita cezarejski miał zwierzchnictwo prawie nad całą Kapadocją, nad Armenją większa i mniejszą, lecz między r. 372—379 odłączoną została od niego prowincja Kapadocji II, potém (ok. r. 536) Kapodocji III. Od r. 1166 rezydował w C. metropolita jakobitów, zależący od patrjarch. antjocheńskiego. Podczas krucjat, osiedliła się tu pewna część łacinników; dla nich ustanowiony został arcybiskup ok. r. 1365; po nim jeszcze trzech wylicza Le Quien (III 877—i 1411); ostatni (Henryk Kalteisen, zak. św. Dominika) rezydował już w Europie; był ustanowiony arcybiskupem drontheimskim w Norwegji i um. w Koblencji 1465 r. Synodu cezarejskiego z r. 371 akta ma Mansi (Concil. III 453). Dziś w tej C. rezyduje biskup ormjański unicki od [207]r. 1850 (Gams, Ser. ep. s. 456). — 6. Z aktów synodu kartagińskiego r. 410 (ap. Mansi IV 435) widać, że była Caesarea, biskupstwo w prowincji Numidji, i 7. inne w Mauritania Caesariensis. Cf. Wiltsch op. c.  X. W. K.