Encyklopedja Kościelna/Chateaubriand Franciszek August
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom III) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Chateaubriand Franciszek August, wice hrabia, słynny autor dzieła p. t. Génie du christianisme (Duch chrystjanizmu) i mąż stanu, ur. 4 Wrześ. 1769 w zamku Combourg, w Bretanii (w okolicy miasta Fougères, w teraźn. depart. Ille-et-Vilaine). Jego ojciec, małomówny i ponury szlachcic, ciągle był zajęty myślą podźwignięcia niezbyt bogatej rodziny, matka zaś odznaczała się dobrocią charakteru i pobożnością serca. Franciszek był najmłodszym z 10 braci i sióstr, z których sześcioro tylko przy życiu pozostało. Opuściwszy rodzinną strzechę, sposobił się w Brest na marynarza, następnie w Dinan na księdza, lecz kiedy jedno i drugie nie odpowiadało jego skłonnościom, wstąpił jako podoficer do pułku Nawarra, stojącego w Dieppe, z zapałem uczył się sztuki wojennej i pisał wiersze, a następnie przeniósł się do Paryża, gdzie poznał Ludwika XVI i Malesherba. Był świadkiem rewolucji, której zasady nawet popierał, miewał stosunki z koryfeuszami strasznego przewrotu, lecz, pomimo fantastyczności charakteru, wrodzona uczciwość i szlachetność nie pozwoliły mu pogodzić się z rewolucyjną anarchją i rozprzężeniem moralném. W 1790 wystąpił z pułku i 1791, idąc za radą Malesherba, wsiadł na okręt, z zamiarem zwiedzenia Ameryki. W Ameryce poznał się z Waszyngtonem, a celem przysłużenia się ojczyznie swojej nowemi odkryciami, przebiegł w różnych kierunkach lasy i puszcze Ameryki północnej, gdzie niejednokrotnie w samotnej chacie osadnika, lub przy ognisku indyjskiej zagrody, marzycielska jego dusza szukała pokoju w poetyczném natchnieniu i poważnych rozmyślaniach. W tym też czasie Ch. napisał pierwszy prozą poemat: Les Natchez, który wszakże dopiero 1826 ukazał się w druku. Z gazety dowiedział się o ucieczce Ludwika XVI do Varennes, o mającej wybuchnąć wojnie i o gromadzeniu się wiernych tronowi oficerów około książąt rodziny królewskiej. W Lipcu 1792 r. Ch. już był z powrotem we Francji. Nie śpieszno mu było wszakże, za przykładem innych, podążyć do Koblencji; natomiast osiadł w Paryżu, ożenił się, przegrał w karty znaczną część swego majątku, wpadł w długi i dopiero sceny terroryzmu, straszna nędza i namowy przyjaciół skłoniły go do wyjazdu do Brukselli. Niezbyt uprzejmie przez emigrantów przyjęty, wstąpił do wojska jako prosty żołnierz: w bitwie pod Thionville ciężko ranny, w opłakanym stanie udał się wiosną 1793 r. do Londynu. Napisane wówczas studjum nad rewolucjami (Essais sur les révolutions) świadczą, jak Ch. dalekim był jeszcze od chrześcjańskiego pojmowania życia i dziejów. Boleści coraz cięższe nań uderzały. W krótkim przeciągu czasu utracił brata, ściętego na rozkaz przywódców rewolucji, matkę i siostrę zmarłych w skutek okropności więzienia. Opuszczony od wszystkich, trapiony nędzą, odebrał od konającej matki i siostry list, błagający go, aby się nawrócił. „Te dwa głosy, z grobu wychodzące, powiada o sobie Ch., wstrząsnęły moją duszą. Stałem się chrześcjaninem; moje nawrócenie pochodziło z serca: zapłakałem i uwierzyłem! (j’ai pleuré et j’ai cru!)„ Odtąd całe jego życie świadczyło o szczerości nawrócenia, i Kościół nie był już dla niego tylko owém muzeum estetycznych arcydzieł, jakim jest w jego Atali, ani też narzędziem dla przeprowadzenia politycznych celów, jakim był dla Napoleona I. Czas, w którym napisał dzieło Génie du christianisme (Londres 1802), jest także epoką stanowczego zwrotu w losach Ch. Życie jego, jakkolwiek na rozliczne zmiany wystawione, spokojniejszym niż dotąd biegło torem. Jeszcze przed ukończeniem Génie du chr. brał udział w redakcji dziennika Mercure français. Napoleon, pragnący wówczas zjednać sobie poparcie duchowieństwa, wysłał do Rzymu kardynała Fesch, dodając mu Ch. jako sekretarza, lecz zamordowanie księcia d’Enghien było powodem wystąpienia Ch. ze służby cesarskiej. Korzystając z odzyskanej swobody, zwiedził Włochy, Grecję, Egipt, Jerozolimę, północną Afrykę i przez Hiszpanję wrócił do ojczystej ziemi. Jego „Męczennicy“ (Martyrs, Paris 1809) napisani są pod wpływem oburzenia przeciwko tym, co się sprzedali w niewolę władcy, trząsającego wówczas całym światém; jego Dziennik podróży z Paryża do Jerozolimy (Itinéraire de Paris à J., Paris 1811, tłum. Dmochowski 1853 r. Warsz.) jeszcze teraz może być z pożytkiem użyty. Obrany na członka Instytutu, w miejsce słynnego Cheniers, powiedział taką o swoim poprzedniku mowę, że usunięto go nietylko z akademji, lecz nawet ze stolicy natychmiast wynieść się kazano. 1814 napisał broszurę: De Buonaparte et des Bourbons, która, według zeznania samego Ludwika XVIII, więcej niż cała armja przyniosła pożytku sprawie królewskiej. Odtąd Ch. już ciągle pisał i pracował na korzyść Burbonów. Po powrocie Napoleona z Elby, został mianowany w Gandawie ministrem przez Ludwika XVIII, następnie 15 Sierp. 1815 r. parem Francji, ministrem stanu, prezydentem kolegjum wyborczego depart. Loiret i, na mocy rozkazu królewskiego z 21 Marca 1816 r., otrzymał godność członka akademji. Ogłoszenie broszury O monarchji podług konstytucji (De la monarchie selon la charte, Paris 1816), w której podana była w wątpliwość wolna wola króla w sprawie ordonansów 5 Września, pociągnęło za sobą uwolnienie Ch. ze służby rządowej. Wtedy założył on dziennik Conservateur, redagowany w duchu rojalistowskim. 1820 otrzymał urząd posła w Berlinie, 1821 na krótki czas znowu został ministrem stanu, 1822 posłem w Londynie; na kongresie w Weronie obstawał za wojną przeciwko kortezom hiszpańskim, chcąc tym sposobem podnieść polityczne znaczenie Francji. Za ministerjum Villèle otrzymał wydział spraw zagranicznych, nie mogąc się wszakże zgodzić z polityką swoich kolegów, podał się do dymisji 6 Lipca 1824. Po upadku Villèle’a zajmował urząd posła w Rzymie i dał ostatnie ostrzeżenie rządowi w broszurce „Czterej Sztuartowie“ (Les quatre Stuarts, Par. 1830). Po rewolucji lipcowej (1830) Ch. uważał za jedynego prawego spadkobiercę korony księcia Bordeaux (Henryka V) i, ażeby nie służyć Orleanom, ustąpił z izby parów. Tego ostatniego kroku wyjaśnieniem jest broszura „O restauracji i monarchji wybieralnej“ (De la restauration et de la monarchie élective, Par. 24 Marca 1831). Usunąwszy się od czynnej polityki, poświęcił ostatnie lata swego życia piśmiennictwu, oraz podróżom, doczekał się rewolucji 24 Lutego 1848 i t. r. 4 Lipca zakończył życie, z sercem przejętém trwogą o przyszłość Europy. Ch. był konsekwentnym obrońcą władzy królewskiej, lecz jako człowiek głębszego umysłu rozumiał dobrze, że Kościół ma wyższe przeznaczenie nad posługiwanie czasowym widokom politycznym, i że przepisy katechizmu obowiązują zarówno rządzących jak i rządzonych. Całkowita edycja wszystkich dzieł Ch. wyszła w 32 t. w Paryżu 1836 (Atala et Réné; Les Natchez; Mélanges littéraires; Voyages; Études; Mélanges historiques; Génie du Chr.; Martyrs; Itinéraire de Paris à Jerusalem; Opinions et discours; Liberté de la presse; Polémique; Mélanges politiques). Dopiero po śmierci Ch. ukazały się jego Pamiętniki (1849—50), które jednakże nie odpowiedziały oczekiwaniu publiczności. Ze wszystkich dzieł Ch. pierwsze miejsce zajmuje wyżej wspomniane Génie du Chrstianisme (tłum. polskie wyszło we Wrocławiu 1816 r. w 2 t. p. t. „Duch wiary chrześcjań. wydanie skrócone dla użycia młodzieży“). Pomimo licznych stron słabych, jakie dzieło to przedstawia pod względem historycznych wywodów i filozoficznych rozumowań, niepośledni interes obudzać będzie zawsze świetny wykład poetycznych stron chrześcjaństwa, jego związku z rozwojem nauk i zasług Kościoła sprawie całej ludzkości okazanych. Życiorys Ch-a napisał Marin, Par. 1832 2 t. (Hägele). J. N.
