Encyklopedja Kościelna/Chur
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom III) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Chur (Curia Rhaetorum, po romańsku Quera, franc. Coire, włosk. Coira), stolica teraźniejszego kantonu Graubündten i od 1300 lat z górą biskupstwo katolickie (Curiensis). Podanie głosi, że uczniowie św. Piotra opowiadali Ewangelję dzikim mieszkańcom Recji, qui finitimas Italiae partes omni tempore, et Helvetiorum et Sequanorum et Boiorum et Germanorum incursabant (Strabo). Św. Lucjusz miał być jednym z apostołów chrześcjaństwa w tym kraju; pierwszym pewnym biskupem (należącym do metropolji medjolań.) był tu św. Azymon (Asimo, ok. 452). Z jego następców wielkiego szacunku używał św. Walencjan (um. 8 Stycz. 546). Później arjańscy Longobardowie połączyli się z retyckimi poganami, celem utworzenia z ostatnich nieprzebytej zapory przeciwko państwu Franków; zdaje się wszakże, że król Agilulf (590—591) odstąpił Frankom część wyżyny alpejskiej, w skutek czego bp Gaudencjusz (606—615?) zaliczał się do biskupów frankońskich. Około tego czasu powstał także klasztor Disentis, założony przez św. Kolumbana. Biskupi Recji byli zarazem prezesami tej prowincji (praesides Rhaetiae), tak np. bp Konstancjusz († 800?) otrzymał od Karola W. tytuł hrabiego, jako praeses Rhaetiae. Jego następcy Remigiuszowi (um. 820) odjęto zarząd hrabstwem. Na mocy układu w Verdun (843), djecezja Chur odłączoną została od Medjolauu i poddana metropolji mogunckiej. Cesarze niemieccy nadawali liczne przywileje biskupstwu Chur, chcąc sobie zapewnić bezpieczną przeprawę do Włoch: tak np. Henryk IV nadał biskupowi prawo pobierania cła na moście w Chiavenna. Z późniejszych biskupów: Gwido (um. 1122), Konrad II (um. 1150), św. Adalgott, (um. 1160), uczeń św. Bernarda przyłożyli się do powiększenia posiadłości biskupich i podniesienia instytucji kościelnych. Ciężkie było położenie biskupstwa w czasie sporów Fryderyka II z papieżami. Konrad III, hrabia na Belmont, zwołał synod, (17 Maja 1273) celem poprawy karności duchownej. Po jego śmierci rozpoczęły się pograniczne spory z gwałtownym Donatem z Vaz, do których następnie przyłączyły się ciężkie zatargi, wywołane klątwą rzuconą przez Pap. Jana XXII na ces. Ludwika Bawarczyka. Jan II († 1388) roztropném postępowaniem podniósł zrujnowaną djecezję, i przez 26 lat wytrwale opierał się książętom austrjackim, usiłującym zmusić Chur do zrzeczenia się swej niezależności. Zarząd djecezją z tego już jednego względu był bardzo trudny, że ludność jej w jednej części tylko była niemiecka, w pozostałych zaś romańska. Niemiecka ludność w XVI w. przyjęła reformację. Energiczny Jan Flugi z Aspremont zostawszy biskupem, zamierzył kres położyć smutnemu stanowi biskupstwa, lecz trzykrotnie musiał życie ratować ucieczką: 1607, 1612 i 1617; jego pomocnik, gorliwy dziekan Mikołaj Rusca, męczarniami zadanemi przez fanatyków został o śmierć przyprawiony. Po Janie Flugi biskupami Churu byli: Józef Mohr; synowiec pierwszego Jana, także Jan Flugi i Józef Ben. Rost (1728—1754), który, korzystając z przychylności cesarskiej, odzyskał cokolwiek z utraconych w XVI w. posiadłości kościelnych. Karol Rudolf baron Buol (1794—1833) oparł się insynuacjom odjęcia duchowieństwu prawa występowania przeciw nowoczesnym teorjom o wolności i równości, w tych krótkich wyrazach: „verbum Dei non est alligatum.“ Na obronę niezawisłości Tyrolu, zagrożonego przez Francuzów, Karol Rudolf poświęcił 20,000 fl. z własnej kieszeni, za co Austrja odwdzięczyła się mu, zabierając fundacje kościelne w Voralbergu i Wintschgau (4 Grud. 1803). Powołany razem z biskupem z Brixen do Innsbruku, skazany został na wygnanie (1807). Z powodu zmian terrytorjalnych bpstwo churskie straciło wszystkie części nie szwajcarskie, a za to r. 1816 otrzymało kanton St Gallen, a 1819 i czasowy zarząd czterech środkowych kantonów Szwajcarji. Pius VII poddał (14 Lip. 1823 r.) to biskupstwo bezpośrednio pod Stolicę Apostolską i połączył z nim nowe biskupstwo St. Gallen, oddzielone znowu 8 Kw. 1847, w skutek konkordatu z 9 List. 1845. Bogate niegdyś dochody tego biskupstwa, w początku XIX wieku przynosiły około 10,000 florenów; obecnie wynoszą 17,000 flor., w co wchodzi kilka tysięcy guldenów, wypłacanych przez rząd austrjacki za majątki zabrane 1803 r. w Voralbergu. Przed XVI w. kapituła składała się z 6 prelatur, 10 kanon., 32 kapelanów i 14 altarystów; po reformacji z 5 prel. 18 kanon, i i kapelana; obecnie składa się z 5 rezydujących kanoników, 18 nierezydujących i 4 beneficjatów katedralnych. W 13 dekanatach djecezji i 170 probostwach duchowieństwa świeckiego liczy się 280, wiernych 154,230 (kalwin, w obrębie djecezji jest 378,500, innych dyssydentów 1,130, żydów 178). Nadto, do djecezji należy małe księstwo Lichtenstein z 7200 mieszk., podzielonych na 9 parafji z 11 księżmi; oficjał tego księstwa mieszka w Vaduz. Na kantony przypada: 1) w Graubündten (Grisiones, Rheti) 39 505 wiernych (kalwin. 50,318), księży 139, parafji 93 i 38 kapelaństw i beneficjów; 1 opactwo benedyktyńskie, 4 hospicja kapucyńskie, 1 kl. dominikanek i 1 kl. kanoniczek. 2) W Schwytz (Svitia, Suitia, Suitium) 44,500 katolików (kalwin. 535, dyssyd. 5 i 1 żyd), 37 parafji, 90 księży. Benedyktyńskie opactwo Einsiedeln ma 65 księży, 9 braci profesów i 13 laików; sławne tu są pielgrzymki do cudownego miejsca. Nadto, 3 kl. kapucynów, 1 dominikanek, 1 franciszkanek, 1 benedyktynek, l sióstr miłosierdzia. Kollegjum Maria-Hilf w Schwytz ma rektora, 2 prefektów i 9 kapłanów, samych księży. Dyrektor seminarjum nauczycieli w Seewen jest także księdzem. Szkoły elementarne kantonu podzielone są na 4 okręgi konferencyjne, którym przewodniczy 4 księży, jako dyrektorzy. 3) W Zürich (Tigurum, Pagus Tigurinus) poprzednio należącym do Bazylei, potém do Konstancji, ma 11,460 wiernych (253,000 kalwin, 1,059 in. dyssyd. i 172 żyd.), 3 parafje i 4 księży. 4) W Uri (Pagus Uriensis, Uria) poprzednio należącym do Konstancji, 15,000 kat. (40 kalwinistów), 16 parafji, 47 kapłanów, 1 kl. kapucynów, 1 kl. benedyktynek i 1 franciszkanek. 5) W Unterwalden (Underwaldium, Transylvania, Sylvania) poprzednio należącym do wikarjatu jeneralnego w Luzern, 26,000 katolików (150 kalwin.), 13 parafji, 61 księży, 1 opactwo benedyktyńskie (Engelberg); w gimnazjum w Sarnen jest 5 profesorów benedyktynów z Muri-Gries; 2 klasztory kapucyńskie, i opactwo benedyktynek w Sarnen, 1 kl. franciszkanek w Stanz. 6) W Glarus (Glarono, Pagus Claronensis) poprzednio należącym do Konstancji, 5,800 kat. (27,000 kalwin., 28 dyssyd. i 2 żydów), 3 parafje, 7 księży, 1 kl. kapucynów w Stäfels. 7) W Appenzell (Abbatis Ceila) 14,100 wiernych (46,300 kalw., 30 dyssyd. 3 żydów); wschodnia tylko część kantonu jest katolicka i ma 5 parafji i 9 księży, i kl. kapucyński w Appenzell i 3 kl. franciszkanek liczne, bo mają 100 zakonnic. Cf. Neher, Kirch. Geogr. u. Statist. II 141. J. N.
