Encyklopedja Kościelna/Chytraeus
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom III) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Chytraeus, właściwie Kochhafen Dawid, ur. 26 Lut. 1530 w Ingelfingen, w Szwabji, gdzie jego ojciec Maciej był pastorem. Przez ojca do zamiłowania nauki wdrożony, w 15 już roku życia został magistrem w Tybindze. Następnie udał się do Wittenbergu, celem słuchania lekcji Melanchtona: tu też został docentem retoryki, matematyki i astronomji, przy czém objaśniał Locos theologicos Melanchtona. W 1550 zwiedził rozmaite kraje niemieckie, Szwajcarję i Włochy, a 1551 powołany został przez uniwersytet w Rosztoku na profesora. Obszerna erudycja i piękność wykładu zjednały mu wkrótce niepospolitą sławę. Wcześnie wystąpiwszy na pole piśmiennictwa, wydał kilka propedeutycznych i filologicznych traktatów. R. 1555 według Loci Melanchtona wydał Catechesis, książeczkę, która we wszystkich prawie uniwersytetach i szkołach protestanckich została przyjęta. Kiedy (1556) gwałtowny Tileman Hesshus (ob.) przybył do Rosztoku, imię Chytr. już powszechném cieszyło się tam uznaniem; uczonego więc teologa powołano do pośredniczenia, w pogodzeniu flacjanów z filipistami, i poruczono mu redakcję postawionych przez Hesshusa i innych teologów warunków kompromisu. Po wypędzeniu z Rosztoku Hesshusa i jego następcy profesora Drakonites, Ch., jako stronnik wyznania augsburgskiego, stanął na czele spraw kościelnych Meklemburgji. Na zjeździe teologów, zwołanym przez księcia meklemb. do Wismaru, celem przyjęcia frankfurckiego Recesu i 4 artykułów Melanchtona, Ch. w imieniu zgromadzonych założył przeciwko temu protestację. Później spotykamy go na sejmie książąt w Naumburgu (1561) i na sejmie rzeszy w Augsburgu (1566), występującego imieniem meklemburgskich teologów (Cf. Johannsen, Die Anfange des Symbolzwanges unter den teutschen Protestanten, Leipzig 1847). Kiedy ces. Maksymiljan II nadał (1568) tak nazwaną wolność religijną protestanckim stanom, z zastrzeżeniem, aby w niczém nie odstępowano od augsburgskiego wyznania, Camerarius i Chytraeus (ostatni dopiero w Styczniu 1569) powołani zostali do Austrji, jako prawowierni witenbergscy teologowie. Ch. napisał agendę na podstawie swego katechizmu, ustawę konsystorjalną i program egzaminu dla wstępujących do stanu duchownego. Jednocześnie ogłoszone (1570) w Meklemburgji nowe przepisy o konsystorzach i porządku kościelnym, w znacznej części miały za autora także Ch-a. Do podobnych prac powoływano go do Gratzu, gdzie katolicki arcyksiąże Karol, brat Maksymiljana II, widział się zmuszonym dać protestantom swobodę wyznania. R. 1575 z polecenia Juljusza, księcia brunświckiego, Ch. nakreślił statuty nowozałożonego uniw. w Helmstadt, a 1576 brał udział w wypracowaniu Księgi torgauskiej. Kiedy przyszła do skutku Formuła Zgody (ob.), Ch. pisał traktaty i listy, celem jej wyjaśnienia i poprawienia, oraz czynił zabiegi ku przechyleniu na stronę luteranizmu Jana III, króla Szwecji. Z pism jego wielkiego rozgłosu w swoim czasie używały: Oratio de studio theologiae recte inchoando, Wittenb. 1557; Oratio de studio theologiae exercitiis verae pietatis et virtutis potius quam contentionibus et rixis disputationum colendo, Witt. 1581; Oratio de statu ecclesiarum hoc tempore in Graecia, Asia, Hungaria, Boemia, et de Russorum ac Tartarorum religione ac veterum Porussorum sacrificiis, 1580, z Confessio fidei i 30 epistolae Constpolitanae, Francof. 1583; odpowiedź na pismo Antoniego Possewina (ob.), Refutatio imposturarum cujusdam Chytraei etc., Ingolstad, 1583. Komentarze do Pisma św. są przeważnie polemiczne. Dogmatyczne dzieła Ch. traktują o chrzcie, komunji, chrześć. eschatolologji i o niektórych wyrażeniach odnoszących się do nauki o łasce. Z historycznych pism wspomnieć należy: Historia Confessionis Augustanae, 1578 Francof, i Chronicon Saxoniae ab. a. 1500—1595, Lip. 1595. Volumen epistolarum Chytraei zawiera bogaty materjał do historji czasu i samego autora. Biografję Ch’a napisał Otto Fr. Schütz: De vita Dav. Chytraei etc., Hamb. 1720—1727, 3 t. — Brat Dawida, Natanjel, rektor w Bremen, znany był jako poeta i archeolog (ur. 1543, um. 1598). (Häusle). J. N.
