Encyklopedja Kościelna/Corpus doctrinae

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom III)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1874
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[503] Corpus doctrinae. Tak nazywają protestanci zbiory pism teologicznych, mających służyć za normę w rzeczach religijnych. Z początku głosiła wprawdzie „reformacja,“ że jurysdykcja kościelna spoczywa w zgromadzeniu wiernych, a słowo Pisma św. jedyną winno być powagą; lecz kierownicy ruchu antykościelnego zasad powyższych tylko o tyle się trzymali, o ile można było za pomocą nich podburzyć massy ludowe przeciwko instytucjom Kościoła i poprowadzić je do odstępstwa. Że zaś wolność owa, o której ciągle rozprawiali, czczym dla nich była wyrazem, najlepiej tego dowodzi ciągłe podniecanie władz świeckich do wytępienia „papizmu“ wszelkiemi możliwemi środkami. Ruch antyreligijny do czasów buntu chłopskiego miał charakter przeważnie demagogiczny. Dopiero od czasu tego buntu władcy świeccy połączyli się ze stronnictwem „reformacji“ i siedliskiem wrogich dla Kościoła planów stały się gabinety i rządy książęce. Przywódcy zeszli wprawdzie do roli prostych narzędzi w rękach książąt, lecz pocieszali się za to nadzieją prędszego upadku dawnych urządzeń kościelnych. Ciż sami więc ludzie, którzy za grzech uważali uznawanie jakiejbądź ludzkiej powagi w sprawach religijnych, nie stawiali żadnej opozycji samowolnym rozporządzeniom książęcym, częstokroć wręcz przeciwnym protestanckiej dogmatyce, jeżeli tylko zmierzały one do osłabienia Kościoła i jego nauki. Luteranizm, którego mistrz wszystko odrzucał, co słowami Pisma św. nie da się objaśnić, pierwszy odstąpił od swoich własnych zasad (Köllner, Symbolik der luther. Kirche, Hamb. 1837). Jak zaś wielkie było to odstępstwo, wykazał dokładnie Hagen, protestancki historyk (Deutschlands literarische und religiöse Verhältnisse im Reformationszeitalter, 1844), i dowiódł, że sterownicy reformacji przypisywali książętom bez porównania większe atrybucje w rzeczach kościelnych, niż te, których używali Papieże w czasach najpotężniejszego wpływu hierarchji katolickiej na sprawy Europy. Niekiedy podnosiły się wprawdzie z protestanckiege obozu głosy, dopominające się o te same prawa, jakie posiadało duchowieństwo katolickie, lecz były to głosy daremne, gdyż urzędowe i materjalne stanowisko duchowieństwa protestanckiego nic nie miało wspólnego z organizacją Kościoła katolickiego. W krótkim czasie doszło więc do tego, że władze świeckie nietylko rozstrzygały kwestje dyscyplinarne, lecz nawet stanowiły, „czego i jak w kościołach ich terrytorjum uczyć należy“ (Plank, Gesch. der Entstehung des protestantischen Lehrbegriffes, 1796). Teologowie byli doradcami, oraz pomocnikami rządów, i za ich głównie współudziałem książęta zawładnęli całą sferą spraw religijnych, w krajach oderwanych od jedności z Kościołem. Niektóre pisma Lutra i wyznanie augsburgskie uważano powszechnie za normę, do której stosować się miały dokonywane „reformy“ religijne. Ilekroć wszakże [504]powstawały nowe wątpliwości, nieprzewidziane w dziełach normalnych (Normalschriften), do dawnych pism normalnych nowe dodawano. Tak np. elektor saski ogłosił 1573 kilka normalnych pism i uchwał, między innemi mowy Jakóba Andreae (ob.), oraz zagroził złożeniem z urzędu wszystkim odmawiającym podpisu na artykułach torgauskich (ob. Torg. artykuły). Teologowie nic nie mieli do nadmienienia przeciwko powadze pism i ksiąg czysto ludzkiego początku, niektórzy nawet uważali za natchnione księgi, zwane symbolicznemi (ob.) (Walch, Introd. in lib. symb.. Jenae 1722). Do ważniejszych Corpora doctrinae zaliczają się: 1) Corpus philippicum, tak nazwane od Filipa Melanchtona, inaczej saxonicum, albo misnicum, wydane 1560 r.; zbiór ten, oprócz trzech powszechnych symbolów (apostolskiego, nicejskiego, atanazowego) wyznania augsburgskiego i jego apologji, zawierał także Loci communes Melanchtona, tegoż Examen ordinandorum i Responsio ad artic. Bavaric. Corpus philippicum, jako kryptokalwiński, został z początku odrzucony przez luteranów, lecz elektor saski 1569 zalecił ścisłe jego przestrzeganie, pod karą usunięcia od urzędu. 2) Corpus doctrinae pomeranicum, podobne do poprzedniego. 3) Corpus doctrinae prutenicum (pruski), inaczej Repetitio doctrinae ecclesiasticae, celem przeciwdziałania naukom Osjandra. Przepisane jako norma wiary na wieczne czasy, edyktem z d. 7 Lipca 1567 r., gdzie powiedziano, że jego książęca mość cierpieć nie będzie, aby ci, coby się temu corpus doctrinae sprzeciwiali, do urzędów jakichbądź w państwie dopuszczani byli. 4) Skierowana przeciwko niektórym wittenbergskim teologom: Solida confutatio praecipuarum corruptelarum, została ogłoszona 1559 przez książąt saskich, a nie stosującym się do niej zagrożono ciężkiemi karami. 5) Corpus doctrinae julium, tak nazwane od Juljusza, księcia brunświckiego, na którego rozkaz zabrał je i wydał Chemnitz (ob.) 1576 r. Oprócz symbolów i wyznania augsburgskiego, obejmuje artykuły smalkaldzkie, wielki i mały katechizm Lutra oraz rozprawę Urbana Regius’a: De formulis caute loquendi. 6) Concordienbuch, najważniejszy ze wszystkich zbiorów, obejmuje trzy symbole powszechne, wyzn. augsburg. i jego apologję, artt. smalkaldzkie, oba katechizmy Lutra i Formułę zgody (Concordienformel), od której cały zbiór otrzymał swoją nazwę. W niektórych krajach protestanckich zbiór ten uważany był za normalny, w innych znowu zupełnie był odrzucony. Zgody i księga zgody nie zaprowadziła, lecz była ostatnią próbą jej zaprowadzenia na tej drodze. — Najdawniejsze kalwińskie Corpus doctrinae ukazało się 1581, p. t. Harmonia confessionum fidei orthodoxarum et reformatarum ecclesiarum. Harmonia dzieli sie na 18 sekcji: każda sekcja traktuje jakąś oddzielną materję; przez ogłoszenie jej miano na celu zmniejszyć trjumf luteranów, szczycących się swoim Concordienbuch, i dać katolikom pojęcie o zdumiewającej jedności gmin kalwińskich! Cf. art. Wyznania helweckie, i Niemeyer, Collectio confessionum in ecclesiis reformatis publicatarum, 1840.  (Buchmann). J. N.