Encyklopedja Kościelna/Corpus juris canonici
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom III) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Corpus juris canonici. Tę nazwę nosi zbiór praw kościelnych, składający się z następujących części: I. Decretum Gratiani (ob.); II Decretalium libri V, zebrane i ułożone z polecenia Grzegorza IX, Papieża; III a) Sextus liber decretalium, zebrany z polecenia Bonifacego VIII, b) Clementinae (ob.), c) Extravagantes (ob.) communes, d) Extravagantes-Joannis XXII. Nazwę Corpus juris spotykamy już na soborze konstancjeńskim i bazylejskim, gdzie rozróżniają się rezerwaty papiezkie, na znajdujące się w Corpus juris i na Extravagantes. W drukowanych wydaniach ten tytuł kłaść poczęto dopiero od półowy XVI w. Zbioru „autentycznego“ powagę ma tylko część II, a z IIIej Sextus decr. i Clementinae, gdyż te tylko części urzędową powagą zebrane i wydane zostały. Cf. Decretales. Wydań dawniejszych Corporis juris jest bardzo wiele, lecz różnice między niemi w glossach są bardzo małe. Zasługują tylko na uwagę wydania krytyczne. Pierwszy Antoni Demochares wydał Decretum (Paris ap. Car. Guillard 1547 in 8), gdzie cytacje Gracjana wskazał ściślej, gdyż Gracjan tylko ogólnikowo notował źródła swoje. Demochares to samo uczynił potém z innemi częściami, a nadto, w Decretales Grzegorza IX tekst poprawił, według dawniejszych zbiorów Decretalium, i dodał warjanty (ob.). Tak opracowane Corpus juris wydał on, Paris. ap. car. Guillard 1550, 1552, 4 v. in 8; Lugduni 1554, 7 v. in-12, bez gloss; a z glossami, Paris. 1561, 3 v. f. Niektóre krytyczne objaśnienia (apostillae) były już przed Democharesem w Decretales ed. Fr. Fradin, Lugduni 1543; to samo w Decretum uczynił Karol Dumoulin (Lugd. 1554 i 1559 in-4, i in f.). Le Conte (Corp. jur., Antverp. ap. Plantin. 1569, 1570 in 4 v. in-8) w Decretales Grzegorza IX dodał niektóre postanowienia kościelne, wypuszczone przez Rajmunda de Pennafort. Ok. r. 1563 Pius IV wyznaczył komisję z kardynałów i uczonych prawników, któraby oczyściła Corpus juris z błędów i wtrętów. Komisja ta ukończyła swoją pracę w r. 1580, za Grzegorza XIII, i wydanie przez nią poprawione wyszło pierwszy raz w Rzymie in aedibus populi Romani 1582 5 v. f., z dawnemi glossami i z bullą Grzegorza XIII dat. 1580 (zamieszczaną ona bywa przed, lub po Decretum). Wydanie to rzymskie przedrukowywane było: Romae 1584, 4 v. in-4; w tymże r. Venet. 4 v. i Lugd. 3 v. f.; Paris. 1585, 3 v. f.; Francof. 1586, i in. Ostatnie wydanie z glossami wyszło Lugduni ap. Huguetan 1671, 3 v. f. Na końcu Corporis juris, dla objaśnienia tego dzieła, zamieszczane bywają 2 dodatki: 1-y z upoważnienia Pawła V: Pauli Lancelotti Institutiones juris canonici (napisane z polecenia Pawła IV Pap., wydane l-y raz Perus. 1563); drugim dodatkiem jest Liber VII decretalium. W tym ostatnim zbiorze mieszczą się nowsze extrawaganty aż do Syxtusa V († 1590), zebrane powagą prywatną przez Piotra Matthaeus ok. r. 1590, a pierwszy raz razem z Corpus juris wydrukowane Lugd. 1671. Nie należy brać tej pracy Matthaei za jedno z Clementis VIII liber septimus decretalium (ob. Decretales). Po komisji rzymskiej (1580), wychodziły jeszcze ulepszone pod względem krytycznym wydania: Corpus juris canonici cum notis Petri et Franc. Pithoeorum, ed. Claudius le Pelletier, Paris. 1687 2 v. f., — Augustae Taurin. 1746; Corp. juris can. Gregorii XIII Pont. Max. authoritate, post emandationem absolutam editum, recensuit Justus Hoenningius Boehmer, Halae 1747 2 v. in-4, — post J. H. Boehmeri curas, brevi adnotatione critica instructum, ad exemplar romanum denuo edidit Aemilius Ludovicus Richter, Lipsiae 1833 2 v. in 4. Pod względem powagi, jaką ma w prawodawstwie kościelném Corpus juris can., różnią się pojedyńcze jego części (ob. Decretum Gratiani, Decretales). Prawa, które nie wyszły z użycia, ani późniejszemi postanowieniami nie zostały zniesione, dotąd obowiązują, a mianowicie: a) zamieszczone w Decretales, w Sextus decr. i w Clement.; chociaż w nich prawodawca mówi do pojedyńczych kościołów, lub osób, obowiązują cały Kościół dla tego, że nąjwyższą powagą w Kościele zostały zebrane i polecone, b) W innych częściach Corporis juris prawa obowiązują o tyle tylko, o ile obowiązywały pierwotnie, t. j. mają tyle powagi, ile źródło, z którego zostały wzięte. Do zrozumienia ducha tych praw, ich rozciągłości, służą komentarze. Do lepszych komentarzy na Decretales zaliczają się: Jani a Costa, Summaria et commentarii in Decretales Gregorii IX ed. noviss. Neapoli et Lips. 1778 2. v. in 4; Emman. Gonzalez de Tellez, Commentarii ad Decretal. V libros, noviss. ed. Lugd. 1713 4 v. f.; Innoc. Cironii, Paratitla in 5 II. Decretal., noviss. ed. Vindob. 1761 2 v. in-4.; Prosperi Fagnani, Jus. can. s. comment. in Decretal. nov. ed. Coloniae Allobr. 1759 5 v. f. Na Sextus Decretal. Passerini, Commentaria in librum VI Decret., Romae 1667. Na Clementinae: Ant. Alteserrae In ll. Clementinar. commentarii, nov. ed. Halae 1782 in-8; Clementis V constitutiones... notis auctae et illustratae a Hieron. Baldassino, Romae 1769, in-4. Spis szczegółowy ob. Phillips, Du droit eccles. dans ses sources, trad. par. l’ab. Crouzet, Paris 1852 s. 373.... Cf. Walter, Lehrb. d. Kirchenrechts, Bonn. 1871. Cytacje z Corpus juris rozmaicie się oznaczają. Jak się cytuje Decretum Gratiani, ob. t. art.; Decretalium Grzegorza IX cytacja rozróżnia się literą X od innych; na oznaczenie że cytacja wzięta jest z kollekcji Bonifacego VIII, dodaje się przy niej in 6-o lub in VI, w innych in Clemen. (in Clementinis), in Extrav. com. (in Extravagantibus communibus), in Extrav. Joan. (in Extravagantibus Joannis XXII). X. W. K.
