Encyklopedja Kościelna/Damalewicz Stefan

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom IV)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1874
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[9] Damalewicz Stefan, ksiądz, historyk kościelny. Ur. na początku XVII w. w miasteczku Warcie, w województwie Sieradzkiém, a teraz w gub. Kaliskiej położoném. Zdaje się, że nauki wyższe ukończył w akademji [10]krakowskiej, gdzie otrzymał stopień licencjata teologji. Po wyświęceniu na kapłana zaczął pracować w swojej djecezji (kujawskiej), której biskup ówczesny Maciej Łubieński wziął go w szczególniejszą protekcję i opiekę. W skutek tych względów, nauki i pracy, ok. r. 1637 został przełożonym seminarjum włocławskiego i teologiem domowym swojego protektora. T. r. wydał D. traktat teologiczny p. t.: Conclusiones ex Theologia Morali fundatae in actibus humanis de Peccatis in genere ad Disputandum publice propositae. In Contubernio Clericorum Seminarii Vladislaviensis. Anno Domini 1637 in-4, bez miejsca druku (niewątpliwie w Krakowie) i bez liczby stron (których jest 29). Rozprawa ta, rozdzielona na 50 ustępów, przypisaną była bpowi Łubieńskiemu. W roku wydania tego traktatu, lub w następnym, D. otrzymał bogate uposażenie, z nominacją na kanonika kolegjaty kruszwickiej. Po uzyskaniu tej godności, D. w Grudniu 1638 r. odbył w akademji krakowskiej publiczną dysputę, celem otrzymania stopnia doktora teologji, co też pozyskał. Temat do wypracowania rozprawy dał mu Marcin Wadowski, ówczesny podkanclerzy uniwersytetu i dziekan wydziału teologicznego. Rozprawa ta wyszła z druku pod tytułem: Quaestio Theologica de Merito bonorum iusti operum. Ab illustri et Adm. Reverend. D. Promotore, D. Martino Campio Vadovio, S. Floriani Praeposito, Almae Universitatis Cracovien. vicecancellario, Sacrae Theol. Facultatis Decano, publice ad disputandum Rndo Domino Steph. Damalewicz S. Theol. Licentiato, Canonico Crusvic. Seminarii Vladislav. Praefecto. Pro solenni in Doctorem Sac. Theol. inauguratione proposita. Anno Dni 1638 (bez miejsca druku, in 4, prócz karty tyt., kart tylko 4). W Sierpniu 1640 r. D. został kaznodzieją i kanonikiem katedry kujawskiej. Ponieważ D. nie był szlachcicem, lecz szedł z rodu miejskiego, zatém kanonja jaką otrzymał była doktoralną. Z epoki tej jego godności istnieje jedno tylko pismo wydane w języku polskim: kazanie miane r. 1642 w katedrze włocławskiej, przy wyświęcaniu Aleksandra Bucendorfa Kęssowskiego na opata oliwskiego klasztoru. Kazanie to, nieznane bibljografom naszym: Janockiemu, Bentkowskiemu, Jocherowi, Mecherzyńskiemu i innym, wyszło z druku p. t.: Róża z Opatrzności Boskiej nową szatą odziana etc. (w Krak. w drukarni Franc. Cezarego r. p. 1642, druk gocki, kart nieliczbowanych 14). Przywiedzione kazanie dowodzi, że D. był w swej epoce jednym z mówców kościelnych, mniej niż inni pstrzących język ojczysty makaronizmem łacińskim. D. spełniając życzenie gorliwego protektora swojego Łubieńskiego, wziął się do prac historycznych, których pierwszym owocem było ważne dzieło: Vitae Vladislaviensium Episcoporum, Jussu et authoritate Illustr. et Rev. Domini D. Mathiae Łubieński etc. (Kraków u Franc. Cezarego r. 1642, in 4, str. liczbow. 469 i 4 kart pomyłek drukar). Dzieło to w zawziętym krytyku prusko-luterskim Braunie znalazło surowego przyganiacza i sędziego. W rok po wydaniu „Żywotów biskupów włocławskich“ wydał D. bjografje proboszczów katedry włocławskiej, które przypisał Stefanowi Charbickiemu, naówczas proboszczowi katedry włocławskiej, a następnie bpowi nikopolitańskiemu; od imienia Charbickiego dał tej książce tytuł: Stephanoma Praepositorum Vladislav. seriem et successionem complectens variis gemmarum, plantarum, herbarum, florum etc. (Krak. w druk. Walerjana Piątkowskiego r. 1643 in 4, kart nieliczb. 28). Pobudki ascetyczne, a nadto i chęć swobodniejszego oddawania się nauce, skłoniły D’a, że zamierzył wejść do zgromadzenia [11]kanoników lateraneńskich, a jakkolwiek protektor jego, już wtedy prymas, Łubieński, sprzeciwiał się pierwiastkowo zamiarowi temu, jednakże wreszcie przychylił się do życzeń D'a, i ten we Wrześniu 1642 wstąpił do nowicjatu kanoników w Kłodawie, po czém niezadługo wykonał profesję. Prymas Łubieński wyjednał u opata kanoników regularnych w Wrocławiu, pod którego juryzdykcją zostawali kanonicy kaliscy, że D'a zaliczył do zgromadzenia kaliskiego; jednocześnie zamianowany był koadjutorem Szymona Żubera, przełożonego kanoników kaliskich, człowieka naówczas chorego i zgrzybiałego starca. R. 1645 reprezentował D. archidjecezję gnieźn. na sławnym zjeździe religijnym z różnowiercami, odbytym w Toruniu, a znanym w historji p. n. Colloquium charitativum. W czasie pełnienia obowiązków koadjutorskich, D. odbył kilka podróży do miast włoskich na kapituły lateraneńczyków i do Rzymu, gdzie robił notaty w archiwach do zamierzonych przez siebie prac historycznych. Po śmierci Żubera, lateraneńczycy kaliscy na kapitule odbytej d. 28 Maja 1649 obrali D'a swoim przełożonym, a obiór ten prymas Łubieński potwierdził. W tymże roku wydał D. drugie ważne dzieło p. t.: Series Archiepiscoporum Gnesnensium atque res gestae, e vetustis antiquitatum ruderibus collectae etc. (w Warsz. druk Piotra Elerta 1649 in-4 stron liczb. 406, nadto 7 kart na początku i jedna na końcu), Te żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich przypisał D. Łubieńskiemu, do którego rządów bijografje ich doprowadził. Prócz obowiązków przełożonego kanoników kaliskich, sprawował D. jeszcze od czasów kapłaństwa świeckiego urząd cenzora ksiąg, a już jako przełożony, urząd oficjała foralnego konsystorza arcybiskupiego. W r. następnym, po wydrukowaniu dzieła jak wyżej, D. wydał i swemi dopiskami objaśnił historję kościoła jędrzejowskiego, napisaną przez ks. Aleksandra Macieja Rudzkiego, prob. jędrzejow., p. t.: Lux Ecclesiae Andreoviensis S. Catharinae (Rzym 1650 w druk. Michała Cortelliniego). W czasie gdy prymas Łubieński zakończył życie (28 Sierp. 1652 r.), D. znajdował się we Włoszech, gdzie wydał ustawy kanoników lateraneńskich swego domu kaliskiego, p. t.: Constitutiones Canonicorum Regularium Lateranensium Domus Calissiensis S. Nicolai olim jussu p. m. Vincentii Coti... archieppi conditae, nunc autem auctoritate Andrae Comitis a Leszno... archieppi recognitae (w Rzymie, w drukarni Kamery Apostolsk. r. 1655). Przeździecki (Wiadom. bibliogr. o rękopism. polsk. str. 85) podaje, że w bibljotece Ottobonich w Rzymie jest dzieło D’a p. t.: Sapientia sive orbis desiderium Christi Domini Salvatoris in expectatione partus Gloriosae Virginis Deiparae, in Ecclesia Polonorum. (Rzym, 1652, druk Jakóba Pheia). Widać, że D. wydał tę książkę w czasie wspomnianej wyżej bytności swojej we Włoszech. W latach nieszczęśliwej dla kraju wojny szwedzkiej, która niemało przyczyniła przykrości konwentowi kaliskiemu, napisał D. po łacinie historję kolegjaty w Łasku, p. t. Maria Gratiarum, sive sacra Deiparae Virginis Imago, in collegiata Lascensi frequentatione populorum celebris etc. an. 1663. Praca ta niedokończona pozostała się w rękopiśmie i przeszła z czasem do bibljoteki Załuskich; miał ją w swem ręku niedawno Mikołaj Malinowski (ob. wydane przez niego. Stanisława Łaskiego wdy sieradz. Prace naukowe... Wilno, 1864; wstępu s. XII). Ze zgonem prymasa Łubieńskiego zgasła dla D'a gwiazda pomyślności. Między przełożonym a lateraneńczykami rodziła się coraz większa niechęć, zwłaszcza iż D. silił się ich ujmować w karby reguł zakonnych. Powstały więc [12]intrygi i narzekania, a nadto niepokojenie D’a przez opata wrocławskiego od P. Marji na Piasku, że nieprawnie dzierzył władzę przełożonego, gdyż go opat na tym urzędzie nie potwierdził. D. po kilkoletnich w tym przedmiocie kłopotach, oświadczył wreszcie posłuszeństwo swoje opatowi P. Marji i uzyskał jego konfirmację; ta przecież uległość nie zasłoniła go od szeregu innych zmartwień: między nim bowiem a zgromadzeniem wzmagały się nieporozumienia. Przeor Wojciech Wielewicz stał na czele niechętnych, burzył braci i jak poprzednio poduszczał opata wrocławskiego, tak następnie słał skargi, zażalenia pokątne do arcybpa gnieźn. W skutek tych intryg domowych, D. za dekretem prymasa Wacława Leszczyńskiego, przez delegata arcybiskupa, Stanisława Bużeńskiego, 24 Lutego 1660 r. z urzędu przełożonego lateraneńczyków kaliskich i proboszcza św. Mikołaja złożony został. Przepełniony żalem, D-D. usunął się z konwentu kaliskiego i prosił o przytułek w sławném opactwie trzemeszeńskiém, gdzie przyjęty gościnnie, złamał nazawsze pióro dziejopisa i oddał się wyłącznie ascetyce. W drugim r. (1661) pobytu w Trzemesznie wyszło ostatnie jego dzieło: Vita S. Bogumili (ob. tej Encykl. II 442). W trzynaście lat po złożeniu D’a z urzędu przełożonego lateraneńczyków kaliskich, tenże, jako prosty i zapomniany zakonnik, życie swoje, po długiej i dotkliwej chorobie „phtiriasis,“ zakończył w Trzemesznie (dziś w w. ks. Poznańskiém) 10 Czerwca 1673 r. D. był jednym z najznakomitszych historyków Kościoła polskiego; nie celował on wprawdzie ani wyższym talentem dziejopisarskim, ani krytyką, umiejącą zestawiać trafnie fakty i wybierać samą prawdę; wreszcie styl szorstki, napuszoność w opowiadaniu, łacina niezbyt poprawna, przyczepki własne do podań Długoszowych i dość liczne błędy co do faktów, są wadami prac Damalewicza. Ma on jednakże wielkie za sobą zasługi, jako badacz pracowity i historyk, który głównie czerpał z archiwów, a tém samém ocalił nie jeden szczegół ważny. Posiłkowanie się dokumentami i przywilejami stawia D'a wyżej nad współczesnego mu Stanisława Bużeńskiego (ob.). Koroną prac D. są.są: „Żywoty biskupów włocławskich“ a po nich „Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich.“ Obszerną bjografję tego dziejopisa, na podstawie dokumentów pierwej nieznanych, napisał i wydał Adam Chodyński, p. t.: „Stefan Damalewicz, historyk, przełożony kanoników lateraneńskich w Kaliszu (Poznań 1872).  Ad. Ch.