Encyklopedja Kościelna/Djonizy aleksandryjski
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom IV) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Djonizy, v Dionizjusz, Dionysius, Διονὺσιος 1. aleksandryjski bp, św. (2 Paźdz., 17 Listop. al. 27 Stycz., 18 Lut., 8 Kw., 31 Sierp., 14 Wrz.), przez współczesnych zwany Wielkim, dla zasług względem nauki kościelnej; św. Atanazy nazywa go „nauczycielem Kościoła powszechnego.“ D. ur. w Aleksandrji egipsk. ok. r. 190 z rodziców zamożnych; przez Orygenesa nawrócony do chrześcjanizmu, z zapałem oddał się teologji (s. Hieronym. Catalog, c. 69). Gdy Heraklas (ob.) został wyniesiony na bpstwo aleksandr., D. objął po nim szkolę w Aleksandrji (Euseb. Hist. Eccl. VI 29), a potém, w 3 r. cesarza Filipa (ok. r. 247) i biskupstwo (ib. VI 35). O kilkakrotnych prześladowaniach, jakie od pogan ponosić musiał, sam wspomina (ap. Euseb. VII 11). Pierwsze prześladowanie poniósł za Decjusza, wnet po objęciu bpstwa. Gdy wyszedł edykt Decjusza (r. 248 na 249), D. pozostawał w swojém mieszkaniu; prefekt Aleksandrji nie przypuszczając, aby D. nie uciekł, wysłał żołnierzy na szukanie go po drogach, rzekach, polach. Po czterech dopiero dniach, gdy rzeczywiście D. chciał się schronić, został przytrzymany i do tymczasowego więzienia, wraz z wielu chrześcjanami, zaprowadzony, lecz inni chrześcjanie odpędzili straż i D’a do ucieczki zmusili (Dionys. al. epist. ad German. ap. Euseb. VI 40). Z ukrycia napisał O męczeństwie do Orygenesa, z którego to pisma prawdopodobnie nic nie pozostało, bo fragmenty, jakie niby są szczątkiem tej księgi, mają pochodzić od innego Djonizjusza, retora aleksandryjskiego. Po śmierci Decjusza, D. wrócił na bpstwo, zastał tu spory o pokutę, wszczęte przez nowacjanów, stanął energicznie przeciw rygorystom, którzy upadłym chrześcjanom bezwzględnie odmawiali przyjęcia na łono Kościoła. (Euseb. VI 44—46, VII 8). Pisał też kilka listów za ważnością, chrztu, przez heretyków udzielonego: dwa do Papieża Stefana (ap. Euseb. VII 2, 5), do kapłana rzymskiego Filemona (ib. c. 7), do Djonizjusza, późniejszego Papieża (ib.), do Pap. Xystusa (ib. c. 9); pisał przeciw Sabelljuszowi (ib. c. 7 et 26), przeciw chiljastom, a zwłaszcza przeciw jednemu z egipskich bpów, Neposowi (ib. c. 24); przeciw quartodecimanom przy listach wielkanocnych (ib. c. 20, 22) i w in. Za ces. Walerjana zmuszony był D, drugi raz opuścić Aleksandrję (epist. ad German. ap. Euseb. VII 11); wrócił za Gelljena, na chwilę przed domowemi zamieszkami i straszną zarazą, które trapiły Aleksandrję r. 262 i 263 (Euseb. VII 21, 22). Zaproszony na synod do Antjochji, przeciw Pawłowi z Samosaty, wymówił się od udziału starością i chorobą; napisał tylko list przeciw błędom tegoż Pawła. Wkrótce po synodzie um. 263 v. 265 r., w 12 r. ces. Galljena, po 17-letnim zarządzie stolicą aleksandryjską (ib. VII 28). D. był wielce oczytanym w pismach heretyków, lecz posiadając już poprzednio głęboką naukę, z czytania tego poznał tylko lepiej fałszywość ich doktryn i wyrobił się na dzielnego przeciw nim szermierza. Występując przeciw Sabelljuszowi i mówiąc o stosunku Słowa Bożego do Ojca, użył wyrazu ποίημα (dzieło)[1], przez co popadł w podejrzenie, jakoby źle trzymał o Bóstwie Syna Bożego, lecz wytłumaczył się z tego w piśmie Elenchus et apolog. do Pap. Djonizjusza, z którego fragmenty przechował św. Atanazy w Epistola de sententia Dionysii alex. (n. 15—25). Z licznych pism D., wspomnianych przez Euzebjusza (ll. cc.) i przez św. Hieronima (Catal. c. 69), tenże Euzebjusz przechował znaczniejsze fragmenty tylko z listów: przeciw Germanowi (Euseb. Hist. E. VI 40—42, VII 11, 20—22), do Fabjana bpa antjoch. (ib. VII 14), w których mowa o prześladowaniu chrześcjan za Decjusza. Wszystkie z innych dzieł zebrane fragmenty są: w Galland. Biblioth. t. 3; w S. Dionysii Alex. quae sypersunt, ed. Simon de Magistris, Romae 1796; ap. Routh, Reliquiae ss. t. II; ap. Migne, Patrol. ser. graec. t. X. Starannie i krytycznie szczegóły o D. zebrał dr. Dittrich, profesor teol. moralnej i partologji w lyceum Hozjusza w Brunsbergu: Dionysius der Grosse vom Alexandrien, eine Monographie, Freiburg 1867 s. VIII 130. X. W. K.
