Encyklopedja Kościelna/Epifanjusz Bp Salaminy
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom V) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Epifanjusz, Ἐπιφάνιος, Epiphanius. 1. Bp Salaminy (v. Konstancyi), metropolita wyspy Cypru, św. (12 Maja), Doktor Kościoła, ur. w Palestynie, pod Eleutheropolis, ok. r. 310, z rodziców podobno żydowskiego pochodzenia. Kształcił się w Egipcie, gdzie guostycy przez kobiety chcieli go wciągnąć do swej sekty. E. poznał wtedy tajemnice tej sekty, lecz nie podzielał jej błędów. W Egipcie obznajmił się z życiem zakonném, a wróciwszy do Palestyny, przez niejaki czas zostawał pod kierunkiem opata Hilarjona i założył klasztor pod Eleutheropolis. Ok. r. 368 obrany bpem Salaminy na Cyprze, występował z całą gorliwością przeciw arjanizmowi i innym herezjom. Powaga jego była tak wielką, że arjanie, chociaż pod Walensem (ok. r. 371) srogo ciemiężyli katolików, jednak Przeciw E. występować nie śmieli. Z powodu gorliwego występowania przeciw orygenizmowi, E. wszedł w zatargi z Janem, bpem jerozolimskim (ok. r. 394), który wysoce poważał Orygenesa i który dopiero po kilku latach pozbył się niechęci przeciw E. (S. Hieronymi Epist. ad Pammach). Wkrótce potem Teofil, bp aleksandryjski (Cf. Bracia dłudzy), zażądał od E’a, aby potępił dzieła Orygenesa. E. zwołał (r. 339 v. 401) synod bpów Cypru i dogodził żądaniu jego. Teofil dalej wystawił ś. Chryzostoma, jako sprzyjającego orygenizmowi, i prosił E’a, żeby na ś. Chryzostomie wymógł toż samo potępienie. E. i teraz dał się użyć podstępnemu Teofilowi: pełen uprzedzenia przeciw Chryzostomowi i Braciom długim udał się do Kpola (r. 402 w zimie). Pod Kpolem odprawił nabożeństwo i wyświęcił jednego duchownego na djakona. Lubo tém postąpieniem E. obraził prawa bpa kpolskiego (Chryzostoma), jednakże ten wysłał na jego spotkanie duchowieństwo swoje i zaprosił do swego domu na mieszkanie. E. oświadczył, że dotąd z Chryzostomem nie będzie mieć stosunków, dopóki on nie potępi ksiąg Orygenesa i nie wypędzi Braci długich. Gdy Chryzostom tego bez synodu uczynić nie chciał, E. starał się biskupów w Kpolu obecnych oderwać od niego. Pobudzany następnie przez nieprzyjaciół św. bpa, zabierał się do publicznego potępienia dziel Orygenesa; lecz ostrzeżony przez Chryzostoma, że ztąd może przyjść do zamieszania, zaniechał tego zamiaru i z pośpiechem wsiadł na okręt, żeby wrócić do domu. Opowiadano w Konstpolu, że gdy E. wsiadał na okręt, kazał powiedzieć Chryzostomowi: „Spodziewam się, że nie umrzesz bpem;“ na co Chryzostom odrzekł: „Spodziewam się, że nie dopłyniesz do swej ziemi.“ Lecz Sokrates, który powtarza to, jako wieść przez siebie słyszaną, dodaje: „Czy prawdę mówili, którzy to opowiadali? nie mogę twierdzić.“ Prawdopodobnie ułożono to sobie po spełnionym fakcie. E. bowiem rzeczywiście w drodze, gdy wracał do Cypru, umarł r. 403; Chryzostom też skończył na wygnaniu. Bardziej zasługuje na wiarę to, że gdy urażony przez E’a Chryzostom zapytał: „Błogosławiony E., czy prawda, żeś mówił przeciwko mnie? — E. odpowiedział: „Bojowniku Chrystusa! niech przejdzie nad tobą doświadczenie, i odnieś zwycięztwo!“ E. władał 5 językami: hebr., syryj., egip., grec. i łacińskim. Żywot jego opisali 2 jego uczniowie, Jan i Polybjusz (Vita s. Epihan. przy wydaniach dzieł ś. E’a), lecz niedokładnie. Wiadomości niektóre o ś. E. mają: Sokrates, Hist. Eccl. l. VI c. 10, 12, 14; Sozomen, Hist. Eccl. VI 32, VII 27, VIII 14; ś. Hieronim, De ecriptor. eccl. i Epist. 61. Cf. Doucin, Hist, de la vie de S. Epipbane, Paris 1720. Dzieła E’a: 1) Ancoratus (Ἀγκυρωτὸς), jakoby kotwica wiary, krótki wywód wiary katolickiej przeciw 80 herezjom. E. rozwija tu najwięcej naukę o Trójcy śś., o Chrystusie, o zmartwychwstaniu i sądzie i t. d. Niekiedy zbacza od swego przedmiotu i zbija błędy pogańskie i manichejskie, lub rozwodzi się nad biblijnemi przedmiotami. 2) Πανάριον, t. j. skrzynia pełna lekarstw przeciw truciznie 80-u herezji (Adversus 80 haereses), zawiera historję i doktryny tychże herezji; a chociaż nie zawsze krytycznie je przedstawia, jednak w wielu bardzo razach jest jedyném źródłem do poznania sekt ówczesnych. 3) Anacephalaeosis (Ἀνακεφαλαιωσις) jest sτreszczεniem poprzedniego dzieła. 4) Traktat o miarach i wagach, w Piśmie św. napotykanych (De ponderibus et mensuris liber), dzieło ważne dla introdukcji Starego Test., objaśnia znaki krytyczne i gramatyczne w Biblji, mówi o dawnych przekładach i podaje wiele innych wiadomości introdukcyjnych. O miarach i wagach biblijnych mówi dopiero w ostatnich rozdziałach (21—24). 5) O dwunastu drogich kamieniach (De 12 gemmis), będących w racjonale Aarona: objaśnia ich własności naturalne i wykazuje ich alegoryczne i moralne znaczenie. 6) Listy 2: jeden do Jana, bpa jerozolimskiego, drugi do św. Hieronima. Wszystkie dzieła E’a są po grecku, tylko Listy przechowały się po łacinie, w przekładzie ś. Hieronima, i między tegoż listami się znajdują. Wydania wszystkich dzieł E’a (Opera s. Ep.) po grecku 1y raz Basileae 1544; po łacinie przekład Jani Cornarii, tamże 1543; po grec., z nowym przekładem i objaśnieniami Djoniz. Petawjusza, Paris 1622, 2 v. f. To ostatnie wydanie powtórzone w Kolonji (właściwie w Lipsku) 1682; ap. Migne, Patrol, gr. t. 41—43; ed. Oehler, Berolini 1859.. 2 v. f. Sam tekst grecki ed. Dindorf, Lipsiae 1860. Do wątpliwych, lub zmyślonych dzieł E’a należą: De prophetis eorumque obitu et sepultura, podania o prorokach, od Natana do ś. Jana Chrzciciela; Homiliae VII (jedna z nich wydana w Zamościu 1604 r. przełożona przez Stanisława Fenickiego. Ob. Jocher, Obraz, bibljogr. t. II s. 40 i 173); Tractalus de numerorum mysteriis; Physiologus de natura ferarum et volucrum. W tém ostatniém opowiada o dziwnych przymiotach zwierząt i ptaków, i moralne nauki z nich wyprowadza. Przypisywano też niegdyś E’wi Kommentarz na Pieśni Salomonowe (Comment, in Cant.), bo tak podawał łaciński dawny przekład; lecz M. A. Giacomelli (Philonis Carpasii Enarratio in Cant. Cant. gr. et lat. ed. Giacomellus, Romae 1772) wykazał, że kommentarz ten jest dziełem Filona, bpa z Carpasium na Cyprze. O wydaniach, rękopismach i innych dziełach przypisywanych E’wi ob. Fabricii, Bibl. gr., ed. Harles VIII, 255.
