Encyklopedja Kościelna/Formularze
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom V) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Formularze nazywają się zbiory formuł dokumentów, tak w publicznych jak w prywatnych sprawach, jako to tranzakcji, testamentów, darowizn i tym podobnych aktów. Prawnicy, dla ułatwienia interesantom różnych czynności prawnych, sporządzali takie formuły. Formularze te mają niemałą swoją wartość historyczną, ponieważ podają nie jeden rys do obrazu swoich czasów. Można też w czytaniu dokumentów dawnych oszczędzić sobie wiele czasu, ponieważ te dosłownie są z nich przepisywane. Znane dotąd księgi formularzowe najpełniej zebrane ma: Canciani, Barbarorum leges antiquae t. II i III; Walter. Corpus juris germanici antiqui t. III; w znacznej części są one także w Baluzii, Capitularia regum Franc, t. II. Pojedyńcze zbiory są następne: 1) zakonnika Markulfa ok. r. 660. Formularz jego, zawierający 92 formuł, dzieli się na dwie księgi: pierwsza obejmuje chartae regales, t. j. formuły dla interesów, wychodzących z pałacu królewskiego, jako to patenty installacyjne, udzielanie przywilejów, darowizn etc.; w drugiej księdze są chartae pagenses, t. j. formuły dla spraw sądowych, darowizn przez prywatne osoby czynionych, umowy ślubne i różne tranzakcje. O osobie Markulfa to tylko wiadomo, co sam o sobie pomieścił w przedmowie do swojego dzieła: nazywa się zaś tu „ultimus et vilissimus omnium monachorum.“ mówi że pracę tę podjął na rozkaz „Landerici Papae“ (bpa paryzkiego prawdopodobnie) i prosi o łaskawe ocenienie swej pracy „cum fere septuaginta vel amplius annos expleam vivendi et nec jam tremula ad scribendum manus est apta, nec ad videndum mihi oculi sufficiunt caligantes, nec ad cogitandum sufficit hebetudo mentis. 2) Podobne też formularze od wydawców nazywają się: Formulae Sirmondicae, Bignonianae i Lindenbogianae. 3) Baluze, w swoim zbiorze kapitularzy, zebrał z różnych rękopismów podobną kollekcję, zwaną Formulae Baluzianae. Pomiędzy temi formułami znajduje się też jedna wierszowana, gdzie przełożony klasztoru w sposób żartobliwy skarży się przed opatem komendataryjnym na liche zboże, jakie on przysyła klasztorowi; widocznie fakt ten musiał być dosyć pospolity, kiedy nań formę oddzielną zrobiono. 4) Później z dwóch rękopismów bibljoteki kolbertyńskiej wydał r. 1713 Baluzjusz formularz, zwany Formulae Arvernenses (z Owernji). 5) Mabilion w swoich Vetera analecta wydał 1723 formularz, nazwany Formulae Andegaveases od okolicy, do której się odnosiły. Eugenjusz de Rozière wydał je 1847 poprawne w Giraud, Histoire du droit franc. t. II p. 425. Formuły te są bardzo stare i ważne pod względem prawno-historycznym. 6) Tylko do interesów duchownych odnoszą się Formulae Alsaticae, które wydał Le Pelletier w swoim Codex Canonum 1687 7) Canciani 1789 r. wydał dwa zbiory formuł longobardzkich: jeden z XI wieku zawiera formuły procesowe; drugi, późniejszy, tyczy interesów nie sądowych. 8) Pardessus w I i IV tomie Bibliothèque de l’ecole des Chartres, wydał 14 formuł, odnoszących się do miasta Bourges, a podobnych do formuł andegawskich. O formularzu kościoła rzymskiego ob. art. Liber diurnus. Cf. J. A. L. Seidensticker, De Marculfinis, aliisque similibus formulis, Jenae 1818. N.
