Encyklopedyja powszechna (1859)/Abissynija
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Abissynija |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
Abissynija, czyli Habesz, w najogólniejszem znaczeniu wielka przestrzeń płaskowzgórzów Afryki wschodniej, wznosząca się stopniowo od morza Czerwonego ku połud. zachod., spadająca na północ ku bagnistym nizinom Kolia czyli Mazaga, na zachód ku równinom Sennaaru i Kordofanu; na wschód graniczy z piasczystem pobrzeżem Samhara nad morzem Czerwonem i z krainą Adel nad zatoką adeńską; w stronie południowej po części jeszcze nieznana. Kraj ten po-przerzynany jest łańcuchami gór, pochodzenia wulkanicznego, które w okolicach Simen i Godszem dosięgają wysokości 14,000 stóp. Z większych rzek biorą tu początek: Nil i Goszob, wpadający do oceanu Indyjskiego. Część południową Abissynii przerzyna mało znana rzeka Hawasz, od której kraj ten wziął swoje nazwę. Klimat w górach jest umiarkowany, w nizinach i na pobrzeżach skwarny i niezdrowy. Równie wielką jest różnica roślinności między płaskowzgórzami a nizinami; w ogólności jednak ziemia jest bardzo żyzną. Oprócz płodów europejskich, jak: żyto, pszenica, jęczmień, owies, rodzi się tu odmienny gatunek zboża, zwany przez mieszkańców teff, i stanowiący główne ich pożywienie. W miejscach zbyt nizkich, gdzie teff nie udaje się, rośnie tak zwany kusso, którym żywią się klassy najuboższe. Żniwa odbywają się dwa razy do roku. Oprócz tego Abissynija wydaje krzew bawełniany, drzewa myrtowe, ligowe, cytrynowe, pomarańczowe, miejscami palmy daktylowe, trzcinę cukrową, rośliny olejne i korzenne; krzew papyrusowy rośnie dziko nad brzegami rzek i jezior. Ze zwierząt domowych znajdują się tu: konie, muły, osły i woły; z dzikich i drapieżnych: słonie, nosorożce, antilopy, bawoły, hyjeny, hippopotamy i krokodyle, a w niektórych okolicach lwy i lamparty. Pszczolnictwo bardzo jest upowszechnione. Z płodów kopalnych najważniejszą jest sól, wydobywana na połud.-wschód jeziora Tigre, gdzie tworzy rozległy pokład kilku stóp grubości. Jądro ludności tego kraju stanowią Abissyńczycy, potomkowie Etiopów, pierwotnych tych stron mieszkańców, nienależący do rassy Negrów; piękność kształtów, długie włosy i rysy twarzy zbliżone do arabskich, język wreszcie, dowodzą pochodzenia ich od rassy kaukazkiej, a w szczególności od rodziny semityckiej. Chociaż podania o najdawniejszych dziejach tego ludu zapełnione są baśniami, niezaprzeczenie jednak należy on do narodów najwcześniej na kuli ziemskiej ucywilizowanych. Ślady cywilizacyi przedchrześcijańskiej do dziś dnia istnieją. W historyi Abissyńczycy zjawiają się po raz pierwszy, jako poddani państwa Axum (ob.). W IV wieku naszej ery, wiara chrześcijańska w całym rozkrzewiła się kraju. Pod władcami Axum Abissynija stanęła na szczycie swéj świetności, której szerzenie się islamizmu wkrótce położyło koniec. Odtąd aż do najnowszych czasów nie ustawały walki miedzy Abissyńczykami i wyznawcami Mahometa, i te panowanie chrystyanizmu coraz więcej ograniczały. Szkodliwszemi jeszcze były w wieku XVI napady Gallasów, dzikiego pokolenia Negrów. W wiekach średnich, od wojen krzyżowych, władzcy abissyńscy, noszący tytuł Negus, zostawali w bliższem zetknięciu z Europą, a mianowicie z Portugalczykami. Ci ostatni wyświadczyli Abissynii ważne usługi w walkach z Mahometanami i Gallasami. Staraniem missyjonarzy jezuickich r. 1603 rodzina królewska przyjęła wiarę katolicką i dawny kościół chrześcijański Abissynii uznał władzę Rzymu. Wynikłe z powodu tego walki wewnętrzne skończyły się w roku 1632 wymordowaniem lub wypędzeniem jezuitów i odstąpieniem króla Socyniusa od unii z Rzymem. Odtąd spokojność panowała w kraju, lecz władza negusów upadła i wielkorządcy pojedynczych prowincyi stali się niezależnymi prawie panami. Obecnie Abissynija składa się z trzech głównych części: z królestwa Tigre, z miastami Antalow i Adoa; z krainy Gondar czyli Amhara, z miastem stołecznem Gondar, nakoniec z królestw Szoa i Efat, ze stolicą Ankobar. Oprócz tego w południowej części Abissynii jest jeszcze kilka mało znanych kraików, jak: Kambat, Wollamo i królestwo Suzy, z miastami stołecznemi Bonga i Kafla. Tu zaczynają się siedziby Negrów, na których Gallasowie robią formalne obławy, sprzedając ich potem jako niewolników. Oprócz Abissyńczyków i Gallasów, płasko-wzgórza kraju zamieszkane są przez pokolenie żydowskie Falachasów, pochodzące zapewne od Żydów przesiedlonych z Jerozolimy, po zburzeniu jej przez Tytusa. Pobrzeża Samhary przebiegają koczujące plemiona Danakilów, rządzonych przez naczelników czyli naibów, którzy uznają zwierzchnictwo Porty. Skutkiem zamieszek wewnętrznych i nieustannych wojen z Gallasami, Abissynia chyli się dziś ku upadkowi. Dawniejsza oświata ustępuje coraz większemu zepsuciu; w królestwach tylko Szoa i Efat kwitnie rolnictwo i ludność wyższą jest moralnie, niż w innych częściach kraju. Piśmiennictwo abissyńskie składa się z kilku dzieł religijnych i historycznych, z których wymieniamy: przekład biblii i Tarek-Negusti, czyli kronikę królów. Handel ogranicza się na wywozie złota, kości słoniowej, rogu nosorożców i sprzedaży niewolników; przemysł na wyrobach bawełnianych skórzanych i żelaznych. W najnowszym czasie Abissynija stała się widownią zabiegów politycznych, szczególniej ze strony Anglii, która oceniając znaczenie tego kraju pod względem handlowym, pragnęła wpływ swój uczynić w nim przeważnym. Agentom jednak francuzkim udało się sparaliżować starania Anglików w królestwie Tigre. W roku 1840 Anglija wysłała majora Harris do królestwa Szoa, z missyją wymierzoną przeciw Francuzom. Podróżnik ten wydał dzieło pod tytułem: The highlands of Aethiopia, 3 tomy London 1844, będące ważnym przyczynkiem do znajomości krajów i narodów wschodniej Afryki.
