Encyklopedyja powszechna (1859)/Abissyński Kościół
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Abissyński Kościół |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
Abissyński Kościół, istnieje od IV wieku po Chrystusie i nosi swą nazwę od kraju leżącego w Afryce, zwanego także Habesz. Kościół ten pierwotnie stanowił jedne całość z Etyopskim (Ob. Etyopski Kościół), a rozdział nastąpił skutkiem sporów dotyczących natury ludzkiej i boskiej Chrystusa. Kiedy albowiem synod Chalcedoński roku 451 potępił patryarchę alexandryjskiego Dioskora, jako zwolennika Eutychijusza, część mieszkańców pozostała na stronie patryarchy, inni zaś poddali się wyrokowi synodu. Abissyńczycy, trzymając się podania, że naród ich pierwotnie nawrócony został na religiję żydowską, a królowie ich pochodzą od Salomona, przyjąwszy chrzest, zatrzymali wiele obrządków żydowskich. I tak, chrzest poprzedza obrzezanie, we dwa, najpóźniej w ośm dni dopełniające się. Dzieci chrzczą przez zanurzenie, a chrzest, który się zawsze odbywa przed kościołem, poprzedzają śpiew i psalmodye na cześć Maryi Panny. Następnie odmawiane bywa głośno Niceńskie wyznanie wiary, Ojcze nasz i trzeci rozdział Ewangelii ś. Jana. Wodę w chrzcielnicy poświęcają przez okadzanie, mówiąc: „niech będzie pochwalony Ojciec, Syn i Duch,“ poczem przesuwają przez wodę trzykrotnie krzyż żelazny mówiąc: „jeden Ojciec święty, jeden Syn święty, jeden Duch święty.“ Następnie chrzczonemu wiążą na czole sznurki bawełniane, umoczone w oleju świętym, tak, aby formowały znak krzyża i takimże sznurem obwiązują szyję. Sznur jedwabny koloru błękitnego nosi na szyi każdy abissyński chrześcijanin przez całe życie, jako znak odróżnienia od Mahometanów i Żydów. Kommuniję przyjmują po chrzcie w kościele, pod obiema postaciami, to jest wino i chleb niekwaszony. Kapłani przystępują do niej codziennie, inni wedle upodobania. Dzieciom udzielaną bywa kommunija zaraz po chrzcie, wolne są jednak od spowiedzi aż do 25 roku życia. Po przyjęciu kommunii nie wolno splunąć aż do zachodu słońca. Każdy, nawet kapłan, ma swego spowiednika. Msza raz tylko jeden w przeciągu dnia w tym samym kościele odprawianą być może. Nabożeństwo jest następujące: najprzód śpiewają psalmy, potem czytają rozdział z Biblii i ksiąg świętych, a następnie księża odprawiają taniec z kijami. Modlitwy zanoszą do Maryi, którą nazywają: „stworzycielką świata,“ do aniołów, cudotworców, świętych męczenników, między któremi cześć najwyższą oddają Frumencyuszowi, jako rozkrzewicielowi wiary chrześcijańskiej w Etyopii. Jako święto, obchodzony bywa sabbat żydowski i niedziela, a nadto sto ośmdziesiąt świąt. Z wielką uroczystością bywa obchodzone święto Epifanii d. 18 Stycznia; trzy święta Tekli Haimanot w Maju, Sierpniu i Grudniu i święto znalezienia Krzyża we Wrześniu. Żadne z wyznań chrześcijańskich nie ma tak licznych postów, jak Kościół abissyński. Na rok przypada około 200 dni, w których pościć należy. Wielką wagę przypisują jałmużnie, a wędrówka do Jerozolimy, jest nieomylnym środkiem do osiągnienia zbawienia. Abissyńczycy trzymają się ściśle starego Testamentu w używaniu pokarmów, strzegąc się, tak zwanych, potraw nieczystych i napojów, do których szczególniej należy kawa. Małżeństwo nie bywa uświęcane przez błogosławieństwo i kopulacyą kapłańską, dla tego rozwód jest nader łatwy. Wtenczas tylko związek małżeński bywa nierozwiązalnym, jeżeli został uświęcony przyjęciem kommunii. Wielożeństwo jest zakazane, lecz posłuszni są prawu tylko ubodzy: królowie i magnaci miewają po kilka żon i nałożnic. Rozumie się, że to jest grzechem, lecz każdy stara się przed śmiercią wezwać do siebie kapłana, a zmazawszy winy swe hojnemi jałmużnami i darowiznami dla kościoła, otrzymuje absolucyę. Czasami odpokutowanie za grzechy bierze na siebie kapłan. Umarłych chowają zaraz, wśród wielkich lamentacyj, wyprawianych przez najętych płaczków i grzebią w kościele lub obok kościoła, a następnie odbywa się stypa pogrzebowa. Kościoły abissyńskie budowane są po większej części na wzgórkach, wśród drzew, w formie okrągłej. Okrywa je kulisty dach słomiany, zdobny krzyżem mosiężnym. Ściany tynkowane zewnątrz biało, wewnątrz pokryte są malowidłami, w których napróżno szukać piękna. W każdym kościele jest czworo drzwi, podług czterech części świata. Rzeźby są zakazane. Podzielony jest kościół wedle starotestamentowego zwyczaju, na przedsionek, miejsce święte i najświętsze. Pierwszy jest zewnątrz kościoła i w nim odprawiają laicy modlitwy poranne, a nadto służy jako miejsce spoczynku dla podróżnych. W miejscu świętem, wewnątrz kościoła, wśród porozwieszanych relikwij, przyjmowaną bywa kommunija. W miejscu najświętszem, które oddzielone jest od reszty kościoła zasłoną, stoi arka przymierza (Tabot), skrzynia namaszczona olejem świętym (meron), a w niej zawarty jest pargamin z nazwiskiem patrona kościoła. Do miejsca najświętszego niewolno nikomu wchodzić, wyjąwszy kapłana poświęcającego chleb i wino do kommunii. W razie dotknięcia arki przez laika, dyakona lub niechrześcijanina, kościół musi być nanowo poświęcony. Najwyższym dygnitarzem duchownym kościoła abissyńskiego, jest Abuna (ojciec) czyli patryarcha. Wedle narodowości musi być koniecznie Koptą i bywa wybierany i wyświęcany przez patryarchę w Alexandryi. Cała Abissynija dzieli się na trzy części: część północno-wschodnią, zwaną Tigre; część południowo-zachodnią, teraźniejszą Amhare i Schoa, nazywaną także Gondar i nakoniec niższą część kraju. Abuna rezyduje w Gondar i zarządza kościołami w Schoa i Tigre, a w sprawach religijnych i dogmatycznych ma głos stanowczy, wywierając nadto niemały wpływ i na sprawy państwa. Oprócz Abuny, kościół abissyński ma także biskupów (komur). Do obowiązków biskupa należy: czuwanie nad utrzymaniem świętości kościoła i naczyń świętych. Alaka, zarządza majątkiem kościelnym i jemu oddawać należy dary składane na rzecz kościoła. Kapłan właściwy, odprawia nabożeństwo i jemu tylko wolno wchodzić do miejsca najświętszego. Dyakoni, którym wstęp do pomienionego miejsca jest wzbroniony, zajmują się wypiekaniem chleba, używanego przy kommunii, oraz utrzymaniem czystości kościoła i naczyń świętych. Całe duchowieństwo abissyńskie dzieli się na księży świeckich i zakonnych. Duchownym nie można zostać przed ośmnastym rokiem życia, trzeba umieć czytać po etyopsku i śpiewać z księgi Jared. Zwierzchnikiem duchowieństwa zakonnego jest Etschge, pryjor klasztoru Debra Libanos, w Schoa, założonego w XIII wieku przez ś. Teklę Haimanot, po Abunie najwyższy dygnitarz kościoła abissyńskiego. Zarządza on nietylko zakonem ś. Tekli, ale i zakonem ś. Eustachijusza. Księżom świeckim wolno wstępować w związek małżeński, lecz raz tylko. Zakonnicy ślubują bezżenność. Liczba księży świeckich i zakonnych w Schoa, wynosi około 12,000. Najsławniejsze klasztory są: Debra Libanos, w Schoa; Debra Damo i Axum Tihon w Tigre, Lalibela w Lasta i ś. Stefana w Jeschu. Exemplarze Biblii posiadają tylko klasztory i ludzie zamożni. Przy wykładzie Pisma świętego wszyscy duchowni trzymają się metody allegorycznej i allegoryzują często najdziwaczniej. Co do osoby Chrystusa, kościół ten uczy, że w Chrystusie jest tylko jedna natura, to jest boska (monofizytyzm); natury ludzkiej zaś prawie nie uwzględnia. Przeciwnicy tej nauki twierdzą, że Chrystus narodził się trzykrotnie: pierwsze narodzenie jest wieczne z Trójcy; drugie poczęcie i narodzenie doczesne; trzecie poczęcie z Ducha świętego w Maryi. Namaszczenie Duchem świętym nazywa się tu trzeciem narodzeniem. Zdanie to jest panującém w Amhara i w Schoa. Kościół abissyński uczy, że Duch święty wychodzi tylko z Ojca. Do dawnych sporów przyłączył się w nowszych czasach spór, wszczęty między wyznawcami kościoła abissyńskiego, skutkiem twierdzenia eunucha Arok, który aby poprzeć dogmat o trzeciém narodzeniu Chrystusa, naucza, że dusza już w żywocie matki ma wiedzę i uznanie dobrego i złego, że nawet pości i modli się. Najznakomitsi duchowni Debry Libanos, popierają naukę Aroka, a król jest jej wyznawcą. Do tej chwili toczy się także w Kościele abissyńskim spór czy Chrystus w niebie wielbi Ojca, czy jest mu równy i z nim króluje; a nadto, czy Marya jest Bogarodzicielką, czy tylko matką Chrystusa, a zatém, czy należy ją tak czcić jak Jezusa. Nakoniec, wierzy kościół abissyński w istnienie czyśca i uczy chilijazmu. Stan moralny wyznawców tego Kościoła, wedle świadectw rozmaitych podróżników, jest wcale niepocieszający. Missyonarze rzymskokatoliccy i ewangeliccy, a szczególniej anglikańscy, starali się wywrzeć jakiśkolwiek wpływ na duchowieństwo abissyńskie; lecz, ponieważ podejrzywano, że z religiją mieszają sprawy polityczne, starano się ich różnemi sposobami pozbyć. W roku 1808 konsul francuzki w Alexandryi, Asselin, polecił Abissyńczykowi Abreka przetłómaczenie na język etyopski Pisma świętego. Dzieła tego dokonał Abreka po 10 latach usilnej pracy, a Biblijne towarzystwo lon-londyńskie wydrukowało w tym języku r. 1822 Ewangelije i Dzieje apostolskie. Skutkiem starań duchownego anglikańskiego Jowetta przełożono na język tygryjski i wydano dwie Ewangelije, a r. 1826 wysłano do Abissynii, jako missyonarzy, wychowańców Zakładu missyjnego w Bazylei: Samuela Gobat i Chrystyana Kugier. Działania pierwszego, jego łagodność i miłość chrześcijańska, zjednały mu serca Abissyńczyków; lecz po drugim powrocie do Abissynii r. 1834, dotknięty ciężką chorobą, musiał kraj ten opuścić. W r. 1838 przybył do Adowa missyjonarz rzymsko-katolicki Włoch, Sapetta, wraz z dwoma podróżnikami francuzkimi Antonim i Michałem Abbadie, lecz złożony chorobą kraj ten niezadługo opuścił. Około roku 1840 przybyła do Abissynii nowa missya rzymskokatolicka, na której czele stał ojciec Jacobys, lecz usiłowania jego nie przynoszą pożądanych owoców, zwłaszcza od czasu jak Abuną został wychowaniec missyi protestancko-angielskiej w Kairze Abba-Salama. W r. 1839 wysłana została do Abissynii jeszcze missya protestancka, do której składu należeli: Isenberg i Krapf i rozpoczęła działania swe w Schoa. Do Todszuera udali się missyonarze Mühleisen i Müller, lecz starania konsulów francuzkich, zazdrosnych o wpływ Anglii, spowodowały, iż zabroniono im wstępu do kraju. Wiadomości o kościele abissyńskim zawierają następujące dzieła: Theologia aethiopica in Fabricii Salutaris lux evangelii, Missions Magazin von Basel z r. 1834. Isenberg et Krapfs, Journals. Combes et Tamisier Voyage en Abyss. Tom. IV. Jowett, Christian Researches, Tom I. Isenberg, Abissinien und die Evangelische Missien. Bonn 1844 Tomów 2. X. L. O.
