Encyklopedyja powszechna (1859)/Abo (Aobo)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Abo (Aobo) |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
Abo (Aobo), Obo, po fińsku Turku, u dawnych Rossyjan Kaby, miasto główne gubernii Abo-Bjerneborskiej, leży nad rzeką Aurajok na krawędzi Finlandyi, między odnogami Fińską i Botnicką, o 213 wiorst na zachód Helsingforsu, 623 wiorst od Petersburga. Wedle podań historycznych, Eryk IX król szwedzki, opanowawszy połud. zach. Finlandyję, wybudował w 1156 r. zamek Abowski, oraz pierwszy w Finlandyi kościół chrześcijański, tudzież urządził osady na sąsiednich wyspach. W 1626 r. Gustaw Adolf założył w Abo gimnazyjum, w 1640 r. podwyższone do stopnia uniwersytetu, który przeniesiono w 1827 r. do Helsingforsu. W 1713 r. Abo zdobyte przez wojsko rossyjskie pod dowództwem Piotra I i generał-adjutanta Apraksyna. W 1743 r., na mocy Abowskiego pokoju, Szwecyja odzyskała Abo. W 1808 roku Rossyjanie znowu opanowali to miasto; nakoniec w 1809 r., skutkiem traktatu zawartego w Friedricbsham, ostatecznie przyłączone zostało do Rossyi. Odtąd do 1819 r. w Abo, jako w głównem mieście Finlandyi, znajdował się senat tego wielkiego księztwa; w 1827 r. spaliło się do szczętu, ale w krótkim czasie odbudowane. W Abo mieści się sąd nadworny (Hofgericht), rezydencyja biskupa (ewangelickiego) Abowskiej dyecezyi; towarzystwa ewangeliczne, biblijne i gospodarskie (1797 r.). Handel wewnętrzny i zewnętrzny dość znaczny; przemysł rękodzielniczy w kwitnącym stanie; wyroby płócienne abowskie nie ustępują szwedzkim. Z gmachów publicznych zasługują na uwagę: kościół katedralny z wysoką wieżą, wzniesiony około r. 1308, obserwatoryjum, dom gimnazyjalny i niektóre inne; mieszkańców 13,000. W czasie wojny Rossyi ze Szwecyją w 1808 r.; dnia 7 Czerwca wieczorem, Szwedzi pod dowództwem admirała Helmstjörna i generała Fegezaha, napadli niespodzianie na rossyjskie wojsko pod dowództwem generała Buxhöwdena, ale po ośmnastogodzinnej bitwie Rossyjanie otrzymali zwycięztwo i nieprzyjaciel odparty, musiał wrócić na flotyllę. Wieczorem dnia 19 Czerwca flotylla rossyjska ze szwedzką stoczyły bój pod Abo, w skutku którego Szwedzi musieli się cofnąć. Król szwedzki Gustaw IV, obecny w obu wyżej przytoczonych potyczkach, postanowił niedopuścić do Abo oddziału rossyjskiej flotylli, mającej przybyć ze Sweaborga; ale połączone rossyjskie flotylle, pod dowództwem hr. Hejdena, przepłynąwszy szczęśliwie nieprzebywaną dotąd zatokę między brzegiem Finlandyi a wyspą Kinwito, i stoczywszy uporną walkę pod Sando, dostały się do Abo.
