Encyklopedyja powszechna (1859)/Afrykańskie języki
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Afrykańskie języki |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Afrykańskie języki, po większej części dotąd bardzo mało znane; podług Seetzena jest ich 100 do 150. Oprócz języków europejskich, używanych w osadach portugalskich, hiszpańskich, hollenderskich, angielskich, francuzkich i duńskich, najbardziej rozpowszechnionym jest arabski, znany zwłaszcza wyznawcom islamizmu; spowinowacone z nim są języki abissyńskie: etyjopski i amharski. Zupełnie odrębnym, ale małoznanym językiem jest egipski; starożytny ten język, będący wyłączną własnością kapłanów, zaginął wraz z upadkiem dynastyj krajowych, a w jego miejsce powstał nowy: koptyjski. Języki nubijskie, wzbogacone licznemi wyrazami arabskiemi, odznaczające się nadzwyczajną miękkością, nie mają żadnych głosek dechowych, ani nosowych; do ich grona należą narzecza: Hausskie, Argubskie, Sudańskie, Agowskie, Gafackie, Dongolskie i Barabryjskie, o których wszelako bardzo mało nam tylko wiadomo. Oprócz nich, na północy najważniejszym jest język berberyjski, zbadany w nowszych czasach przez Anglika Hodgsona, z mnóstwem dyjalektów, jak np. Kabylskim, Szyleskim i t. d. Z języków środkowej Afryki wymienimy tu: Joloffski, język Mandyngów z dyjalektami Bambaryjskim, Bambukskim i Sokkoskim, języki Sufu, Anieński i Faute, w których imiona rzeczowne i przymiotne nie odmieniają się, przymiotnik bez wyjątku zawsze stoi po rzeczowniku, słowo ma 4 czasy, tryb rozkazujący i bezokoliczny, a przyimki jako suffixa dodają się do rzeczowników. Język Akryjski i gruppa języków Kongijskich, z narzeczami: Laongo, Kakongo, Kongo i Angola, których brzmienie jest nader miękkie i giętkie, deklinacyja niedokładna i z powodu różnorodnych przedimków bardzo trudna. Czasowanie odbywa się przez praefixa (przyrostki na początku wyrazów). Języki Aszantyjski, Bornuski, Affadeski, Darfurski i t.&nbdp;d. mało są znane; za to Abbadie (ob.). w ostatnich czasach zbadał dokładniej mowę Gallasów, o ile się zdaje pokrewną z językiem amharyjskim. Język Madehasyjski w Madagaskarze, nie odmienia rzeczowników, które zawsze poprzedzają zależne od nich przymiotniki. Czasowanie odbywa się tylko przez zaimki i przyrostki. W południowej Afryce są języki Kaffryjskie, prawie wyłącznie jedno lub dwuzgłoskowe, z akcentem na zgłosce przedostatniej, nie mają dźwięków nosowych i bardzo mało gardłowych, lecz za to niektóre, dla cudzoziemców prawie niepodobne do wymówienia. Wymowa w ogóle jest pełna, miękka i dźwięczna. Kaffrowie odmianę imion i słów, oraz pochodzenie od wyrazów pierwotnych, oznaczają oddzielnemi syllabami. Czasowanie odbywa się przez dodanie zaimków. W języku Hottentottów nie masz ani tonów syczących, ani też liter l, f, w, ale za to pewne inne dźwięki chrapiące, im tylko właściwe. Odmiany wyrazów nie maja wcale, lecz natomiast ogromna liczbę przyrostków. F. H. L.
