Encyklopedyja powszechna (1859)/Agat, Achat
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Agat, Achat |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Agat, Achat, kamień stanowiący w mineralogii podgatunek obszernego gatunku kwarcu, odznaczający się stałą i wyraźną postacią swoją naciekową i złożony z warstw mineralnych barwy rozlicznej, zwykle żywej i ciekawie urozmaiconej. Agaty, jak to ostatecznie rozbiorami swemi Redenbacher stwierdził, prócz niewielkich mechanicznych przymieszek, składają się wyłącznie z krzemionki. Wszelako krzemionka ta, jak Leydolt okazał, nie jest jednakowych własności we wszystkich pasach, czyli warstwach, składających agat, jedne bowiem nagryzane bywają przez kwas fluowodorowy słaby, drugie bez zmiany pozostają. Z tego względu Leydolt utrzymuje, że krzemionka w Agatach znajduje się w dwóch rozlicznych stanach: jako kwarc niezmienialny kwasem i jako chalcedon. Agaty w łonie ziemi znajdują się w nerkach albo kulach rozmaitej wielkości, noszących na sobie wszystkie cechy późniejszego utworzenia, w zawierających je skałach. Materyja krzemionkowa, z której agaty powstały, widocznie oblała puste jamki poprzednio w skałach istniejące, i na nich zakrzepła. We środku wielkich kul agatowych znajdują się zwykle kryształy kwarcu szklistego, które powolnie z tejże samej krzemionki się utworzyły. To ich powstawanie tłumaczą nam owe różnobarwne warstwy współśrodkowe, z jakich się Agaty składają. C. g. 2,65. Odłam muszlowy; półprzezroczyste, lub przynajmniej mocno przeświecające, agaty są zawsze obłoczkowe; barw niezmiernie urozmaiconych, najczęściej ułożonych oddzielnie w postaci wstęg falowatych, co im nadało nazwę Agatów wstęgowych. Jeżeli pasy te są szerokie, czarne tylko i białe, lub biało pasowe, wtedy agat taki zowie się Onyxem. Z tych to onyxów robione były w starożytności wysoko cenione kamee, przedstawiające białe płaskorzeźby na tle ciemném. Obecne kamee zwykle są sztucznie robione. W tym celu biorą chalcedon biały, zanurzają go do pewnej wysokości przez czas dany w oleju, który napaja chalcedon, a następnie gotują go w kwasie siarczannym; kwas siarczanny zwęgla olej którym nasiąknął agat i tworzy warstwę ciemną, a część niemoczona poprzednio w oleju, białą pozostaje. Saidonyxami zwano podobnież agaty, w których płaskorzeźba biała odznaczała się na tle czerwonem, lub mięsnej barwy. Jeżeli barwy w agacie pomieszane są nieforemnie, wtedy zowie się jaspisowym lub mchowym. Mech ten zawarty w agacie, są to zwykle tylko żyłki drzewiaste innych minerałów, zamkniętych w jego massie, jakkolwiek bywają przypadki, że i prawdziwe roślinki trafiają się zamknięte w agatach. Blumenbach i Mac Culloch badali agaty, których massa całkowicie przepełnione była konferwami (ob.). Agaty mchowe przez niektórych mineralogów nazwane zostały agatami drzewnemi, (dendrachatami), od greckiego wyrazu dendron (drzewo). Dla rozlicznej swej barwy, agaty rozmaitych odcieni otrzymały rozmaite miana. I tak gatunki perłowej, popielatej, błękitnawej, w ogólności jasnej barwy, mocno przeświecające, nazwano Chalcedonami; czerwono-krwiste, jasno-czerwono-żółtawe, zowią Karmolamt, ciemno-czerwone: Krwawnikami. Barwa ta pochodzi od domieszki tlenku żelaza, jak się o tém Heintz przekonał. Agat koloru blado-niebieskiego, mocno-przeświecający, zowią Szafirynem. Szafiryn często znajduje się w kryształach sześciennych. Wielu ztąd mineralogów mniemało dawniej, że Agat krystallizuje, ale teraz przekonano się, że kryształy te są fałszywemi, powstałemi tylko w skutek wlania się Agatu w próżnie pozostałe po kryształach flusspatu. Agat jasny zielono-jabłkowej barwy, zowie się Chryzoprazem; ciemno-zielony, mało przezroczysty, nakrapiany planikami krwistemi, stanowi Hebotrop. Tu także zaliczają gatunek nazywany Kociem okiem. Najpiękniejsze znajdują sie w Indyjach wschodnich, wielkiem księstwie badeńskiém, Saxonii, Czechach, Węgrzech i Syberyi. Obrabiają ją w oddzielnych szlifierniach, szczególniej w Oberstein (w Niemczech) i w Ekarynburgu (w Syberyi), na stoliki, misy, wazy, pieczątki, gładzidła i t. d. K. J.
