Encyklopedyja powszechna (1859)/Agronomija
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Agronomija |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Agronomija, (z greckiego agros rola, pole i nomos prawo), znaczy teoryję uprawy roli, chociaż niekiedy pod agronomija rozumieją całość gospodarstwa wiejskiego. Przyjmując agronomiję w ścisłém znaczeniu jako naukę o roli i jej uprawie, uważać ją należy za zbiór praw wziętych z historyi naturalnej, fizyki, meteorologii, mechaniki i chemii, zastosowanych do uprawy gruntu. Agronomija w swej całości rozdziela się na 4 części: a) anatomija i fizyjologija roślin; b) nauka o siłach natury, które swój wpływ na wzrost roślin wywierają; c) chemiczna i mechaniczna uprawa gruntu, i d) karczowanie albo krudowanie tegoż. A najprzód co do 1-go, to jest: anatomii i fizyjoloyii roślin, te o tyle one tu należą, o ile zostają w związku z gospodarstwem wiejskiem, to jest o ile ułatwiają zrozumienie różnych operacyj, mających na celu ułatwienie wzrostu i rozwijania się roślin. Ograniczają się więc na wykazaniu budowy części organicznych i nieorganicznych, wchodzących do składu roślin, związków jakie one tworzą w roślinach, a głównie o ich żywieniu się. Wykazują one, jakim sposobem części rozsiane w wodzie, powietrzu i ziemi, łączą się z sobą chemicznie, wchodzą wewnątrz roślin, które je przyswajając, wzrastają i rozwijają się. 2-e Mówiąc o siłach natury, wywierających wpływ na rośliny, na pierwszym względzie mieć należy ciepło czyli klimat. Łatwo pojąć, iż od klimatu całkowicie zależy postępowanie około roli, które musi być różne pod różnemi stopniami szerokości geograficznej, jak również przy rożném wzniesieniu gruntu nad poziom morza. Po cieple idzie zaraz światło, które także wielki wpływ na rośliny wywiera, jednak o wpływie tych dwóch sił na roślinność można zastanawiać się w nauce, o położeniu danego do uprawy gruntu; przyczém głównie zwrócić należy uwagę na to, czy grunt jest równy lub pochyły, otwarty lub zacieniony, pod jakim kątem padają nań promienie słoneczne, jakie są jego granice i t. p. Przy znajomości i korzystaniu z dwóch sił wymienionych, potrzebna jest nauka o gruncie (glebie). W gruncie albowiem kiełkuje i wzrasta roślina, on jej służy za podstawę, z niego czerpie ona największą część pożywienia potrzebnego do stopniowego rozwijania się; na grunt więc rolnik szczególniejszą baczność i troskliwość zwrócić powinien. 3-e Uprawa gruntu jest albo mechaniczna czyli fizyczna, albo chemiczna. Do pierwszego rodzaju należy wszelkie działanie, mające na celu jedynie mechaniczną przemianę gruntu. Tu przedewszystkiém zależy osuszenie gruntu, który przez zbytek wilgoci staje się albo zupełnie jałowym albo bardzo mało rodzajnym, takiemi zaś są: bagna, trzęsawiska, sapy, chrapy, przepadziste pola, łąki torfowe, ziemia tłusta, bagnista i t. d. Lecz z drugiej strony, brak wilgoci może uczynić grunt niepłodnym; wtedy nawodnianie jest skuteczną pomocą. Z temi dwiema nader ważnemi operacyjami, często łączy się trzecia, mianowicie mieszanie ziemi. Niekażdy grunt zawiera w składzie swoim w sobie gatunki ziemi, jakich wymaga cel wyrozumowanego gospodarstwa. Rzeczą więc jest agronoma przez stosowną mieszaninę różnych gatunków ziemi, warstwie rodzajnej taki skład udzielić, jakiego zamierzona przezeń kultura wymaga. Grunt wszakże zostałby do wydawania pożytecznych roślin niezdolnym, gdyby go mechaniczna uprawa za pomocą właściwych narzędzi rolniczych do tego nieprzysposobiła. Zasób danej roli w części pożywne dla roślin, nie jest niewyczerpany, lecz owszem grunt stałby się wkrótce niepłodnym, gdyby mu ubytku tych części uprawą roślin spowodowanego niezwracano, hodowanie albowiem roślin wtedy tylko staje się możliwe, kiedy one w ziemi znajdują te części składowe, które są potrzebne do ich wegetacyi. Wprawdzie dokonać tego może w gruncie wpływ atmosfery, lecz na to długiego czasu potrzeba; rzeczą więc jest rolnika w inném źródle szukać pomocy, a mianowicie w nawozach. Nawożenie lub mierzwienie roli stanowi chemiczną jej uprawę, gdyż tą drogą zmienia się skład chemiczny gruntu i wprowadzają się do niego nowe pierwiastki, odpowiednie zamierzonemu w uprawie roślin celowi. 4-e Ostatnia część agronomii zawiera naukę o krudowaniu (karczowaniu) roli. Krudowanie oznacza przygotowanie do uprawy danego gruntu, przez mechaniczne usunięcie przeszkód naturalnych jakiemi są rośliny, kamienie i t. p. (Ob. Gospodarstwo wiejskie i rolnictwo). Z dzieł tego przedmiotu dotyczących wymienimy: Thaer: Grundsätze der rationellen Landwirthschaft, 4 tomy, Berlin, 1809 — 1810 Schwertz: Anleitung zum practischen Ackerbau, 3 tomy, Sztutgard i Tübinga, 1836 — 1837. Hamm: Katechismus der Ackerbauchemie, Bodenkunde und Dungerlehre, Lipsk, 1850. de Gasparin: Cours d’ Agriculture. W literaturze rolniczej krajowej między innemi odznaczyli się: Dezydery Chłapowski, Michał Oczapowski, J. N. Kurowski i inni. J. K. G.
