Encyklopedyja powszechna (1859)/Alexander książę mazow.
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Alexander książę mazow. |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Alexander, książę mazowiecki, syn Ziemowita panującego na Płocku, Gostyniu, Sochaczewie, Rawie, Płońsku i części ziemi wiskiej, i Alexandry Olgierdówny, rodzonej siostry Wład. Jagiełły. Królowi wujowi młody książę był winien pierwsze kroki na świecie. Podany był albowiem przez niego w r. 1112 na kandydata do biskupstwa poznańskiego, po śmierci Piotra Wisza, ale nie utrzymał się przeciw Jędrzejowi z Gosławic. Poszukał więc sobie losu za granicą, gdzie był szczęśliwszy na dworze szwagra Ernesta Żelaznego księcia rakuskiego, który się właśnie podówczas ożenił z Cymbarką jego siostrą rodzoną w Krakowie, w początkach roku 1412. W r. 1417 książę chciał być udarowany w akademii krakowskiej zaszczytami naukowemi na wzór prymasa Trąby i udarowany niemi został, skoro później w r. 1422 był nawet rektorem akademii a w kapitule gnieźnieńskiej proboszczem metropolitalnym. W r. 1424 znajdował się w Krakowie na koronacyi Sonki, czwartej żony Jagiełły. W r. 1426 dzielić chciał się spadkiem po ojcu z liczną bardzo rodziną, ale nic nie dostał z powodu, że się już wyłącznie poświęcił stanowi duchownemu. Był już wtedy biskupem trydenckim. W sporze Eugenijusza IV z Felixem V, obranym przez sobor bazylejski, książę przyjął stronę Felixa, który go zaraz mianował kardynałem w r. 1440 i wyprawił w poselstwie do Polski, aby króla skłonił do oświadczenia się przeciw Eugenijuszowi. W r. 1441—2 posłował książę razem i do Niemiec. Kapituła krakowska i akademija uznawały Felixa, ale król się wahał, bo około niego kręcił się dobrze poseł Eugenijusza, kardynał Juljan Cesarini. Wuj cesarza Fryderyka III a brat cioteczny króla Polskiego, miał książę ważne stanowisko, ale kiedy go słuchano obojętnie, z niczem odjechał i Felix potem musiał złożyć papieztwo. Wtedy Fryderyk III dał księciu probostwo świętego Szczepana w Wiedniu, gdy jeszcze podówczas w tém mieście biskupów dyecezyjalnych nie było. Alexander był tutaj siódmym proboszczem, ale zarządzał parafiją nie osobiście, tylko przez wikaryjusza namiestnika. Miał jeszcze książę inne beneficyja w Niemczech, był patryjarchą akwilejskim i administratorem biskupstwa w Chur, w Szwajcaryi. Ale daty wielu tych beneficyjów, kiedy je objął, dotąd pewnej nie mamy. Jest w aktach kapituły krakowskiej bulla do Zbigniewa Oleśnickiego z dn a 5 Kwietnia 1443 r., w której się książę poleca biskupowi, jako legat kościoła powszechnego i druga z dnia 10 Kwietnia tegoż roku, w której się przedłuża jeszcze na rok jeden władza legata, nadana poprzednio w roku 1442 Zbigniewowi przez sobór bazylejski i stąd domysł, że książę nawet nie dojechał do Polski za pierwszą rażą; przedłużenie to legacyi nie ma jednak, zastrzeżono to w bulli, uwłaczać prawom książęcia Alexandra, w którego ręce miał nawet Zbigniew wykonać przysięgę na swoją dostojność. Ale najprędzej i Zbigniew nic sobie nie robił z rozkazów soboru i książę tytułem nie zaś godnością się cieszył. Tytuł jego kardynalski, był świętego Wawrzyńca in Damaso. Umarł książę w r. 1444. Są poszlaki że w Wiedniu. Nagrobek ma do dziś dnia tamże w kościele świętego Szczepana, wypisuje go całkiem w dziele swojem Kulczycki o Pamiątkach Wiednia. Zresztą śladów piśmiennych żadnych nie ma w Wiedniu o księciu Alexandrze, który aź do śmierci tytuł kardynała nosił, chociaż Felixa V policzono w rząd anty-papieży. Jul. B.
