Encyklopedyja powszechna (1859)/Alkohole
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Alkohole |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Alkohole. Do rzędu ciał które tém nazwiskiem oznaczamy, należy wielka liczba związków organicznych, z wielu względów podobnych do alkoholu zwyczajnego czyli winnego (spirytusu), który jako oddawna znany i wyrabiany fabrycznie w znacznych ilościach najlepiej został zbadanym. Do tej gruppy należą ciała na pozór nadzwyczaj różne; jedne bowiem, jak np. alkohol cetylowy, stanowiący główną część olbrotu (ob.), są to ciała stałe, mające własności tłuszczów, nierozpuszczalne w wodzie, w wyższej temperaturze nie lotne bez rozkładu; drugie, jak np. alkohol amylowy nadający przykry zapach surowej t. j. nie oczyszczonej wódce, są ciała płynne, wszakże dosyć gęste, nawet oleiste, w wyższem cieple ulatujące bez rozkładu i w wodzie albo bardzo mało, albo wcale nierozpuszczalne; nakoniec trzecie, jak alkohol zwyczajny, są ciała bardzo płynne, lotne, i z wodą mieszające się we wszystkich stosunkach. Pod względem jednak składu tudzież zachowania się chemicznego, ciała te tak są do siebie podobne, że musiano z nich utworzyć jedną gruppę, którą mianem alkohole oznaczono. Najważniejszym charakterem chemicznym alkoholów jest tworzenie aldehydów (ob.) i kwasów odpowiednich; eterów, kwasów zjednoczonych i węglowodorów. Aldehydy tworzą się z alkoholów przez utratę dwóch jednostników wodoru, kwasy zaś powstają z ostatnich przez przybranie dwóch jednostników tlenu. Tym sposobem z alkoholu etylowego (zwyczajnego) powstaje aldehyd octowy (ob.), a następnie kwas octowy; z alkoholu cynamonowego, aldehyd i kwas cynamonowy i t.p. Pod względem składu chemicznego mamy alkohole jedno, dwu i trój zasadowe, należące do typów i . W każdym za H, H₂ lub H₃ podstawia się odpowiedni rodnik alkoholowy; i tak np. do typu podwojonego jedn. wody należy alkohol etylowy, który jest jednozasadowym, wydaje bowiem jedno-zasadowy kwas octowy (ob.); do drugiego typu należy dwuzasadowy alkohol glikolowy , wydający odpowiedni dwuzasadowy kwas glikolowy; do trzeciego typu należy gliceryna , która jest alkoholem trójzasadowym. Skład alkoholów można jeszcze inaczej przedstawić, uważając je mianowicie jako wodany tlenków rodników alkoholowych (ob. etery); w tym razie alkohol np. etylowy będzie wodanem tlenku etylu C₄H₅O + HO. Alkohole tworzą się rozmaitemi drogami: 1) przez fermentacyję z cukru powstają alkohol zwyczajny, amylowy, butylowy i inne; 2) przez rozkład pewnych ciał alkalijami: olbrot np. traktowany potażem daje alkohol cetylowy, obok palmitanu potażu; 3) z aldehydów przez działanie alkalijów, np. olejek gorzkich migdałów (ob.) wydaje alkohol benzoesowy; 4) z węglowodorów, np. z gazu do oświetlania, przez pochłonienie go kwasem siarczanym i następne działanie wody, można otrzymać alkohol zwyczajny; 5) przez destylacyję właściwych soli wapiennych z mrówkanem wapna powstają najprzód aldehyhy, które następnie zamienić można na alkohole; benzoan wapna daje tą drogą olejek gorzkich migdałów, czyli aldehyd benzoilowy; i innemi jeszcze drogami. Dotychczas znamy następujące alkohole: metylowy, etylowy, propylowy, butylowy, amylowy, kapronylowy, enatylowy, kaprylowy, cetylowy, cerotylowy, melissylowy, allylowy, fenylowy, benzoesowy, kuminowy, cynamonowy, salicylowy, anyżowy, alkohole glikolowe czyli glikole i glicerynę. Z pomiędzy tego szeregu związków, który w skutek nowych badań coraz liczniejszym się staje, najważniejsze są następujące:
