Encyklopedyja powszechna (1859)/Ambicyja
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Ambicyja |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Ambicyja (z łacińskiego ambitio), wysokie uczucie własnych zasług, znaczenia, bądź rzeczywistych, bądź przywidzianych, żądza czci, wyniesienia się nad innych, dla zdobycia dostatków, władzy i sławy. Jeżeli posłuszna sumieniu i obowiązkom, ma tylko na celu dobro publiczne i pożytek społeczeństwa, ambicyja jest namiętnością dusz szlachetnych, i dzielną sprężyną najświetniejszych czynów. Przeciwnie wylęgła z egoizmu i próżności, jest namiętnością szkodliwą, i jeżeli nie jest plagą dla narodu, lub społeczności, może być powodem, miotanym tego rodzaju namiętnością, drogi do podłości i znikczemnienia. O takiej pisze w Argenidzie Wacław Potocki:
„Gdy się hardém skrzydłem, aż podniebo wzbija,
Że sieść nie chce, paść musi głupia ambicyja.“
Wyraz ten, od najdawniejszych pisarzy naszych używany, dotąd przetrwał w pierwiastkowym znaczeniu np.: „Szlachetna ambicyja każdemu potrzebna." „Ambicyja tego człowieka niema granic, i wszystkie drogi są dla niego dobre, aby jej dogodził.“ Ztąd poszły wyrazy: ambicyjant, człowiek ambitny, wywyższenia pragnący, łapicześć; np.: „Tronu się przez wojny ambicyjami dobijają.“ Ambit, toż samo co ambicyja; np.: „Mój ambit był, być godnym tronu.“ (J. E. Minasowicz). „Daleko jestem od ambitu tego.“ (Fr. Zabłocki komed.). Ambitny, w złem głównie znaczeniu, zapróźną sławą się ubiegający, czci chciwy, pragnący zaszczytów. W tém znaczeniu pisze Jacek Przybylski.
„O narodzie ambitny, czegóż ty chcesz przecie?
Tego, żeby wieść wszędzie gadała po świecie?“
(tłmaczenie Luzyjady Kamoensa).
