Encyklopedyja powszechna (1859)/Anhalt (Historyja)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Anhalt (Historyja) |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Anhalt (Historyja). Dom panujący książąt Anhalt pochodzi od jednej z najstarożytniejszych i najświetniejszych rodzin niemieckich, która w dawnych już czasach była wazalką książąt saskich i posiadała prawem lennem małą posiadłość Hantz, Aschersleben, Bernburg i Ballenstedt. Kolebką lej rodziny był zamek Anhalt, blisko Hartzgerode; sięga on r. 775, a w 200 lat później kilka jego posiadłości połączonych zostało w jedne gałąź, co przydało jej większej znakomitości. Wszakże historyją hrabiów, a później książąt Anhalt zaczyna się od 1076 roku, kiedy Otton Bogaty zamienił tytuł hrabiego Ballenstedt na tytuł hrabiego Aschersleben, a syn jego, Albert Niedźwiedź (ob.), krewnego swego, księcia Anhalt, wyzuł z jego własności i 1140 r. zniszczył zamek jego przodków. Zerbst czyli kraj Serbów (Słowian Sorabskich), już stanowił część posiadłości Alberta, który był pierwszym margrabią Brandeburgskim i został księciem saskim. To ostatnie księstwo zostawił synowi swemu Bernhardowi, a ten raz jeszcze część swoje podzielił między dwóch synów, z których starszy Henryk otrzymał Anhalt z tytułem tegoż księstwa i hrabstwa Askanii i Aschersleben: drugi, Albert, wziął księstwo saskie, gdzie potomkowie jego panowali do 1422 roku. Nowe księstwo Anhalt, acz małe, znów zostało podzielone; odtąd powstały trzy gałęzie tego domu: Aschersleben, Bernburg i Zerbst, która to ostatnia, oprócz Zerbst i Koswig, obejmowała jeszcze Dessau i większą część posiadłości Köthen. W 1356 roku jeden z książąt Zerbst, Albert, wraz z cesarzem podpisał bullę złotą; wkrótce i oni utworzyli dwie linije: Zerbst-Köthen i Zerbst-Dessau. Ta ostatnia przeżyła wszystkie inne, i Joachim Ernest, w 1570 r. połączył całe księstwo Anhalt i został założycielem wszystkich dziś kwitnących gałęzi, jako też gałęzi Zerbst, wygasłej w 1793 roku. Od końca XIII wieku książęta Anhalt nie zależeli już od Saionii, tylko wprost od cesarza niemieckiego. W r. 1572 wspólnie ze stanami uchwalono tak zwany Landesordnung, to jest porządek sądownictwa cywilnego, duchownego i policyi; w roku 1578 miasto Dessau ozdobione zostało zamkiem, a w 1582 r. miasto Zerbst otrzymało gimnazyjum. Lecz Askanija, przeszedłszy pod władzę biskupów Halberstadtu, nie należała już do domu askańskiego; nowy podział, którego skutki po większej części trwają dotąd, lecz od którego wyłączonemi były zamek Anhalt, gimnazyjum w Zerbst i prawa do posiadłości Askanii, archiwum, podatek gruntowy i dochód z kopalni, nastąpił w 1606 r. między czterma z siedmiu synów Joachima Ernesta, gdyż dwóch było bezdzietnych, a jeden, August, zrzekł się praw swoich. Z tego podziału powstały cztery księstwa: Dessau, Bernburg, Zerbst i Köthen. Po wygaśnięciu linii Zerbst ze śmiercią Fryderyka Augusta, księstwo jego w 1797 r. losem rozdzielono na trzy części; miasto Zerbst przypadłe księżętom Dessau, a posiadłość allodyjalna Jewer dostała się cesarzowej Rossyjskiej, Katarzynie II, z domu Zerbst, a potem przeszła w dom książąt Holstein-Gottorp-Oldenburg. Skutkiem aktu z r. 1635 najstarszy z domu przedstawiał całą rodzinę w ważnych okolicznościach i zasiadał w jego imieniu na sejmie państwa niemieckiego; postanowiono także, że po wygaśnieniu której linii, pozostałe, w sposób polubowny rozdzielą między siebie jej posiadłości. Napoleon I szanował niepodległość kraju Anhalt, a nawet oszczędzał go w czasie swoich wojen, przez wzgląd na księcia Dessau, najstarszego z rodziny, który wraz z księciem Köthen wszedłszy do ligi reńskiej, obowiązany do kontyngensu wojskowego, stracił nie mało ludzi, ponieważ jeden zaciąg anhaltski zniszczony został w Hiszpanii przez Anglików, a później oblężony w Gdańsku. Poniósłszy wiele ofiar i ucierpiawszy z powodu ustawicznych pochodów wojsk, Anhalt w 1813 r. odstąpił od ligi reńskiej i wszedł do związku niemieckiego, któremu dostarcza 1, 200 żołnierzy. Bardziej szczegółową historyją rodzin panujących i krajów anhaltskich aż do obecnej chwili, ob. pod artykułami Bernburg, Dessau, Köthen i Zerbst w naszej Encyklopedyi).
