Encyklopedyja powszechna (1859)/Antymon
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Antymon |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
Antymon (Antimonium, Stibium metallicum). Znak chemiczny Sb od łacińskiego Stibium. Jest to jeden z metali, należących do oddziału przeważnie kwasy tworzących. W stanie czystym jest srebrzysto-biały i posiada świetny połysk metaliczny, który w powietrzu nie ginie. C. g. = 6, 712. Zwykle tworzy massy budowy krystalicznej, blaszkowej; kierunki blaszek w odłamie okazują, że formą jego krystaliczną jest romboeder, oddzielnych jednak kryształów dotąd nieotrzymano. Antymon handlowy jast mniej biały i w odłamie wicko-blaszkowy. Z powodu swej budowy blaszkowatej antymon jest bardzo kruchy, tak że na proszek z łatwością utrzeć się daje. W temperaturze 425° topi się, a w ogniu białości ulatuje, i w naczyniach zamkniętych, szczególniej w strumieniu wodoru, może być destylowany. Czysty antymon w zwyczajnem cieple w powietrzu nie doznaje zmiany, a nawet w płomieniu dmuchawki topi się na kulkę, z czystą błyszczącą powierzchnią; silniej jednak rozżarzony pali się, zamieniając na tlenek antymonowy, który ulatuje w postaci gęstego dymu białego, bez zapachu. Rozżarzona na węglu kulka, w zimnym nawet strumieniu powietrza, dmuchawką na nią skierowanego, palić się nie przestaje, wydając ciągle kłęby dymu, a rzucona na stół z pewnej wysokości, rozpryskuje się na mnóstwo drobnych kulek, które żarząc się silnie podskakują, zostawiając po sobie ślad biały, z wspomnionego tlenku utworzony. Zdaje się że starożytni antymonu metalicznego nie znali, który, chociaż nader rzadko i w małej ilości, znajduje się jednak w przyrodzie; znali tylko jego rudę, która jest związkiem antymonu i siarki, i jest dosyć upowszechnioną (ob. Siarek antymonu). Rudę tę nazywano Stibium i jak Dyjoskorides i Plinijusz wspominają, była używaną jako środek lekarski. Otrzymany z niej preparat, jak mówi w Starym Testamencie prorok Ezechijel tudzież Dyjoskorydes, był używany przez kobiety na wschodzie, do farbowania brwi, dla nadania wzrokowi większej wyrazistości. Substancyja ta znaną była i chemikom arabskim w XVIII i XI wieku; i w łacińskiem tłómaczeniu Gebera nazywaną jest antimonium. Czysty zaś antymon mataliczny otrzymał dopiero w XV wieku Basilius Valentinus, który jednakże uważał go za gatunek ołowiu. Antymon pospolicie otrzymuje się z wspomnionej rudy wielu rozmaitemi sposobami; tak na małą skale w laboratorjach, jako też i na wielką, przez właściwe postępowanie metalurgiczne. Sposoby te polegają na zabraniu siarki antymonowi, albo przez dodanie ciał które się z nią łączą, albo przez jej spalenie w przystępie powietrza, w piecach płomienistych (ob.). W ostatnim razie oprócz siarki która utleniona ulatuje, utlenia się także i antymon, lecz ten związek za pomocą ciał węglowatych (kamienia winnego ob.) napowrót do stanu metalicznego doprowadzonym być może. Metal znajdujący się w handlu, zwykle jest nieczysty; zawiera znaczne ilości żelaza i siarki, a często arsenu, ołowiu i miedzi, i taki do użytku lekarskiego oczyszczonym być musi; do celów wszakże technicznych może być wprost użytecznym. Antymon łączy się z wieloma metalami, i aljażom otrzymanym nadaje wysoki stopień twardości. Z pomiędzy nich najważniejszym jest aljaż na czcionki drukarskie, który się składa z 75 części ołowiu, 20 cz. antymonu i 5 cz. cyny. W medycynie dawniej używano mnóstwo preparatów antymonowych, które w ogóle działają jako środki pobudzające womity; dziś liczba ich ogranicza się do kilku. — Związki antymonu są bardzo liczne, antymon bowiem łącząc się z tłenein, siarką, haloidami i rodnikami organicznemi, wydaje mnóstwo związków, z pomiędzy których nie wielka liczba znajduje zastosowania; inne zaś tylko pod względem teoretycznym są ważne. Najważniejsze tu wymieniemy. Siarek antymonowy, Trójsiarek antymonu, Antimonium crudum SbS3, jedna z najczęściej przytrafiających się rud autymonu z której przez odtopnienie od skały, w tyglach z dnem przedziurawioném otrzymuje się handlowe antimonium crudum. Ciało to stanowi pierwszy materyjał, tak do otrzymania antymonu jako też i wszelkich jego związków. Tworzy zwykle massy włókniste, niekiedy promienisto-krystaliczne, kruche, koloru ciemno-szarego, z połyskiem metalicznym. Używa się w medycynie i weterynaryi. Z niego wyrabia się tak zwany kermes mineralny, który dawniej w sztuce lekarskiej nierównie częściej niż obecnie był używanym; skład bowiem tego przetworu nie jest stały i zależy od sposobu wyrobienia. Zastępuje go obecnie tak zwana siarka złota, która jest siarkiem antymonowym czyli pięciosiarkiem antymonu SbS5 (sulphur antimonii auratum), który jest przetworem nierównie jednostajniejszego składu, a tém samém na pewniejsze jego działanie lekarskie liczyć można. Kermes przedstawia proszek ciemno-czerwonego koloru, zaś siarka złota, ma piękny jaśniejszy kolor czerwony. Z tlenem wydaje antymon dwa związki, z których jeden SbO3 trójtlenek antymonu czyli kwas antymonowy, drugi SbO5 kwas antymonny, zawsze jako kwas występuje. Niektórzy przyjmują związek pośredni SbO4. Związki połączeń tlenowych antymonu z zasadami, nieprzedstawiają wiele interessu; a najważniejszym z pomiędzy nich jest powszechnie znany emetyk, który jest solą podwójną, złożoną z winianu potażu i winianu tlenku antymonowego. Emetyk jest sól biała, krystaliczna, łatwo rozpuszczalna w wodzie; stanowi dzielny środek lekarski, bardzo często używany. Z chlorem i innemi haloidami antymon wydaje związki odpowiednie tlenowym. Najważniejszym z pomiędzy nich pod względem technicznym jest trójchlorek antymonu SbCl3, który używa się i w medycynie jako środek gryzący; i w sztukach, mianowicie do tak zwanego brumirowania żelaza. Inne połączenia antymonu są mniej ważne. T. C.
