Geopolityka (Sykulski)/Geopolityka - znaczenie pojęcia

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Leszek Sykulski
Tytuł	Geopolityka
Wydawca	Wydawnictwo Naukowe Grategia sp. z o.o.
Data wyd.	2014
Miejsce wyd.	Częstochowa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Cały tekst Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[15]

1.2. Geopolityka – znaczenie pojęcia

Termin „geopolityka” ma pochodzenie greckie i jest wynikiem połączenia dwu wyrazów: geos (Ziemia) i politikos (obywatelski, odnoszący się do działalności publicznej) lub politike (działalność państwowa). Koncentruje się na relacjach między siłą, polityką, czasem i przestrzenią. Geopolityka jest dziedziną wiedzy badającą wpływ czynników geograficznych na prowadzenie polityki zagranicznej państw i ich zgrupowań (organizacji międzynarodowych, [16]bloków polityczno-militarnych) oraz na kształtowanie się ładu i bezpieczeństwa międzynarodowego. Jej głównymi polami badań jest rywalizacja mocarstw i imperiów na przestrzeni dziejów oraz próba odkrywania prawidłowości w tym obszarze. Geopolityka, jako element nauk społecznych, nie tworzy praw na kształt praw fizyki, lecz stara się dostrzegać procesy i na ich podstawie formułować hipotezy.

 W historii była uznawana zarówno za naukę, rodzaj refleksji politycznej (część myśli politycznej odnoszącej się do zagadnienia wpływu geografii na politykę), jeden z paradygmatów badawczych w ramach nauk społecznych, teorię stosunków międzynarodowych, doktrynę czy wreszcie rodzaj działań praktycznych w sferze polityki międzynarodowej. Poniżej przedstawione zostaną przykładowe, wybrane definicje geopolityki, odnoszące się do jej poszczególnych znaczeń^[1].
 Geopolityka jest nie tylko formą refleksji nad polityką globalną, ale także – w swoim najgłębszym znaczeniu – refleksją o panowaniu nad przestrzenią. W tym kontekście nie da się uciec od praktycznych zastosowań geopolityki i jej związków z władzą. Istotą geopolityki jest walka i rywalizacja w dążeniu do uzyskania przewagi. Geopolitycy wychodzą z założenia, że idee, ideologie, filozofie pojawiają się i zamierają, podczas gdy istota dążenia do władzy oraz przestrzeń trwają nieustannie. Władza w geopolityce traktowana jest jako forma ekspansji, rozumiana jako poszerzanie, zdobywanie, pomnażanie w odniesieniu do terytorium, zasobów [17](naturalnych i ludzkich), stref wpływów, poparcia społecznego, przestrzeni mentalnej (świadomości ludzkiej)^[2].
 Za najwyższą formę przewagi uważana jest ta, osiągnięta bez użycia siły zbrojnej, ale i taka, która jest przyjęta przez przeciwnika jako własne zwycięstwo. Istotą geopolityki jest badanie, w jakim stopniu położenie geograficzne danego państwa lub zgrupowań państw wpływa na określanie przez nie swoich interesów politycznych. Współcześnie geopolityka bada także, jak położenie geopolityczne wpływa na przedstawianie przez ośrodki siły wizji swojego miejsca na arenie międzynarodowej, szczegółowych zadań i polityki^[3].
 Dyscyplinę tę zaczęto traktować jako samodzielną naukę od początku XX w., głównie w obrębie środowisk naukowych w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Francji. Po drugiej wojnie światowej geopolityka w większości państw straciła rangę osobnej nauki, choć trzeba wspomnieć o Francji czy krajach Ameryki Łacińskiej (głównie Ameryki Południowej), gdzie nadal uprawiano ją jako dyscyplinę naukową. Renesans geopolityki traktowanej jako nauka nastąpił po zakończeniu zimnej wojny. Miał na to niewątpliwie także wpływ rozwój nowych kierunków i podejść badawczych (np. geopolityka krytyczna, → 1.7.4)^[4].
 Współcześnie geopolityka uprawiana jest najczęściej w czterech formach jako:
[18]

• samodzielna nauka (tzw. geopolityka akademicka lub teoretyczna),

• paradygmat badawczy (w ramach nauk społecznych),

• doktryna polityczna,

• metoda prowadzenia polityki (tzw. geopolityka stosowana).

 Geopolityka może być także traktowana jako sposób myślenia, rodzaj refleksji o sprawach międzynarodowych. Warto podkreślić, że nie istnieje jedna, powszechnie akceptowana definicja geopolityki, podobnie jak nie istnieje taka definicja dla żadnej z nauk społecznych. Poniżej zostaną pokrótce scharakteryzowane główne nurty znaczeniowe omawianej dziedziny wiedzy^[5].

Diagram 1. Formy uprawiania geopolityki

[19] Geopolityka może być także traktowana jako sposób myślenia, rodzaj refleksji o sprawach międzynarodowych. Warto podkreślić, że nie istnieje jedna, powszechnie akceptowana definicja geopolityki, podobnie jak nie istnieje taka definicja dla żadnej z nauk społecznych. Poniżej zostaną pokrótce scharakteryzowane główne nurty znaczeniowe omawianej dziedziny wiedzy^[6].

1. J. Potulski, Wprowadzenie do geopolityki, Gdańsk 2010, s. 29, 135.
2. Por. T. Gabiś, Powrót geopolityki, „Stańczyk” 1995, nr 1, s. 12-13.
3. C. Jean, Geopolityka…, s. 103-104.
4. L. Moczulski, Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa 1999, s. 29-34. O rozwoju geopolityki jako nauki w Ameryce Łacińskiej zob. M. F. Gawrycki, Geopolityka w myśli i praktyce politycznej Ameryki Łacińskiej, Warszawa 2007.
5. Por. J. Macała, Czym jest geopolityka? Spory wokół jej definicji, [w:] Z. Lach, J. Wendt (red.), Geopolityka. Elementy teorii, wybrane metody i badania, Częstochowa 2010, s. 9-20.
6. Por. J. Macała, Czym jest geopolityka? Spory wokół jej definicji, [w:] Z. Lach, J. Wendt (red.), Geopolityka. Elementy teorii, wybrane metody i badania, Częstochowa 2010, s. 9-20.

Tekst udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.