Historja królów elekcyjnych/August III
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Historja królów elekcyjnych |
| Pochodzenie | Archiwum Wróblewieckie Zeszyt III |
| Wydawca | Karol Wild |
| Data wyd. | 1878 |
| Druk | K. Piller |
| Miejsce wyd. | Lwów |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst Cały zbiór |
| Indeks stron | |
Po śmierci Augusta II było powszechne w Polsce żądanie mieć Stanisława Leszczyńskiego królem polskim.
Syn zmarłego króla Augusta II obojętnym się względem tronu polskiego pokazywał, ale po namowie Marii Józefy żony swojej, córki cesarza Józefa, po układach względem sukcesji domu austriackiego, umową, która się sankcją pragmatyczną zowie, po obietnicach i posiłkach od Anny, imperatorowej rosyjskiej, i on do korony polskiej z usilnością ubiegać się przedsięwziął.
Teodor Potocki, prymas, sejm konwokacji naznaczył, na którym dysydentów od urzędów i funkcji poselskiej oddalono, czas bliskiej elekcji wyznaczono i uroczystą przysięgą obranie Piasta, przecinając do elekcji Augustowi drogę, warowano.
Ledwo się zaczął sejm elekcji, mała liczba panów, a na ich czele książę Michał Wiśniowiecki, kanclerz i regimentarz wielkiego księstwa litewskiego, mając obiecaną pomoc wojska moskiewskiego, wojska i pieniędzy saskich, wsparcia na koniec domu austriackiego, dla rozdwojenia elekcji z pola elekcyjnego ustąpiła przenosząc się na Pragę. Stamtąd oni mieniąc się narodem, pomocy imperatorowej do poparcia ich zamysłu elekcji wzywali, tem pewniej, że takowa pomoc już dawniej umówiona pod komendą jenerała Lascy w Litwę wkroczywszy, ku Warszawie zbliżała się. Stanisław też Leszczyński wsparty polecającym go do korony listem od Ludwika XV, zięcia swego, kilku dniami przed elekcją zjechał był do Warszawy. W dzień elekcji zwyczajnym obrządkiem zbierał się na prawnem miejscu prymas głosy obywatelów, a za zgodą powszechną przytomnych – Leszczyńskiego królem ogłosił [1].
Przeciwna na Pradze strona obranie takowe manifestem zaskarżywszy, cofnęła się ku Węgrowi dla połączenia się z moskiewskim wojskiem. tymczasem Leszczyński dokonawszy przysięgi na pacta conventa, dla zbliżającego się wojska moskiewskiego z prymasem, posłami francuskim i szwedzkim, tudzież wielu innymi przyjaciołami do Gdańska przeniósł się. Wtedy saska strona pod wsią Kamieniem, gdzie dawniej Henryk Walezy był obranym, za przewodnictwem Stanisława Hozjusza, biskupa poznańskiego, Augusta królem okrzyknęła, a na poparcie wyboru swego konfederację pod laską Antoniego Ponińskiego podniosła. Zaprzysięgli posłowie sascy pacta conventa imieniem pana swego, ponowił ją August osobiście do Tarnowicy zjechawszy, a następnie w Krakowie wraz z żoną swoją od biskupa krakowskiego koronowanym został.
Do spokojnego korony objęcia, wypadało Augustowi pojmać lub z kraju Stanisława Leszczyńskiego oddalić, i tym końcem wojsko moskiewskie pod Lascym i Münichem dwadzieścia przeszło tysięcy głów składające, Gdańsk obległo. Gdy zamiast pomocy z Francji dogodnej nie przybyło jak tylko w niezupełnej liczbie trzech tysięcy żołnierza, gdy do tego flota moskiewska z piętnastu okrętów do portu gdańskiego zawinęła, po kilku żwawych utarczkach Stanisław Leszczyński widząc nieszczerą pomoc i miarkując dalsze zamysły kardynała Fleury, Ludwikiem XVI i Francją rządzącego, tajemnie z Gdańska ujechał i tym samym poddanie się miasta Moskalom we trzy dni po tem usprawiedliwił. Münich milionem rubli miasto ukarał za ujechanie Stanisława; prymasa, marszałka sejmu warszawskiej elekcji i jej naczelników w niewolę zabrał, warunki kapitulacji z małą liczbą żołnierza francuskiego zgwałcił, do Kronsztadu ich jak więźniów przenosząc. August III do Gdańska po poddaniu się onegoż zjechał i od Gdańszczanów wierności przysięgę odebrał. Następnie rada wielka złożona, na której konfederacja pod laską Ponińskiego do sejmu pacyfikacji przeciągnięta, lecz wkrótce takowy sejm oznaczony dla przytomności wojsk obcych w kraju zerwany został.
Nie sejm więc polski, ale traktat, który wkrótce potem nastąpił między Austrią i Francją, zatwierdził Augusta III na tronie. Stanisławowi Leszczyńskiemu dozwolono czczy tytuł króla polskiego i dochody z księstwa Lotaryngii i Baru, przy których Francja z okoliczności zamieszek polskich zyskownie dla siebie utrzymała się.
Trwała podówczas wojna w Niemczech z okazji śmierci Karola V, a stąd rozmaitych pretensji dworów do sukcesji austriackiej, i oddzielnie z okazji pretensji króla pruskiego do niektórych części Szlązka. [2] August, jako elektor saski, ukrzywdzony pragmatyczną sankcją w osobie żony swojej, sprzyjał podówczas królowi pruskiemu.
Co do Polski, sejm pacyfikacji pod laską Wacława Rzewuskiego, jeden szczególnie, który za panowania Augusta III doszedł, przywrócił spokojność miedzy przeciwnemi od podwójnej elekcji stronami, wolność dysydentom zmniejszył, królowi moc na jeden raz dania księstwa kurlandzkiego osobie podług jego wyboru dozwolił. Jakoż po zmarłym wkrótce Ferdynandzie, księciu kurlandzkim, ostatnim z linii Ket[t]lerowskiej, gdy za usilnem staraniem Anny carowej szlachta kurlandzka Birona za księcia swego obrała, król powodując się tejże imperatorowej naleganiom, Bironowi i potomkom płci jego męskiej księstwo kurlandzkie lennem prawem pod pewnymi warunkami nadał. Nie długo szczęście nowemu księciu kurlandzkiemu służyło. Ledwie Biron po śmierci Anny carowej objął opiekę nad młodym carem Iwanem, synem Antoniego Ulryka, księcia brunszwickiego, matka młodego cara, Anna, siostrzenica zeszłej imperatorowej tegoż imienia, chciwa panowania, prawo najpierwsza opieki mająca, Birona od regencji w Moskwie a nawet rządów kurlandzkich oddaliła i na Syberię skazała. Dalej postępując torem ciotki swojej carowej Anny, na miejscu jego Ludwika brunszwickiego, brata swego, na księcia Kurlandii narzuciła. ale gdy Elżbieta P[i]etrowna tronu moskiewskiego rewolucją dworu dostąpiła, natychmiast regentka Anna z mężem swoim Antonim Ulrykiem i synem Iwanem od rządów państwa moskiewskiego, osobno Ludwik od księstwa kurlandzkiego odpadli.
Wśród tych przygód kurlandzkich, nie tylko wojna z domem austriackim, w której August sprzyjał królowi pruskiemu, zakończyła się w Niemczech traktatem Wrocławskim, ale powstała druga z okazji elekcji Karola VII, elektora bawarskiego na tron cesarski, w której August łącząc się z domem austriackim, próżno dla zerwanego sejmu żądał wspólnictwa Polski. Śmierć Karola VII i traktat Drezdeński prędki tej wojnie koniec przyniosły. Lecz że August od tej pory jako elektor saski wchodził w związki z dworami austriackim i moskiewskim naprzeciw królowi pruskiemu, ściągnął na kraj swój dziedziczny nową wojnę siedmioletnią zwaną. Fryderyk II król pruski uprzedzając zamysły sprzymierzonych na siebie dworów, Saksonię niespodzianie opanował i nie bez trudności przyjazdu Augustowi z Drezna do Polski dozwolił.
W ciągu tej siedmioletniej wojny, wiele Polska przez przechody wojsk moskiewskich, przyjaznych domowi austriackiemu, przez dostarczania im żywności, przez wpływ fałszywej pruskiej monety, ucierpiała, najwięcej wszelako utraciła przez zrywane cięgiem sejmy i opuszczanie czasu jedynego do przywrócenia rządu i sił narodowych.
Kto by wierzył, iż takowa pora przez dwór poświęcona została zbytkom i zabawom[,] przez panów polskich ich chuciom i interesom: Nie tylko sejmy, ale trybunały zrywano niszczeniem i dwojeniem sejmików, sądy przyjaźni lub niechęci wyrokami były, kolejno Czartoryskich, Potockich, Radziwiłłów.
Do nowych między prywatnemi kłótni, do ducha pieniactwa, nie pomału przyczynił się podział ordynacji Ostrogskich przez Janusza Sanguszkę, marszałka nadwornego litewskiego, równie i prawom ordynacji i prawom naturalnej sukcesji niezgodny.
Dwoma laty przed końcem siedmioletniej wojny, August III za zezwoleniem Elżbiety carowej, Karola syna swego jak na wakujące miejsce, k[s]ięciem kurlandzkim ogłosił.
Śmierć Elżbiety przyczyniła się pomyślnie dla króla pruskiego do końca wojny siedmioletniej i do traktatu Huberstburgskiego.
Piotr III po Elżbiecie na tron moskiewski nastąpiwszy, wszelkie związki z domem austriackim i saskim zerwawszy, a Birona na wolność wypuściwszy, prawym księciem kurlandzkim ogłosił.
Strącony Piotr II z tronu od żony swojej Katarzyny II, gdy i życie wkrótce potem utracił, nie przeto carowa zmieniła nowe związki z domem pruskim, a owszem nieprzychylna Augustowi, listem do niego przeciw własnemu synowi za Bironem przyczyniła się. Nastąpił i sekwestr dóbr stołowych księcia kurlandzkiego. W niemożności utrzymania sejmów, król z radą senatu Birona przez instygatorów zapoznawszy, i inne niedołężne kroki przedsiębrać postanowił. Wtedy kłótnie między przemożnymi domami żywiej przy ufundowaniu trybunału litewskiego powstały. Wyszła z tej okoliczności deklaracja moskiewska, po której i wojsko carowej do Litwy wkroczyło. W Koronie przy następującym otwarciu trybunału gotowano się na nowe podstępy, gwałty, a nawet mordy.
Ale ten dostateczny dowód pogardy wszelkich praw i obyczajów obywatelskich, wstrzymała śmierć króla, który nagłą śmiercią w Dreźnie podówczas życia i panowania swego dokonał [3].
- ↑ Str. 98. [Zeszytu III „Archiwum Wróblewieckiego”] Dnia 25 sierpnia 1733 r. rozpoczął się sejm elekcyjny[,] dnia 7 września przybył do Warszawy Leszczyński a dnia 11 prymas nominował Leszczyńskiego królem. [Objaśnienie: St. Kunasiewicza.]
- ↑
Szlązka – Śląska.
- ↑ Str. 103. [Zeszytu III „Archiwum Wróblewieckiego”] Dnia 5 października 1763. [Objaśnienie: St. Kunasiewicza.]
