Humorysta na partykularzu

	>>> Dane tekstu >>>
Autor	Klemens Junosza
Tytuł	Humorysta na partykularzu
Podtytuł	Gawędka
Pochodzenie	„Kolce“, 1874, nr 33
Redaktor	S. Czarnowski
Wydawca	A. Pajewski i F. Szulc
Data wyd.	1874
Druk	Aleksander Pajewski
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Pobierz jako: EPUB • PDF • MOBI
	Indeks stron

HUMORYSTA NA PARTYKULARZU.

GAWĘDKA

Klemensa Junoszy.

[2]„Biada ci, nieszczęśliwy humorysto biada,
Gdy cię za humorystę uznała gromada.“ Nie chciałeś siedzieć z założonemi rękami, miałeś dosyć czasu, lubiłeś bawić się piórem, napisałeś wreszcie jakiś wierszyk. I oto pierwszy powód, na którym pani opinja ufunduje przeciwko tobie straszny akt oskarżenia. Z porządnego obywatela stajesz się istotą podejrzaną i tracisz zaufanie. Mamy i ojcowie niechętnie widzą cię w swoich domach, sentymentalne aniołki spotykają z obawą, a kanapowy autorament traktuje cię pogardliwie. Poważni mecenasowie i opaśli protektorzy młodych ludzi mierzą cię wzrokiem sowim i nazywają śmiałkiem.
Cóżeś zawinił? Piszesz. Cóż w tem złego? — nic złego — ale kiedy ludzie dobrego urodzenia i porządnego towarzystwa nie piszą — czemuż ty masz pisać?!
Straszliwa zbrodnia.
Imię twoje znajduje rozgłos. Stajesz się odrazu człowiekiem złym, szyderczym i paszkwilistą. Przypisują ci autorstwo utworów jakich nie widziałeś i szykanowanie osób, których istnienia nie domyślałeś się wcale. A kiedy najserdeczniejsi postarają się o ustalenie ci takiej reputacji, wtenczas nazwisko twoje służy za bardzo wygodny parawanik, z po za którego strzela jakaś drobna zemsta, z po za którego rzucają rzeczywisty paszkwil lub szykanę. Zapytany, nie tłomacz się i nie usprawiedliwiaj. Przysięga, dowód piśmienny lub zeznanie świadków, które zadawalniają sądy lub trybunały, dla głosu miasteczka są niczem. Wyrok zapadł.
Areopag składał się przeważnie z przedstawicielek płci niewieściej.
Płeć niewieścia wyrokuje śmiało i stanowczo, chociaż zwykle zaocznie. Apelacji nie cierpi, opozycji nie nawidzi — rekursu nie znosi. Droga łaski nie istnieje. Bez prawa obrony i ustnego przymówienia się, jesteś pozbawiony wszelkich praw towarzyskich, napiętnowany potwornem mianem zjadliwej gadziny, wreszcie rozstrzelany... najokropniejszemi wejrzeniami twoich współobywatelek w ogrodzie lub na placu publicznym.
Jeżeli ci się zdaje, że przesadzam, weź przed się mapę Europy środkowej, odszukaj miejsca gdzie leży nasza poczciwa Warszawka i jeżeli masz jakie wyobrażenie o biegu rzek i rzeczułek, to nakreśl sobie drogę następującą:
W górę Wisły... z lewej strony znajdziesz rzekę, której nazwa dziwnem zrządzeniem losu ma związek z serdelkami. W górę tej rzeki, znajdziesz rzeczkę, w której się kąpał Wincenty Pol, w górę tej rzeczki, znajdziesz miasteczko, w którem skonał Klonowicz.
Jeżeli nie brak ci odwagi i pieniędzy, przyjedź do tego miasteczka, zamieszkaj w niem czas jakiś — nie przyznaj się, że piszesz — udawaj kawalera i zamożnego. Uczęszczaj co Niedziela do Katedry i obserwuj Piątki, a zjednasz sobie, miano porządnego człowieka i zostaniesz zaliczony do kategorji „dobrych partyj.“
Rusałki zaszczycą cię zaufaniem i każą, abyś się zapisał do „klubu dwunastu.“ Tej propozycji [3]nie odrzucaj, bo w niej znajdziesz przywileje o jakich się nie śniło filozofom.
Gdy sobie zjednasz zaufanie rusałek, zacznij utyskiwać na złośliwość ludzką i powiedz, że się stałeś ofiarą paszkwilu.
A nawiasem powiedziawszy, rusałki słyną z długości języczków i głębokości uczucia.
Ex re pierwszego przymiotu, opowiedzą ci detalicznie przebieg sprawy rozstrzelanego humorysty, z drugiego zaś względu wskażą ci dokładny adres skazańca, abyś go unikał.
Wtenczas na gruntownych podstawach będziesz mógł powiedzieć, że nie przesadzam.
Jeszcze nie wierzysz?

.

Słuchaj.
Wertowałem przed niedawnym czasem pamiętniki takiego skazańca opinji. Miał on nieszczęście być etatowym humorystą miasta X. nad Y. Był to człowiek ubogi jak nieboszczyk Hiob biblijny, a o mieszkańcach X. nad Y. wiedział akurat tyle, ile żaba o logarytmach. Umieścił kiedyś ramotkę w waszem pisemku i oto przy dźwięku rzniętych i dętych instrumentów, miasto X. nad Y. ogłosiło go za niebezpiecznego humorystę. Z czasem awansował. Zrobiono go pozytywistą, potem nihilistą, wreszcie komunistą. Sypano mu tytuły jak z puszki Pandory. Niezmordowana kongregacja dewotek i plotkarskie stowarzyszenie akcyjne, nie szczędziły prac i starań, aby go unieśmiertelnić. Jednocześnie nazwano czerwonym demokratem i czarnym literatem; a wydawca najmizerniejszego z mizernych kalendarzy proponował mu mizerny zarobek.
Naturalną koleją rzeczy, jako podejrzany, podlegał ścisłej obserwacji.
Nareszcie... na spokojnym horyzoncie miasta X. nad Y. zebrała się chmura. Chmurą były „Kolce“ i grom wypadł z Kolców.
Chciał się usprawiedliwiać, ale widząc próżnemi swoje pod tym względem zachody, dał za wygraną i z pokorą ugiął głowę pod razami obosiecznych... języków.
I była znowu cisza.
Aliści w losy nieszczęśliwego humorysty wplątał się jak Piłat w Credo „Kurjer Świąteczny,“ który go wcale nie mieści na liście swoich korespondentów; a na ciernistej ścieżce kawalerskiego żywota, jak fenomenalna góra, urosła.... pretensja wdowia.
Łzy wdowie!!!!
Oh! do pioruna! drżyj piekło! śmiej się Belzebubie, zgrzytajcie szatany i jędze, bo oto przed wami stanie wyklęty zbrodniarz i będzie miał przy sobie sumienie zbryzgane krwawemi łzami wdowy. To straszny bałwochwalca, który przez całe życie maczał pazur jastrzębi we krwi bazyliszka i na krokodylich skórach spisywał bijografje „sprawiedliwych!!!“
Ciesz się, o piekło! i przyjmij potępioną ofiarę.
Tytularny humorysta z X. nad Y. zdziwił się niepomiernie, zostawszy pewnej Niedzieli zainterpelowany przez plenipotenta ukrzywdzonej wdowy, do której słodkiego imienia ktoś jakiś wierszyk w „Kurjerze Świątecznym“ zamieścił.
O! niewytłomaczona i niepojęta fatalności, co miotasz człowiekiem jak wzburzony ocean łodzią rybacką! Fatalność kazała autorowi wierszyka, aby go dedykował kobiecie noszącej to samo co strapiona wdowa imię. Fatalność kazała za to [4]wdowie obrazić się na tytularnego humorystę. — Fatalność wreszcie zaszczepiła w humoryście to przekonanie, że istnieje w Europie owa młoda wdówka — że ma imię — że się obraża i że swojemi wdowiemi łzami podlewa i kropi sumienie człowieka, który nie miał wyobrażenia o jej rozkosznej egzystencji!
Powiedz mi mój przystojny czytelniku, czyś widział kiedy fajerwerki o niezbyt wyszukanym programie? Ponieważ przypuszczam, żeś widział, sądzę iż wiesz, że podobne ogniste widowiska rozpoczynają się rakietą lub świecą rzymską, po czem idzie burak i szmermele, a kończy młyn djabelski lub coś podobnego.
Uważ sobie tedy, iż żywot prowincjonalnego humorysty ma pewne podobieństwo do tego spektaklu.
Jak rakieta strzeliła „panienka z pretensją“ — jak szmermel syczała „strapiona wdowa,“ a widowisko jak zwykle zakończył młyn djabelski.
Ale jakiż to młyn!
Pewien uczony arabski odkrył ze zdumieniem, iż są szerszenie w ulach, a pasożytne próżniaki między ludźmi. Jeżeli X. nad Y. nazwiemy ulem i dobrze poszukamy, znajdziemy tam stos złożony z arystokratycznych elementów, kółko, które jest zarazem stowarzyszeniem „nieustającego bezrobocia.“ Właśnie owa liga szerszeni, która koniec końcem nikomu nie przeszkadza i sumiennie spożywa swoje kapitały, dała powód rycerzowi z pod tejże samej chorągwi do napisania „plotek.“
Autorem, ma się rozumieć, ogłoszono humorystę z X. nad Y. i rozpoczął się prawdziwie djabelski młyn z samych pretensyj i zarzutów pękających jak straszne petardy w usteczkach i ustach uprzywilejowanych darmozjadów, i obrzucających ogniem nienawiści człowieka, który nie znając mieszkańców wysokich progów, miał jakoby wyjawiać światu najskrytsze ich tajemnice.

.

Otóż, co przypominam sobie z pamiętników mojego przyjaciela. Długo rozmyślałem nad tem smutnem położeniem i nie znalazłem punktu wyjścia.
Przyszedłem niestety do przekonania... że nic nie wymyślę i położyłem pióro, ciesząc się tą błogą nadzieją, iż Redakcja „Kolców“ wyznaczy ze swego zgromadzenia specjalną ad hoc komisję, która obmyśli środki zabezpieczające spokojność prowincjonalnych korespondentów i tych nieszczęśliwych istot, które będąc współpracownikami pism humorystycznych, muszą zamieszkiwać bardzo jeszcze niestety nieucywilizowane zakątki kraju.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Klemens Szaniawski.