Jednostka i ogół/Od autora

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Wacław Nałkowski
Tytuł	Jednostka i ogół
Podtytuł	Szkice i krytyki psycho-społeczne.
Data wyd.	1904
Miejsce wyd.	Kraków
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[1]OD AUTORA.

W przedmowie do mych „Szkiców geograficznych“, w której była zapowiedź pojawienia się szkiców psycho-społecznych, wyjaśniłem, jaki prąd skłonił mnie do wkroczenia z pola geograficznego na społeczne; wyjaśniłem genezę niniejszych „Szkiców“. Prąd ten, tamowany codzienną pracą zawodowo-naukową, wybuchał od czasu do czasu, zwłaszcza pod wpływem przeciwnych mu objawów społecznych, wyrywał się, choć drobnemi, przerywanemi strumieniami, poprzez naciskającą go tamę.

 Tak powstały w różnych czasach te drobiazgi (drukowane w różnych pismach postępowych), które obecnie czytelnik ma przed sobą, zgromadzone w jedną całość, spojone jedną wspólną nicią ideową. Są to wszystko niby drobne poruszenia skrępowanego organizmu, dające słabe tylko pojęcie o jego pragnieniach i zamiarach.
 W fizyce istnieją liczne przyrządy, które dla ułatwienia obserwacyi są tak zbudowane, aby mogły najdrobniejsze ruchy wyrażać wielkiemi; w ustrojach społecznych odwrotnie: są przyrządy, i to bardzo liczne, służące do zamieniania wielkich ruchów — drobnemi.
 Treść niniejszych szkiców jest najrozmaitsza odpowiednio do faktów literackich i życiowych, jakie się przeciwstawiały na drodze pełnego walk życia. Wszystkie one jednak są atakowane z jednej pozycyi, traktowane z jednego punktu widzenia — z „jednego“, [2]lecz nie z jednostronnego; owszem, jak sądzę, z syntetycznego: uwzględniającego zarówno „jednostkę“ jak „ogół“. Przytem muszę tu dodać, że w mojem pojęciu jednostka jest celem, społeczeństwo tylko środkiem; nie jednostka istnieje dla społeczeństwa, lecz społeczeństwo dla jednostki. Nie należy zbyt rozrzutnie szafować życiem jednostki dla celów społecznych (i to jeszcze często fałszywie stawianych): jednostka, czująca i myśląca, to materyał zbyt drogi; no i jedyny!
 Gotów tutaj ktoś postawić znów tani i banalny zarzut, że takie drobne prace mają znaczenie tylko chwilowe i nie powinny być wskrzeszane w osobnej książce^[1].
 Nie sądzę, aby w danym razie tak było: prace te, choć drobne, traktują o zjawiskach typowych, wyrazach współczesnej fazy kulturalnej; a faza ta nie skończyła się jeszcze bynajmniej, więc i prace te nie utraciły dotąd na znaczeniu. A nawet i wtedy, gdy faza ta, gniotąca ludzkość jak straszna zmora, wysysająca jej krew, jak wampir, zapadnie w otchłań przeszłości, drobne te „szkice“ zachowają znaczenie historyczne — dla przyszłego historyka naszej umysłowości i naszego życia. Zestawienie ich w jedną całość nietylko ułatwi mechaniczne ich odszukanie, ale, przez ich zogniskowanie, rzuci jaskrawsze światło na to, co one oświetlić miały na celu, a co starannie bywa zaciemniane.

 Warszawa w grudniu 1902 roku.

1. Porównaj artykuł „Dzikie pretensye“ w tym zbiorze.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Wacław Nałkowski.