Ludowe nazwy miejscowe w powiecie Brzeskim w Galicyi/I

<<< Dane tekstu >>>
Autor Karol Mátyás
Tytuł Ludowe nazwy miejscowe w powiecie Brzeskim w Galicyi
Pochodzenie Lud. Organ Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie, 1895, 1896, 1897, 1903, 1904
Redaktor Antoni Kalina; Karol Potkański, Seweryn Udziela
Wydawca Towarzystwo Ludoznawcze
Data wyd. 1895-1904
Druk „Drukarnia Polska“; Drukarnia Ludowa; Drukarnia W. A. Szyjkowskiego; Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego
Miejsce wyd. Lwów; Kraków
Źródło Skany na Commons
Inne Cały tekst
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron


I. Gmina Biadoliny radłowskie.

A. Wieś Biadoliny Radłowskie.

Nazywała się pierwotnie Biało-doliny od łąk, w wiosennej porze umajonych obficie białem kwieciem tak zwanymi pierwiosnkami czyli śnieżycą. Kwiat ów biały ulatywał następnie z wiatrem, wyglądając w powietrzu jak ćma płatków śniegowych. Kwiaty te pojawiają się dziś jeszcze gdzieniegdzie, lecz w bardzo małej ilości; przyczynę zaś ich zginienia widzi lud miejscowy w tem, że łąki owe »wskutek wylewów wód z biegiem czasu zostały wygórowane, zaczem śnieżyca, nie cierpiąca górniejszego gruntu, prawie zupełnie się wypleniła«.
Gdy ludzie poczęli się tu osiedlać — a było to w dawnych, niepamiętnych czasach — zmieniła się nazwa wsi na Biadoliny. Jeden z królów polskich pozwolił się tu osiedlić Niemcom, którzy porobili sobie małe namioty i zaczęli grunta uprawiać. A że, grunta te były liche, trudnili się łowieniem dzikiej zwierzyny w okalających te łąki dużych lasach i sprzedawali takową w pobliskiem mieście, zwanem Trojnik. Było to miasto dość duże, ludne i handlowe. Leżało na obszarze dzisiejszego miasteczka Wojnicza, wedle niektórych rozciągało się jeszcze dość daleko po za pas gruntów Wojnicza i Zamościa, zburzone zaś zostało w czasie dawnych wojen do szczętu, tak, że ślad po niem nie został. Twierdzą starzy, że kamienna figura Pana Jezusa Nazareńskiego, stojąca wśród pól ornych miasteczka Wojnicza, znajduje się na tem miejscu, na którem stał niegdyś Trojnicki kościół. Pod nią mają być ukryte ogromne skarby. Otóż owi koloniści Niemcy byli w ciągłych stosunkach z Trojnikiem, sprzedając tam złowioną w lasach zwierzynę i zarabiając sobie na życie, a gdy zawsze narzekali na biedę, czyli biadali (oj bieda nam wielka! bieda!), nazwano ich osadę Biadolinami.
Gdy potem te lasy, pełne zwierzyny, dające im jakie takie utrzymanie, ograniczone zostały, a ludność się rozradzała, nadto osadnicy nie znając się dobrze na uprawie roli, nie umieli wyciągnąć z niej lepszych pożytków, stali się oni prawdziwymi biedakami a wieś ich Biadolinami w całem tego słowa znaczeniu.
Wieś ta przydzielona została w późniejszych czasach do obszaru Państwa Radłów i nazwana Biadoliny radłowskie, zapewne dla odróżnienia od sąsiedniej wsi Biadoliny szlacheckie.

B. Części wsi.

Wieś dzieli się na trzy części: część, względnie połowa od granicy gminy Łopoń nazywa się górą, bo jest wyżej położona, druga część niższa dólanie, trzecia Rokosiá wieś, bo mieszkają tam ludzie niezgodni, często prowadzący z sobą kłótnie, rokose.

C. Osady.

1. Dąbrówka, osada złożona z kilku chałup, ztąd nazwana, że na tem miejscu rosła dawniej dębczyna. Chałupnicy tu mieszkający nazywają się Dąbrówczanie.
2. Na biédaczu, osada oddalona, biédna.

D. Poszczególne domy.

1. Pod koleją, karczma, bo »podle niej leci koléj zelazná«.
2. Mordownia, dawna karczma, bo dawniej »odbywały się w niej często wielkie bijatyki, jeden drugiego mordował«. Dziś niema już w tym domu szynku, tylko sklepik.
3. Pod gorzelnią, leśniczówka, bo przed laty stała tam gorzelnia (por. E. lp. 4).

E. Role.

1. Rola Granice, ponieważ leży przy granicy od gminy Łopoń.
2. Rola pod przylaskami, bo przypiera do małego lasu.
3.    »   Czajkówka, bo należy do włościanina Czajka.
4.    »   pod gorzelnią, bo tam była niegdyś gorzelnia.
5.    »   pod maziarnią, bo w pobliżu kiedyś maź wyrabiano.
6.    »   Dryznówka, od właściciela chłopa nazwiskiem Dryzno. (Rodzina Dryznów już nie istnieje; por. niżej E. lp. 8).
7. Rola Sołtysie albo Sołtysówka, od właściciela chłopa nazwiskiem Sołtys.
8. Rola pod świętym Piotrem, bo tam stoi starożytna kaplica św. Piotra i Pawła (przy kaplicy krzyż i studnia).
Podanie niesie, że w tem miejscu miał niegdyś łąkę włościanin Dryzno, (od którego nazwano pole Dryznówką, j.w. E. lp. 6.). Jednego roku w dniu 29. czerwca przed wschodem słońca pasł on na tej łące woły — nagle ujrzał w niewielkiem oddaleniu dwie osoby obok siebie stojące, męzkie postacie, z których jedna trzymała w ręku klucze, a druga była wsparta na mieczu. Ze wschodem słońca osoby te znikły. Dryzno zaraz się dorozumiał, że to był św. Piotr i Paweł, i na pamiątkę owego dziwnego widzenia postawił tam kapliczkę i krzyż. Kapliczka ta, odnawiana od czasu do czasu, jest u ludu okolicznego w wielkiem poszanowaniu; co rok w dniu 29. czerwca spieszą tu na modlitwę pobożni z okolicy, przyczem czerpią ze studni wodę, która, wedle wiary głębokiej ludu, ma być skuteczną na różne słabości. O kilka mil nawet przychodzą po tę wodę ludzie; staje się ona jednak dopiero wtedy skuteczną, gdy jest nabrana zaraz po północy, osobliwie w lecie, zanim ptaki śpiewać zaczną. Studnia owa jest taka głęboka, nieprzebrana, że wystarczyłaby dla wszystkich mieszkańców wsi, i gdyby nie odległość jej, pewnieby tam wszyscy chodzili po wodę.

09.   Rola pod lasem, bo przytyka do lasu.
10.   podłanie, bo wyżej rozściela się cale pasmo gruntów, zwane łany.
11.   łany, j. w. E. lp. 10.
12.   łazy, bo ludzie tamtędy do lasów najczęściej łazili.
13.   Kowalówka, od właściciela Kowala.
14.   Pieniezyska, bo w tem miejscu kiedyś wykopano pieniądze (skarb).
15.   na Biédaczu, j. w. C. lp. 2.
16.   Nawsie, bo leży po za wsią i ciągnie się ku granicy gmin Perła i Biadoliny szlacheckie na zachód, na południe do granicy gminy Łopoń, a na północ do granicy gminy Bielcza.
F. Łąki.
01.   Sołtysie (j. w. E lp. 7).
02.   Na wsie (j. w. E. lp. 16, znajdują się w tém samém położeniu).
03.   Polna łąka, bo leży wśród pól ornych.
04.   Banasiówka, od właściciela chłopa nazw. Banaś.
05.   Baranówka, bo na niej wśród lasu (zwanego też Baranówką) pasły się przed laty barany.
G. Pastwiska.

Dąbrówka, bo na tem miejscu rosła przed laty dębczyna (p. C. lp. 1.).

H. Lasy.
01.   Las radłowski, bo należy do dóbr Państwa radłowskiego, które były niegdyś własnością biskupów krakowskich (tz. dobra stołowe), za czasów austryackich przeszły na własność funduszu religijnego czyli kamery, potem sprzedane zostały przez Rząd N. Badenfeldowi i odtąd przechodzą z rąk do rąk prywatnych. Las ten nazywają też Kamerą, bo był pierwej kameralnym.
02.   pod maziarnią, bo w pobliżu wyrabiano dawniej maź (p. wyżej E. lp. 5.).
03.   pod gorzelnią, bo leży w pobliżu miejsca, gdzie dawniej stała gorzelnia (p. w. E. lp. 4.).
04.   Kalasówka, od kałuży, która go przecina.
05.   Maciná góra (las na Maciny górze), od zbója Macieja, który w pieczarze tej góry miał niegdyś swoją siedzibę. W tej górze mają się znajdować ogromne skarby nagromadzone przez owego zbója.
06.   Las pod Zakrzoskiem, bo leży przy granicy gminy Zakrzów.
07.   mały wrąbek, bo w tem miejscu był mały kawałek lasu wyrąbany.
08.   zimná wódka, od bardzo zimnej wody, która się w nim znajduje.
09.   stare wręby, bo ta część lasu była najdawniej wyrąbaną, przeto jest najstarszą.
10.   Baranówka, bo tu pasły się dawniej barany (j. w. F. lp. 5.).
11.   Banasiówka, bo ta część lasu należała do włościanina nazw. Banaś (j. w. F. lp. 4.).
12.   polná łąka, bo w nim jest łąka, która do pól przytyka (łąka ma tę samą nazwę, p. w. F lp. 3.).
13.   polny łaz, bo do pól przypiera i ludzie tam najczęściej włazili.
I. Góry, pagórki.

Mąciná Góra (j. w. H. lp. 5.).

K. Wody.
01.   Rzeczka (większa) Pokrzywka, bo nie idzie prosto, tylko się kręci, krzywi; płynie od gminy Łopoń i wpada do drugiej rzeczki na granicy gminy Perła.
02.   Mała rzéka (mniejsza rzeczka).
03.   Studnia pod świętem Stanisłáwem, bo znajduje się u figury św. Stanisława przy drodze, prowadzącej z Biadolin radłowskich do Wojnicza (tz. Wojnická droga); w niej bardzo dobra woda i obfite źródło, z którego czerpią ludzie, jadąc tą drogą na jarmarki do Wojnicza.
L. Drogi.
01.   Wojnická droga albo krzyżowá droga, bo idzie z miasteczka Wojnicza przez gminę Łopoń i w Biadolinach radłowskich rozdziela się na trzy strony w kształcie krzyża: w kierunku zachodnim leci do Biadolin szlacheckich, na północ do gminy Łętowice (droga publiczna).
02.   Droga Zagumnie, bo leci od granicy gminy Łopoń poza stodołami czyli gumnami i prowadzi do Bielczy (droga publiczna gminna).
03.   Droga pod gorzelnią, bo leci obok leśniczówki pod gorzelnią do lasu. Prowadzi zarówno do lasu, jak i do gminy Łętowice w kierunku północno-wschodnim (droga leśna).
04.   Droga Biała, bo na niej jest biały piasek (d. leśna)
05.   Chróścielowa linia, bo prowadzi od gruntów Chróścielowskich (włościanina nazw. Chróściel).
06.   Wielka droga, bo jest najszersza i ciągnie się przez środek lasu od Biadolin radłowskich do Łętowic.
07.   Linia na Maciny Górze, bo prowadzi przez Maciną Górę.
Drogi od 5 — 7 są liniami leśnymi, którymi można w każdym kierunku przejechać; najgłówniejsza Chróścielowa linia.



Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Karol Mátyás.