Ludowe nazwy miejscowe w powiecie Brzeskim w Galicyi/całość
| <<< Dane tekstu | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Ludowe nazwy miejscowe w powiecie Brzeskim w Galicyi | |
| Pochodzenie | Lud. Organ Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie, 1895, 1896, 1897, 1903, 1904 | |
| Redaktor | Antoni Kalina; Karol Potkański, Seweryn Udziela | |
| Wydawca | Towarzystwo Ludoznawcze | |
| Data wyd. | 1895-1904 | |
| Druk | „Drukarnia Polska“; Drukarnia Ludowa; Drukarnia W. A. Szyjkowskiego; Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego | |
| Miejsce wyd. | Lwów; Kraków | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
| |
| ||
| Indeks stron | ||
Niewątpliwie ciekawym przedmiotem badań są nazwy miejscowości, w większej części przez lud stworzone, miejscowości nadane, a prawie zawsze trafnie ją charakteryzujące, lub we wdzięcznej pamiątce przechowujące jej dzieje. Dziwić się nieraz trzeba nad mistrzowskiem jednosłownem określeniem miejscowości lub streszczeniem jej pamiątkowej przeszłości. Jakby w opoce, co przetrwa wieki, wyryte w pamięci ludu nazwisko, przemawia do nas wymowniej, niż dziesiątki słów, określających jej położenie, kształt, wielkość, treść, bogactwo lub ubóstwo, wogóle różne właściwości. Jedno słowo — nazwisko — schowało w sobie najstarszą jej przeszłość, dzieje jej powstania i przeszło przez długi szereg pokoleń niezmienione — całe. Wyziera z niego nieraz tak jawnie i szczerze całe podanie, że ktoś obdarzony fantazyą z łatwością mógłby wysnuć zeń legendową opowieść, czego nie uczyni sumienny badacz, który zapuka do tradycyi ludu i zadowolni się choćby tylko najskąpszą wiadomością.
Starzy — to trzecie w górę pokolenie — piastują jeszcze tradycyę, radziby ją może synom i wnukom przekazać, ale ci obojętni na takie rzeczy, ledwie że ich słuchają, a co usłyszą, wnet zapomną. Z młodego pokolenia rzadko kto umie wyjaśnić znaczenie jakiej nazwy miejscowej, jej genezę, a gdy ktoś zapyta o nią, odpowie obojętnie:
— Nazywa sie tak z dáwnych casów, ale lácego, chto ta moze wiedzieć?...
Tajemnice starodawnych nazw miejscowości zabiorą wkrótce starzy z sobą do grobu, dlatego wskazaną jest dla badaczów rzeczą nietylko zbierać te nazwy, lecz także skwapliwie o tradycyjne ich wyjaśnienie się postarać.
W niniejszym zbiorze nazw usiłowałem jak najobficiej zużytkować tradycyę; zastrzegam się jednak przeciw mniemaniu, jakoby zbiór ten był zupełny. Sam czuję dobrze jego liczne braki, na które złożyły się różne przeszkody, między nimi urzędowe przesiedlenie moje z Brzeska do Tarnobrzega. Są w tym zbiorze obok wsi gruntownie, także wsie dość niedokładnie opisane. Braknie też kilku gmin do obrazu całego powiatu. Spodziewam się jednak w przyszłości niedostatki te uzupełnić.
Nadmieniam, że podaję same tylko nazwy ludowe, zaopatrując je w wyjaśnienia z ust ludu wzięte. Wyjaśnienia te są tu i ówdzie bałamutne, ale umieścić je trzeba było, aby dać wyraz tłómaczeniu ludu tych nazw, których pochodzenia nie umie wyjaśnić z tradycyi, lecz tylko z własnej kombinacyi. A jest ta kombinacya często ciekawa.
W celu uwidocznienia położenia opisanych miejscowości dodaję w końcu mapę powiatu Brzeskiego.
Nazywała się pierwotnie Biało-doliny od łąk, w wiosennej porze umajonych obficie białem kwieciem tak zwanymi pierwiosnkami czyli śnieżycą. Kwiat ów biały ulatywał następnie z wiatrem, wyglądając w powietrzu jak ćma płatków śniegowych. Kwiaty te pojawiają się dziś jeszcze gdzieniegdzie, lecz w bardzo małej ilości; przyczynę zaś ich zginienia widzi lud miejscowy w tem, że łąki owe »wskutek wylewów wód z biegiem czasu zostały wygórowane, zaczem śnieżyca, nie cierpiąca górniejszego gruntu, prawie zupełnie się wypleniła«.
Gdy ludzie poczęli się tu osiedlać — a było to w dawnych, niepamiętnych czasach — zmieniła się nazwa wsi na Biadoliny. Jeden z królów polskich pozwolił się tu osiedlić Niemcom, którzy porobili sobie małe namioty i zaczęli grunta uprawiać. A że, grunta te były liche, trudnili się łowieniem dzikiej zwierzyny w okalających te łąki dużych lasach i sprzedawali takową w pobliskiem mieście, zwanem Trojnik. Było to miasto dość duże, ludne i handlowe. Leżało na obszarze dzisiejszego miasteczka Wojnicza, wedle niektórych rozciągało się jeszcze dość daleko po za pas gruntów Wojnicza i Zamościa, zburzone zaś zostało w czasie dawnych wojen do szczętu, tak, że ślad po niem nie został. Twierdzą starzy, że kamienna figura Pana Jezusa Nazareńskiego, stojąca wśród pól ornych miasteczka Wojnicza, znajduje się na tem miejscu, na którem stał niegdyś Trojnicki kościół. Pod nią mają być ukryte ogromne skarby. Otóż owi koloniści Niemcy byli w ciągłych stosunkach z Trojnikiem, sprzedając tam złowioną w lasach zwierzynę i zarabiając sobie na życie, a gdy zawsze narzekali na biedę, czyli biadali (oj bieda nam wielka! bieda!), nazwano ich osadę Biadolinami.
Gdy potem te lasy, pełne zwierzyny, dające im jakie takie utrzymanie, ograniczone zostały, a ludność się rozradzała, nadto osadnicy nie znając się dobrze na uprawie roli, nie umieli wyciągnąć z niej lepszych pożytków, stali się oni prawdziwymi biedakami a wieś ich Biadolinami w całem tego słowa znaczeniu.
Wieś ta przydzielona została w późniejszych czasach do obszaru Państwa Radłów i nazwana Biadoliny radłowskie, zapewne dla odróżnienia od sąsiedniej wsi Biadoliny szlacheckie.
Wieś dzieli się na trzy części: część, względnie połowa od granicy gminy Łopoń nazywa się górą, bo jest wyżej położona, druga część niższa dólanie, trzecia Rokosiá wieś, bo mieszkają tam ludzie niezgodni, często prowadzący z sobą kłótnie, rokose.
1. Dąbrówka, osada złożona z kilku chałup, ztąd nazwana, że na tem miejscu rosła dawniej dębczyna. Chałupnicy tu mieszkający nazywają się Dąbrówczanie.
2. Na biédaczu, osada oddalona, biédna.
1. Pod koleją, karczma, bo »podle niej leci koléj zelazná«.
2. Mordownia, dawna karczma, bo dawniej »odbywały się w niej często wielkie bijatyki, jeden drugiego mordował«. Dziś niema już w tym domu szynku, tylko sklepik.
3. Pod gorzelnią, leśniczówka, bo przed laty stała tam gorzelnia (por. E. lp. 4).
1. Rola Granice, ponieważ leży przy granicy od gminy Łopoń.
2. Rola pod przylaskami, bo przypiera do małego lasu.
3. » Czajkówka, bo należy do włościanina Czajka.
4. » pod gorzelnią, bo tam była niegdyś gorzelnia.
5. » pod maziarnią, bo w pobliżu kiedyś maź wyrabiano.
6. » Dryznówka, od właściciela chłopa nazwiskiem Dryzno. (Rodzina Dryznów już nie istnieje; por. niżej E. lp. 8).
7. Rola Sołtysie albo Sołtysówka, od właściciela chłopa nazwiskiem Sołtys.
8. Rola pod świętym Piotrem, bo tam stoi starożytna kaplica św. Piotra i Pawła (przy kaplicy krzyż i studnia).
Podanie niesie, że w tem miejscu miał niegdyś łąkę włościanin Dryzno, (od którego nazwano pole Dryznówką, j.w. E. lp. 6.). Jednego roku w dniu 29. czerwca przed wschodem słońca pasł on na tej łące woły — nagle ujrzał w niewielkiem oddaleniu dwie osoby obok siebie stojące, męzkie postacie, z których jedna trzymała w ręku klucze, a druga była wsparta na mieczu. Ze wschodem słońca osoby te znikły. Dryzno zaraz się dorozumiał, że to był św. Piotr i Paweł, i na pamiątkę owego dziwnego widzenia postawił tam kapliczkę i krzyż. Kapliczka ta, odnawiana od czasu do czasu, jest u ludu okolicznego w wielkiem poszanowaniu; co rok w dniu 29. czerwca spieszą tu na modlitwę pobożni z okolicy, przyczem czerpią ze studni wodę, która, wedle wiary głębokiej ludu, ma być skuteczną na różne słabości. O kilka mil nawet przychodzą po tę wodę ludzie; staje się ona jednak dopiero wtedy skuteczną, gdy jest nabrana zaraz po północy, osobliwie w lecie, zanim ptaki śpiewać zaczną. Studnia owa jest taka głęboka, nieprzebrana, że wystarczyłaby dla wszystkich mieszkańców wsi, i gdyby nie odległość jej, pewnieby tam wszyscy chodzili po wodę.
Dąbrówka, bo na tem miejscu rosła przed laty dębczyna (p. C. lp. 1.).
Mąciná Góra (j. w. H. lp. 5.).
Otrzymała nazwę z tego samego powodu, co Biadoliny radłowskie, do których przytyka i od których oddziela ją potok Pokrzywka. Pierwotnie zdaje się tworzyła z Biadolinami redłowskimi jedną osadę, zamieszkałą przez tych samych Niemców, dopiero później oddzielono ją od Biadolin radłowskich, a ponieważ nabył ją jakiś szlachcic czyli, jak się lud wyraża, przydzielona została jakiemuś szlachcicowi, przezwano ją Biadolinami szlacheckimi.
Jeziorki, bo tu były moczary, jakby jeziora, ale z biegiem czasu zarosły trawą i wyrównały się nieco; są to mokre i liche łąki.
Wieś otrzymała ztąd nazwę, że jest piaszczysta i bieli się od piasku.
Sosy kąt (kilka z szeregu domów, od środka wsi wysuniętych chat), bo tam pierwszy osiedlił się włościanin nazwiskiem Socha (rodzina ta żyje jeszcze w Bielczy).
Piaski gminne »po tem się nazywają, bo w dawnych czasach piaski przydęły grunta tak, że teraz sam piasek i nic na tem się nie sieje, ani sadzi, tylko leży odłogiem«.
Kręzel »zwie się po tem, że jest wązka i kręta, bo ją woda pokręciła i powydzierała«.
Są dwa podania o powstaniu tej wsi i źródle jej nazwy.
Wedle jednego osada, która wsi dała początek, mieściła się nad doliną wschodnio-północną, Kmiecina zwaną, otoczoną lasem i składała się z trzynastu rodzin. Pierwotni ci osadnicy pasali swój dobytek tuż na wschodniej pochyłości góry, którą, obecnie uprawną, pastwiskami dotąd nazywają (p. niżej C. lp. 12, i E. lp. 2). Gdy to miejsce, według zdania jednych, na mieszkania za ciasne było, według drugich zaś, ziemia się zapłoziła czyli zapadała, przesiedlili się na inne miejsce, podzielili grunta na 13 gospodarstw czyli na 12 ról i jedną zagrodę — i od tego przesiedlenia nazwali nową osadę Przesiadki. Z Przesiadek powstała z biegiem czasu nazwa Biesiadki. Na jednym z owych opuszczonych placów przed kilkunastu laty widziano w ziemi słup gruby dębowy z ogromnym skoblem żelaznym, który przez zsunięcie się pagórka został zasypany; zdaje się, że na tem miejscu było kiedyś wójtowstwo.
Drugie podanie, trącając o dzieje Polski, więcej poetycznie wyjaśnia początek wsi i jej nazwy.
Węgrzy wpadli do Polski, do Galicyi, a posuwając się szybko ku północy, mordowali ludzi, rabowali, palili siedziby ludzkie. Dotarli do sąsiedniej Biesiadkom wsi Tworkowy, której mieszkańcy uciekli przed nimi na północ w lasy, na obszar dzisiejszych Biesiadek, tam w zasadzkę złapali nieprzyjaciół i prawie do nogi wybili. Kilka zaledwie Węgrów zdołało ratować się ucieczką i przynieść braciom straszną wieść o biesach, którzy ich złapali w siatkę. Ztąd miejscowość i osada późniejsza otrzymała nazwę Biesie-siatki czyli Biesiatki[1].
Jest to wschodnia pochyłość góry, na której pierwsi osadnicy pasali swój dobytek, mianowicie kozy (p. wyżej A), potem część tego pastwiska zamieniono na grunt orny, część zaś pozostała dotąd pastwiskiem (p. niżej E. lp. 2).
Te pirse dwanaście rodzin to byli kmiecie“. (P. wyżej A.).
Piekło, „látego, ze są skarpy głębokie, przepaściste, ta jak piekło. Zarośnięte są gęsto krzákami — sośniną i grabiną“.}}
„Nazywá sie látego, bo przed wiekami dobra Radłów nálezały do majątku Biskupów krakoskich, a skoro lezy na granicy tych dóbr, to jako granica tego państwa nazwali ją Biskupicami radłoskiemi“.
Chałupki, kilkanaście chatek za Dunajcem tz. z drugiej strony Dunajca (prawy brzeg), zamieszkanych przez chudobnych (ubogich) wyrobników, chałupników, którzy pobudowali się przy pastwisku gminnem. „Jezeli który z nich obok chałupiny má jedne morge pola, to juz cała jego parada“.
Golbówka od właściciela chłopa nazwiskiem Golba (Jakób).
Inni tak tę nazwę tłómaczą:
„Za dáwnych casów była na tem polu chałupa, którá nalezała do bogatego gospodarza, co sie nazywáł Basa. Juz dáwno ta famielijá wymarła“.
„Rolę tę nazywają Zaogrodzie, bo lezy zaraz za wsią i płotami jes ogrodzoná (p. niżej D. lp. 14)“.
Niektórzy źródło nazwy Łazy tem tłómaczą, że gdy „po wojnie francuski z Rosyją pod Sándomiérzem była bitwa, tędy duzo kaléków lezało i wojsko tak samo obozy tu miało“. Inni wreszcie nazwę Łazy wywodzą od wielkiej przestrzeni łanów gruntu.
„Borowa po tem sie nazywá, ze na tem miejscu były duze lasy, zwane borami, a w tych lasach rosło tyz duzo borówek“.
O. pod Potockiem „bo tam miéská chłop Potocek.
Wieś Borzęcin początkowo nazywała się Bodzęcinek. Tę pierwotną nawę otrzymała, jak tradycya niesie, od biskupa krakowskiego ks. Bodzanty, założyciela tej wsi, który był właścicielem dóbr Radłowskich (Radłów), a więc i tej miejscowości, należącej do tych dóbr, a zarośniętej samemi prawie lasami.
Jednego razu, gdy ks. biskup Bodzanta przejeżdżał z Radłowa do Szczurowy przez te lasy, nadjechał nad strumyk, gdzie dziś właśnie rzeka Uszwica dosyć obszernem korytem płynie do Wisły, rozkazał stanąć nad tym strumykiem i zauważył, że, gdyby las w tej miejscowości wycięto i wykorczowano, możnaby z bardzo dobrym skutkiem założyć tutaj osadę czyli wioskę, ponieważ taki strumyk obfity byłby dla mieszkańców bardzo użyteczny i wygodny. Po tak rozumnej rozwadze, przysłał tu własnym kosztem pięćdziesięciu dwóch osadników, którzy znaczną przestrzeń lasów wycięli i wykorczowali i na grunta zamienili, a po równym podziale tych gruntów pomiędzy siebie, zaraz pobudowali sobie domy ponad tym strumykiem po obydwóch jego brzegach.
Od założyciela ks. biskupa Bodzanty otrzymała zaraz ta osada nazwę Bodzęcinek, dopiero w późniejszych czasach, gdy coraz więcej lasów tu wycinano, korczowano i na grunta, łąki i pastwiska przeistaczano, dopiero po znacznem zwiększeniu się ludności, pierwotna nazwa Bodzęcinek zmieniona została na nazwę Borzęcin.
Wieś Borzęcin dzieli się na dwie części, na t. zw. wielką i małą stronę. Pochodzi to ztąd, że przez całą wieś od południa na północ płynie dosyć szerokiem korytem rzeka Uszwica, pierwotnie zwana Glinnik. Nazwę tę z tego powodu otrzymała, że płynęła tylko wązkiem korytem i przez ziemię gliniastą; dopiero później, gdy wody innych małych rzek, a osobliwie rzeki, która przez Wieś Uszew za Brzeskiem płynie, z nią się połączyły czyli do niej spłynęły, nazwano ją Uszwicą. Ponieważ zaś po obydwóch jej brzegach stoją domy, a na wschodnim („wschodowym“) brzegu większa ilość domów się znajduje i więcej jest mieszkańców, otrzymała ta część wsi nazwę „wielka strona“; drugą część na zachodnim („zachodowym“) brzegu jako mniejszą i pod względem ilości domów i mieszkańców nazwano „małą stroną“.
Górka, wzgórze.
Glinnik, później Uszwica, p. wyżej B.
Miasteczko Brzesko nazywało się Jeszcze w początku bieżącego stulecia Brzeżek podgórny prawdopodobnie z tego powodu, że leży na lewym brzegu rzeki Uszwicy i ciągnie się w północno-zachodnią stronę coraz wyżej.
1. Tracz, południowa część miasta nazywa się dlatego, że przed kilkudziesięciu laty stał tam tracz, którego istnienie potwierdzają szczątki jazu. Tracz ten zburzono a na jego miejsca wybudowano karczmę, którą przezwano traczem.
2. Zawodzie, mała część miasta, leżąca na prawym brzegu Uszwicy.
1. Kubalówka od właściciela mieszczanina nazwiskiem Kubala.
2. Musiałówka od właściciela mieszczanina nazwiskiem Musiał.
1. Kubalówka j. w. C. l. 1.
2. Musiałówka j. w. C. l. 2.
3. Na iłach „bo są grunta nadzwyczaj ilaste“.
4. Niziny, grunta nazywają się dlatego, bo się ciągną pomiędzy dwoma wzgórzami w nizinie, przecinają mały rowek, prowadzący aż do ścieku wód na łąkach kopalińskich (gm. j. m. Jasień).
5. Piaski, grunta bardzo piaszczyste.
6. Pod Kapą, bo leżą koło zagrody włościanina nazwiskiem Kapa.
7. Pod kierkowem, grunta położone pod kierkowem czyli cmentarzem żydowskim.
8. Pod lasem, grunta położone przy samym lesie Słotwińskim (gm. Brzezowiec).
9. Przed kozią drogą, bo leżą z tej strony drogi zwanej kozią.
10. Za kozią drogą, grunta, które leżą za kozią drogą.
11. Zielonka, grunta leżące w pobliżu karczmy na zielono pomalowanej i Zielonką zwanej (gm. Okocim).
1. Kszciánka, nie wiadomo, dlaczego się tak nazywa.
2. Skotnica. Nazwa ta pochodzi od skotáków t. j. pastuchów, którzy w czasie, kiedy mieszczanie brzescy posiadali prawo pasienia bydła w dworskim lesie słotwińskim, po drodze zatrzymywali się z bydłem na tem pastwisku i popasając tutaj się zabawiali.
Kozia droga, nie wiadomo, dlaczego się tak nazywa.
Nazwa Brzezowiec ma pochodzić od brzóz, które tu w wielkiej ilości niegdyś rosły; ślady tych brzozowych gajów znać dziś jeszcze zwłaszcza w pobliżu toru kolejowego (ogród dworski w Słotwinie, Podlesie, Bagno, zagrody Katarzyny Habryło, Wojciecha i Jędrzeja Batko, Pszczolarki i Macieja Habryło).
Źródła tej nazwy nie mogą ludzie wytłómaczyć.
Nowa wieś, od niedawna istniejąca, założona przez Wita hr. Żeleńskiego, b. właściciela Brzeska i Słotwiny — rząd chałup kilkunastu, ciągnący się od rozstajów tj. od przecięcia się drogi szczepanowskiej z drogą krajową, idącą od Brzeska do Słotwiny, do toru kolejowego względnie do stacyi w Słotwinie. Mieszkają tam czynszownicy, a raczej wieczyści dzierżawcy dworscy, zganiańcy ze wszystkich stron.
1. Na bagnie, kilka chałup w położeniu niskiem i mokrem. Dawniej było tu bagno.
2. Pod lasem, bo leży przy samym lesie słotwińskim, który przecina tor kolejowy.
3. Górka, na górce, kilka odosobnionych chałup na pagórku przy torze kolejowym naprzeciw ogrodu dworskiego.
1. Krzemieniec, bo mieści w sobie dużo szutru.
2. Na białej górce, bo jest piaszczysta biała górka — czysty biały piasek.
3. Piaski, grunta piaszczyste, ciągnące się od drogi Brzesko-Radłów na północ do toru kolejowego.
4. Podedworem, bo leży pod słotwińskim dworem.
5. Pod lasem, bo leży pod słotwińskim lasem.
6. Pod figurą, bo leży przed figurą Matki Boskiej w Brzezowcu przy drodze szczepanowskiej wśród wierzb.
7. Rędziny, grunta rędzinne, położone między drogą Brzesko-Radłów, przecinającą wieś Brzezowiec, a rzeką Uszwicą, stanowiącą granicę od wsi Jadowniki podgórne (grunta położone na południe od wspomnianej drogi).
8. W granicach, bo leży od jadownickiej granicy.
9. Za dworem, bo leży za słotwińskim dworem.
10. Za figurą, bo leży za figurą Matki Boskiej, postawioną przy drodze szczepanowskiej wśród wierzb.
11. Za koleją, bo leży za torem kolejowym.
1. Szczepanowska droga, bo prowadzi do wsi Szczepanów, miejsca urodzenia świętego Stanisława, biskupa krakowskiego.
2. Jadownicka droga, bo prowadzi przez sąsiednią wieś Jadowniki podgórne do Badłowa.
1. Biała górka, piaszczyste wzgórze, przerwane dla toru kolejowego, błyszczące białym piaskiem.
2. Górka, na górce, pagórek j. w. B. l. 3.
3. Krzemieniec, szutrowate wzgórze, oddzielające wieś Brzezowiec od drogi szczepanowskiej.
Cała gmina wzięła nazwę od części wsi, liczącej 13 domów, obejmującej dwór, zwanej Dąbrówka morska.
Nazwa Dąbrówka pochodzi ztąd, że pierwsze domy zbudowano w lesie dębowym, którym, równie jak gęstą wikliną, cała ta nadwiślańska miejscowość była pokryta. W miarę rozradzania się ludności i przybywania osadników, korczowano lasy i na grunt orny przemieniano tak, że dziś widać tu tylko szerokie przestrzenie bujnych pól, użyźnianych wylewami Wisły. Powiadają starzy ludzie, „że około roku 1813 były tam jeszcze lasy a mało domów, tyle było gruntu, ile sobie kto wykorczował i obsiał. Nawet obszar dworski tyle miał gruntu, że mógł tylko 15 ludzi wyżywić“.
Przymiotnik „morska“ pochodzi od głównego majątku, wsi Morsko, położone po drugim brzegu Wisły. Tak Dąbrówka, jak Morsko i Witów, położone z drugiej strony Wisły, były niegdyś własnością jednego pana. W pierwszej połowie bieżącego stulecia — podają wiekowi ludzie — był właścicielem Dąbrówki morskiej „pan Skarzejski (Skarzyński?), bardzo dobry pan i zamożny, który tu mało mieszkał; miał on drugie dobra za Krakowem nazwiskiem Laksendrowice (Aleksandrowice). Za tego dziedzica Dąbrówka była mlekiem i miodem płynąca, bo wszystkie lasy i wikla używali włościanie na paszę latem i nawet i zimą, to też do dziś dnia, którzy go pamiętają, mówią, żeby mu Pan Bóg dał królestwo niebieskie. Z tego powodu grunta Dąbrówki nie mają innej nazwy tylko lesiska i wikliska. Dawne lasy i wikla wykorczował zupełnie następny właściciel Dąbrówki śp. Karol Trzeciak między r. 1847 a 1856.
1. Dąbrówka morska, j. w. X. A.
2. Dąbrówka duża witowska, licząca 19 domów, nazywa się dlatego, „że tam za Wisłą jest gmina Witów“.
3. Dąbrówka witowska, najmniejsza część wsi, posiadająca folwark dworski i zaledwie 3 domy włościańskie, nazwana z tego samego powodu, co poprzednia.
1. Doły nad Wisłą, pole o przestrzeni około 8 morgów, położone niżej za wałem regulacyjnym nad samą Wisłą.
2. Lesiska i
3. Wikliska, pola gminne o przestrzeni do 110 morgów, powstałe z wykorczowanych lasów i wikli (j. w. X. A.).
4. Ulassy, pole o przestrzeni około 4 morgów, było niegdyś naprzód wykorczowane pod lasem czyli u lasu. Obecnie wszystko wykorczowane, niema lasów dawnych ani śladu, prócz małego kawałka na obszarze dworskim obejmującego 2 do 4 morgów.
Nazwa Dembno pochodzi od dębów, które tu przed wiekami obficie i bujnie rosły. Jeden z tych dębów odwiecznych zachował się do dziś dnia na pamiątkę, rośnie koło dworu, ma grubości 9 metrów a wysokości około 10 metrów. Wewnątrz jest wypróchniały a w otworze jego do 3 metrów od ziemi wysokim można wygodnie pomieścić parę koni.
1. Szwaby, odcięty od wsi na południe przysiołek, składa się z 28 domów, leży nad brzegami rzeczki zwanej Porębecka i zamieszkany jest przez samych prawie biedaków. Nazwy Szwaby nie umie nikt wytłómaczyć.
2. Dębczak, przysiołek leżący na zachód od wsi, mający 13 domów, nazwę swą wywodzi ztąd, że tam był niegdyś las dębowy.
3. Nowa wieś, inaczej Smyków, przysiołek leżący na wschód od wsi, powstała przed kilkudziesięciu laty za dzierżawcy A. Rudnickiego, kiedy dwór wielki las jodłowy, znajdujący się w tem miejscu, polecił chłopom wykorczować i uzyskane ztąd pole orne pomiędzy nich rozdzielił.
Nazwa druga Smyków pochodzi ztąd, że jak przed kilkudziesięciu laty budowali we dworze stajnię, parobek jeden z Nowej wsi ukradł czyli smyknął kawałek kija a ówczesny ekonom Kapuścieński, który to spostrzegł i chłopaka przytrzymał, nazwał go smykiem.
1. Granice, bo leżą od granicy gminy Sufczyn.
2. Górki, „nazywają się dlatego, bo jak przypada wozić nawóz na ten grunt, to trza przynajmniej sześć koni, żeby go można tam dowieść, bo jest góra wielka“.
3. Klichówka, „ma nazwę z tego powodu, że od niepamiętnych czasów był na tym gruncie gospodarz zwany Klich, ale nie chciało mu się pracować za czasów pańszczyzny, poszedł z tego gruntu do służby a grunt został przyłączony do gruntu plebańskiego.“
4. Na górkach, „bo są na pagórkach, z których można daleko zobaczyć“.
5. Na ogrodach, „bo kiedyś był ogród z drzewiną rodzajną, a potem została ta drzewina rodzajna wykopana, a jest teraz rola“.
6. Pasternik albo Przymiarki. Były to dawniej łąki pod owym lasem jodłowym, na którym powstał przysiołek Nowa wieś czyli Smyków. Na tych łąkach za pańszczyzny gospodarze z Dembna pasali konie i woły, bo siec nie było co. Jak las wykarczyli i utworzyli Nową wieś, łąki te za dzierżawcy Rudnickiego rozdzielił dwór pomiędzy gospodarzy z Dembna na własność czyli każdemu po kawałku przymierzył a oni łąki te wyrobili z czasem na grunta orne. Od pasania koni i wołów nazwa pasternik, od przymierzenia — przymiarki.
7. Plebańskie, grunta należące do plebanii w Dembnie.
8. Pod cmentarzem, „bo są pod cmentarzem“.
9. Przy gościńcu, „bo są przy gościńcu rządowym, który prowadzi od Krakowa do Tarnowa“.
10. Przy jazie, „bo jest jaz na rzece zwanej Domonija i idzie woda do stawu dworskiego“.
11. Przyśnica, „bo leżą przy drodze a ta droga jest zwana przyśnica (przecznica)“.
12. Grunta rędzinne albo Rędziny, „bo jest ziemia twarda, gręba, pomieszana z iłem, a nie można zorać ani na suchu ani też na mokrze“.
13. Za ścieżką, „bo jest ścieżka publiczna“.
Domonije, bo leżą nad potokiem zwanym Domonijá.
W dole, „las chłopski, dlatego nazywa się w dole, że jest to taki dół, jak się tam spuści, to nic nie zobaczy tylko obłoki a jak gospodarz utnie kija jednego, to trza ośm koni, żeby ten kij wyciągnął do góry“.
1. Potok Dominijá, nikt nie wie, dlaczego się tak nazywa.
2. Rzeczka Porębecka, bo leci od wsi Porąbka uszewska.
Górki j. w. C. 2.
Podanie niesie, że za dawnych polskich czasów biskup Oleśnicki nadał tę włość panu nazwiskiem Dołęski. „Był to pan bardzo dobry i wielki rycerz przeciw nieprzyjaciołom ojczyzny, zginął on w jej obronie bezdzietny a na uczczenie jego sławy przybrała gmina po jego herbie nazwę Dołęga“.
1. Będziáki, nie wiadomo, dlaczego się tak nazywa.
2. Cielęcy kąt, jest to część wsi leżąca przy pastwisku, gdzie podczas burzy bydło, a szczególnie cielęta chronią się pod drzewinę gęsto tam rosnącą.
3. Jagniówka, część wsi zbudowana na dawnem pastwisku zwanem Jagniówka, którego trochę zostało a część zamieniono na rolę, zwaną również Jagniówka (p. niżej C. l. 6).
1. Błonie. Nazwa ztąd, „że od niepamiętnych czasów pasali tu bydło“.
2. Czwarcizna, „bo pewien gospodarz mając dwieście morgów, podzielił je pomiędzy czterech synów, a więc każdy dostał czwartą część czyli miał czwarciznę“.
3. Czysty ług. Nazwa ztąd, „że rola ta leży w niskiem położeniu między lasami i dawniej była oblana wodą, podobną całkiem do zwyczajnie robionego ługu z popiołu i była całkiem czystą, to też gospodynie z całej wsi tam bieliznę prały i miejscowość tę nazwały czystym ługiem“.
4. Długie morgi „są to kawałki roli, podzielone na morgi, jednak bardzo wąskie a długie, bo długość każdego morga wynosi przeszło 500 sążni.“
5. Granice, „bo graniczą z gminami Borzęcinem i Szczutową“.
6. Jagniówka. „Pierwej było tu pastwisko i pasły się tu owce, barany, jagnięta, oraz była tu także szopa, gdzie na noc zamykali jagnięta. Na tem pastwisku była bardzo zdrowa a smaczna trawa dla jagniąt, dlatego też przedewszystkiem jagnięta się tu pasły i ztąd pastwisko wzięło nazwę. Z czasem pastwisko zamieniono na rolę“.
7. Jochymówka. „Rola ta ma nazwę od właściciela żyda Jochyma, który na tej roli miał gorzelnię, ale z czasem gorzelnia znikła z powierzchni ziemskiej, żyd się gdzieś indziej wyniósł, a rolę gospodarzom sprzedał za co za to, ale pod warunkiem, że na wieczne czasy będzie nosić jego imię“.
8. Kopanina. „Na tej roli przed paruset laty za czasów polskich miała być wielka bitwa, tysiące trupów tutaj leżało. Polacy te trupy tu pochowali a rola wzięła nazwę od robienia dołków na te ciała czyli zakopywania ich“.
9. Kosturki. „Pole to graniczy z sąsiednią wsią Zaborowiem, dlatego też Zaborów chciał sobie je przywłaszczyć; przyszło więc z tego do bójki na laski zwane kosturkami. Dołęga zwyciężyła i wzięła to pole na swój użytek i dała mu nazwę Kosturki, bo nabyli to pole kosturkami“.
10. Kozieniec. „Pole to ma nazwę od właściciela, gdyż około roku 1812 przybył do gminy jakiś pan Kozieński i zakupił sto kilka morgów od rządu kameralnego“.
11. Laskowa, „bo na tem miejscu leszczyna rosła, a później wykorczowano ją i na pole orne miejsce to obrócono“.
12. Laski. „Rola ta ma być dlatego tak przezwaną, ponieważ przed kilkudziesięciu laty rozmierzono ją pomiędzy kilku gospodarzy żertkami zwanemi laskami, a nie łańcuchami, jak obecnie“.
13. Madejówka. „Właścicielem tej roli był Madej gospodarz, który atoli pańszczyzny odrabiać nie chciał, zatem dwór rolę owę mu odebrał i nazwał Madejówką na pamiątkę“.
14. Męczne. „Opowiadają starzy ludzie, że już bardzo a bardzo temu dawno, jak przechodziła przez gminę Dołęgę jakaś horda rabusiów, mówią niektórzy, że to byli Tatarzy. Zamieszkali oni w pobliskich lasach, robili wycieczki w okolice i na to pole sprowadzali niewiasty i tu je męczyli w okropny sposób, jak np. wyrzynali im piersi żywcem. Więc ojcowie nasi od męczarń na wieczną pamiątkę miejsce tych zbytków Męcznem nazwali“.
15. Nowe zajmy. „Za rządu kameralnego pozwolono mieszkańcom tutejszej gminy wykopać na tem polu, jaka tylko była drzewina, tarnie, głogi i inne drzewa i krzaki, więc też każdy kopał, wiele mógł, ile bowiem wykopał, tyle zajął tego pola w swoje posiadanie. Przez to więc nazwano rolę tę Nowe zajmy jako zajęte“.
16. Organistówka. „Obszar dworski pole to darował kiedyś organiście na utrzymanie przy kościele, nazywa się po dziś dzień Organistówką, chociaż dzisiaj organista już go nie używa“.
17. Podbagnie, bo leży przy bagnistem pastwisku, zwanem bagno (p. niżej E. l. 1.).
18. Pod borem, „bo leży pod lasem czyli pod borem“.
19. Podborzęckie, „bo leży przy granicy gminy Borzęcin“.
20. Pod cegielnią, „bo leży za dworską cegielnią“.
21. Pod górą, „bo jest tam kawałek nieużytków, na których znajduje się wzniesienie z gleby piaszczystej, a więc pola leżące przy tej górce, zowią się pod górą“.
22. Pod krzyżem, „bo na tej roli stoi krzyż“.
23. Pod męczne, „bo leży przy roli zwanej Męczne (p. wyżej C. l. 14)“.
24. Pod młynną drogą, „bo leży pod młynną drogą“.
25. Pod olszyną, „bo leży pod olszyną“.
26. Pod sianą choiną, „bo przytyka do roli zwanej Siana choina (p. niżej C. l. 33)“.
27. Pod ścieżką, „bo tamtędy prowadzi ścieżka z Pojawia (sąsiednia wieś) do Dołęgi. Te pola, co leżą przy ścieżce od Dołęgi, nazywają się pod ścieżką, a te, co leżą za ścieżką, zowią się za ścieżką“. (p. niżej C. l. 40).
28. Pod świętym Antonim, „bo przy tej roli stoi figura świętego Antoniego“.
29. Pod wielką dziurą, „bo leży przy stawie zwanym Wielka dziura“. (p. niżej H.).
30. Pogorzelec. „Nazwa tego pola ztąd pochodzi, że tutaj były wielkie lasy, zarośla i drzewiny rozmaitej jakości i rodzaju, które atoli około roku 1756 zostały ogniem wyniszczone, a pole to poczęto orać i na role przekształcać“.
31. Poręby, „ma mieć nazwę od wyrębu dębów, które tu rosły a które około roku 1800 zostały wyrąbane a miejsce to na rolę uprawną przerobiono“.
32. Rembaczówka, „bo niejakiego Rembacza, jak szedł do domu z jarmarku pijany, miał na tej roli djabeł udusić“.
33. Siana choina, „rola tak się nazywa, gdyż rząd kameralny zasiał tu sosnę, którą lud prosty nazywa choiną. Pole to jest teraz uprawne, gdyż mieszkańcy ową sosnę wykorczowali, ale nazwa pierwotna została“.
34. Za cegielnią, „bo leży za dworską cegielnią“.
35. Za gumnami, „bo leży za gumnami dworskiemi“.
36. Zajmy, „ma nazwę od słowa zająć. Powiadają starzy ludzie, że w tem miejscu dawniej było pastwisko gminne, to też tu pasali bydło, konie i trzodę, a wilki wypadały często z lasów i porywały zdobycz. Pasterze przychodzili do domu z płaczem i wołali: „Wilk zajął mi barana lub krowę lub konia“. Później lasy powycinali i wilki zaczęły niknąć po trochu, ale za to nazwa pozostała i po dziś dzień nazywają tę rolę zajmami“.
37. Zamęczne, „bo leży za Męcznem“ (p. wyżej C. l. 14).
38. Za młynną drogą, „bo leży za młynną drogą“.
39. Za olszyną, „bo leży za olszyną“.
40. Za ścieżką, „bo leży za ścieżką“ (p. wyżej C. l. 27).
41. Za świętym Antonim, „bo leży za figurą świętego Antoniego“ (p. wyżej C. l. 28).
42. Za wielką dziurą, „bo leży za stawem, co się nazywa Wielka dziura“ (p. wyżej C. l. 29).
Nowe łąki, „bo niedawno gmina używa je na łąki, bo dawniej były tu zarośla, które atoli za nieużyteczne uznali, więc je wycięli i na łąki poprzerabiali“.
1. Bagno „nazywa się dlatego, że jest tam gleba rzadka i tworzy się tam torf. Czy sucho czy nie sucho, to się to tak unosi jak pierzyna, jak się stąpnie, to wpadnie noga, a jak się nogę podniesie, to nazad się wzniesie do góry“,
2. Kliny, „bo ma kształt klina“.
Na górze, pagórek.
Młynną droga, bo prowadzi do młyna.
Wielka dziura. „Jest to staw głęboki, o którym mówią, że nie ma dna, tylko jest dziura aż do samego piekła“.
„Będzie temu już bardzo dawno, jak właściciel Dołów darował pewnemu włościaninowi nazwiskiem Mleczko duży, około 60 morgów obejmujący kawał gruntów dworskich, na którym rosły bardzo stare, wielkie i rozłożyste dęby. Mleczko chciał tę przestrzeń na pole wyrobić, więc zapraszał włościan do korczowania dębów, za co każdy wykorczowanego dęba zabierał sobie na opał. Po wykopanych dębach pozostały wielkie doły; ztąd gmina nazwę swoją wzięła a na pamiątkę na pieczątce gminnej wyryto chłopa, który dęba kopie“.
Gmina Doły, licząca 123 domów, ciągnie się z północy na południe dwoma rzędami chat, położonych po stronie wschodniej i zachodniej, a środkiem płynie potok zwany Niedźwiedź.
1. Podezgórze. Część zachodnia nazywa się tak dlatego, że się pnie pod wysoką górę, na której leży przysiołek, zwany Zgórze, składający się z 8 numerów domów.
2. Stoszkówka, część wschodnia wsi, którą niegdyś posiadała i zamieszkiwała sama rodzina Stoszków (I. lp. Stoszko). Dziś prócz licznej familii Stoszków mieszkają tu inni włościanie.
1. Głodów, 10 numerów domów, wywodzi nazwę ztąd, że w dawnych czasach, podobno około roku 1810. ludzie tutaj z głodu wymarli.
2. Podezgórze, bo się ciągnie pod wysoką górę (p. wyżej B. l. 1).
3. Stoszkówka j. w. B. 2.
4. Zgórze j. w. B. 1.
1. Nad Gajdą, bo leży nad zagrodą gospodarza nazwiskiem Gajda.
2. Na wsi, „bo jest przy potoku wsiowym“.
3. Pod chałpą, „bo jest położony pod chałpą“.
4. Śliwina, „bo jest kawałeczek, jak kępka, samej śliwiny“.
1. Dąbrowy, „bo dawniej rosły na tem polu wielkie dęby“.
2. Dział, na dziale, „bo jest na dziale“.
3. Grąb, „bo jest ziemia gręba, twarda, iłowata, trudno rozbić bryłę“.
4. Grzędy, „bo się na tem polu sieje i sadzi różne jarzyny, tak jak na grzędach w ogrodzie“.
5. Kiszka, „bo grunt jest wązki“.
6. Klyn, „jest pole położone skośnie, klynem“.
7. Kopaliny albo kopalina, „bo są grunta wykarczone z lasu“.
8. Krzywda, „orne pole, które kiedyś bardzo dawno od gminy Łysa góra przydzielone zostało do Dołów, a to w celu uregulowania potoku, przez co się krzywda stała Łysej górze“.
9. Między debczami, „bo leży między krzakami leśnymi, zwanymi debcza albo debcze“.
10. Między głębocką, „bo jest przy lesie, zwanym głębocka“.
11. Molówka, „bo podczas deszczów grunt ten bywa zmolony“.
12. Na dąbrówce, „bo jest dobre, grzędowe“.
13. Nadedrogą, „bo jest położone nade drogą“.
14. Nad głębocką, „bo jest nad lasem zwanym głębocka“.
15. Nad Kanią, „bo jest wyżej zagrodnika nazwiskiem Kania“.
16. Nad śpichlerzem, „pole położone na górze i za śpichlerzem“.
17. Na glince, „bo jest rzadka ziemia, gliniasta“.
18. Na górce, „bo jest pole górzysto położone“.
19. Na grabie, „bo jest grunt ciężki, gręby“.
20. Na granicach, „pole położone od granicy uszewskiej“ (wieś Uszew).
21. Na grzybówce, „bo pole to utrzymywał gospodarz dworski, zwany Grzyb; obecnie Grzyba niema, pole posiada dzisiaj folwark“.
22. Na kopalinie, „pole wyrobione z krzaków kolek w roku 1830“.
23. Na krzemieńcu, „bo jest grunt krzemienisty“.
24. Na molówce, „bo grunt ten jest w nizinie i bywa od wody molony“ (p. wyżej E. l. 11).
25. Na niwie, „bo jest duże i dobre pole“.
26. Na ogrodzie, „bo jest stajonko worane w pośrodku ogrodu“.
27. Na piasku, „bo jest grunt piaszczysty“.
28. Na przymiarku, „bo jest przymiarek jako dodatek do gruntów“.
29. Na radlonce, „bo to pole często bywa radlone w oraniu“.
30. Na rędzince, „bo jest stajonko małe rędzinne“.
31. Na równi, „bo jest grunt równy“.
32. Na wsi, „bo jest przy potoku wsiowym“.
33. Na wygonie, „bo tam obok tego pola prowadzi droga do przechodu i przegonu bydła“.
34. Na zagoniu, „bo jest za drogą zagoniową czyli służącą do zagonu bydła“.
35. Na kamionce, „bo jest grunt kamienisty“.
36. Padoły, „bo są miejscami urwiska i opadnięte doliny“.
37. Placowa szkarpa, „pole pomiędzy szkarpą w równi położone“.
38. Pod białą drogą, „bo jest pode drogą poprzycznią polową a droga jest bez trawy, biała ziemia“.
39. Pod cmentarzem, „pole położone pod cmentarzem“.
40. Pod chałpą, „pole położone pod chałpą“.
41. Podchałpa albo Podchałpie, „pole położone pod chałpą“.
42. Pod dębem, „bo jest pod drzewem dębem“.
43. Pod działem, „pole położone pod gruntem zwanym dział“.
44. Podgodowie, (pole o przestrzeni 18 morgów, należące do dóbr funduszu religijnego), „bo jest pod osadą Głodów“.
45. Pod gruszką, „bo jest pod drzewem gruszkowem“.
46. Pod podłaziskami, „bo jest pod lasem, zwanym podłaziska“.
47. Pod ścieżką, „bo jest położone pod ścieżką, którą ludzie przechodzą z Głodowa do Dołów i dalej“.
48. Pod starym dębem, „bo jest pod stojącym dębem bardzo starym“.
49. Podstronie, „bo jest na uboczu, na ustroniu przy granicy gminy Porąbka uszewska“.
50. Pod świerkiem, „bo jest na tem polu drzewo stojące świerkowe“.
51. Pod wygonem, „bo jest położone pod wygonem“ (p. w. E. l. 33).
52. Przy białej drodze, „bo jest przy drodze zwanej biała“.
53. Przyczka, „bo jest na poprzycz gruntu orane pole“.
54. Przydole, „bo jest na gruncie tym trzy doliny“.
55. Przymiarki, „bo to pole jako dodatek z pańskich gruntów przydzielone zostało do chłopskich“.
56. Rędzina, „bo jest grunt bardzo rędzinny“.
57. Równia, „bo jest wielki kawał gruntu, należący do kilku gospodarzy, w pięknej równinie“.
58. Stopieniec, „pole między pagórkami w dolinie, które wody po deszczu stopią“.
59. Sułkówka, „pole, było dawniej własnością chłopa Sułka, obecnie należy do chłopa Gurgula“.
60. U białej drogi, „co jest obok białej drogi polowej położone“.
61. U debcze, „bo to jest pole położone przy debczy; takie krzaki dębowe, brzozowe nazywają debcza“.
62. U lassu, „bo jest przy lesie“.
63. U przekóp, „bo jest przykopa do odchodu wody z gruntów“.
64. U rzeki, „bo to pole jest położone przy potoku wsiowym, zwanym rzeką“.
65. U stawisk, „bo jest nad łąką zwaną stawiska“.
66. W grzędach, „bo to jest urodzajne pole, na którem jarzyny sadzą i sieją (ogrodowe rzeczy i pastewne)“.
67. Wierzk góry, „bo jest na wierzchowinie góry“.
68. W rędzinach, „bo jest pole rędzinne“.
69. W stajaniu pierwszem, „orne pole pierwsze od folwarku“.
70. W stajaniu drugiem, „bo jest drugie od folwarku“.
71. Za białą drogą, „bo jest za drogą zwaną białą“.
72. Za chaupą, „bo jest za chałupą“.
73. Za debczą, „bo jest za laskiem zwanym debcza“.
74. Za drogą, „bo jest za drogą“.
75. Za górą, „bo jest za gorą“.
76. Za Kanią, „bo to pole jest położone za gospodarzem zwanym Kania“.
77. Za łąką, „bo jest za łąką“.
78. Za olszową szkarpą, „bo jest za szkarpą zwaną olszową“.
79. Za polem, „kawałek gruntu nieduży, położony za wielkiem polem“.
80. Za przykopą, „bo jest za przykopą“.
81. Za ścieżką, „bo jest za ścieżką“.
82. Za słoną szkarpą, „bo jest za słoną szkarpą“.
83. Za szkarpą, „bo jest za szkarpą“.
84. Za stajniami, „bo jest za stajniami“.
85. Za stawiskami, „bo jest za łąką zwaną stawiska“.
86. Za stodołą, „bo jest za stodołą“.
87. Za stodołą zgórze, bo jest za stodołą na górze“.
1. Cygański dół, „bo tam dawnymi czasy przebywały bandami cygany“.
2. Ogród „łąka ogrodowa, bo jest położona najbliżej domu“.
3. Ogród nadewsią, „bo jest u wsi okrągło położona nad potokiem wsiowym“.
4. Ogrody. „Są to łąki około potoku wsiowego, ciągnące się po obu stronach wsi ku domowi, nazywają się dlatego ogrodami, bo są dla każdego gospodarza najbliżej domu i sadem obrośnięte“.
5. Molówka, „bo ją woda bardzo często zmoli“.
6. Placowa szkarpa, „bo jest pomiędzy szkarpą a w rowni położona“.
7. Pod chałpą, „bo leży pod chałpą“.
8. Podedrogą, „łąka ogrodowa, bo jest pode drogą komunikacyjną, którą się przejeżdża z Łoniów do Porąbki uszewskiej“.
9. Pod polem, „bo jest położone pod polem“.
10. Pod rędziną, „bo jest niżej gruntu zwanego rędzina“.
11. Pod stopieńcem, „bo gdy są ulewy, to woda łąkę tę stopi“.
12. Pod wygonem, „bo jest pod wygonem“.
13. Raj albo w raju, „bo jest położona w pięknej dolinie, na której dobre siano i rozliczne kwiaty rosną, jak n. p. fiołki“.
14. Stawiska, „bo są na nich mokre bagna i jeziora“.
15. Stopieniec „łąki, które wody po deszczu zaleją, stopią i zmulą. Niewielki deszcz zaraz zatopi te łąki, bo są między pagórkami w dolinie. Jest ich 10 morgów“.
16. U debcze, „bo jest przy lasku zwanym debcza; to są takie krzaki dębowe, brzezowe, które u nas nazywają debcza“.
17. W debczy „bo są krzaki, lasek, zwany debcza“. (jak wyżej l. p. 16).
18. W kamioncatem dole „bo jest w dolinie przy gruncie kamioncatem“.
19. W ogrodzisku, „bo jest jak ogródek okrągła“.
20. W polu, „bo jest pomiędzy polem położona“.
21. W szkarpie, „bo jest głęboka szkarpa, dolina“.
22. W średniem dole, „bo z trzech dolin jest ten dół w środku, czyli środkowy“.
23. W stawiskach „bo tam dawniej były stawy, obecnie są miejscami bagna, jeziora“.
24. Za górą, „bo jest położona za górą“.
1. Dąbrowy, „pastwisko pagórczyste, po czem nazywa się dąbrowy, nie jest wiadomo“.
2. Debcza, „bo ma krzaki dębowe i brzezowe, przez które idzie mały strumyk i jest najbliższy domów lasek dębowy i brzezowy“.
3. Pasternik, „bo jest trawnik około domu ogrodzony płotami“.
4. Pod chałpą „bo jest położone pod chałpą“.
5. Słona szkarpa, „nazywa się tak, bo idzie woda słona przez tę szkarpę strumykiem, który wypływa ze źródła“.
6. U wsi, „bo jest położone u potoku wsiowego“.
1. Debcze, „małe laski, krzaki dębowe i brzezowe, położone w różnych miejscach“.
2. Głębócka, „bo jest w głębokiej szkarpie“.
3. Grąb albo na grębie, „bo jest ziemia gręba, jyłowata“.
4. Las Dołoski, „las dworski, położony przy lasach i granicy Porąbki uszewskiej i Uszwi“.
5. Nad stopieńcem, „bo jest nad łąką zwaną stopieniec“.
6. Na granicach, „bo jest na granicy uszewskiej (wsi Uszew), a drugi las jest przy granicy łysagórskiej (wsi Łysagóra)“.
7. Na kobylicy, „bo jest na wysokiej górze, jak kobylica do rznięcia drzewa wygląda“.
8. Na lisich jamach, „bo tam mają liszki jamy“.
9. Na niwie, „bo jest na gruncie czyli ziemi zwanej niwą“.
10. Na piasku, „bo jest ziemia piaszczysta“.
11. Olszowa szkarpa, „bo jest najwięcej olszyny“.
12. Pod gościńcem, „bo jest pode drogą komunikacyjną zwaną gościńcem, która prowadzi z Dołów do Biesiadek“.
13. Pod granicami, „bo jest położony przy granicy uszewskiej“.
14. Podłaziśka albo na podłaziskach „dlaczego się tak nazywa, niewiadomo“.
15. Pod polem, „bo jest pod polem“.
16. W przylaskach, „bo jest położony pomiędzy lasami“.
17. W szkarpie, „bo jest głęboka szkarpa, dolina“.
18. Za wygonem, „bo jest za drogą i polem, zwanem wygonem“.
Kobylica, „bo jest wysoka góra i wygląda jak kobylica do rznięcia drzewa“.
Dół cygański, „dolina w której przebywają bandy cyganów“.
1. Potok złocki, „bo wypływa z gminy Złota“.
2. Rzeka albo Niedźwiedź, „bo wypływa z gminy Niedźwiedza“.
3. Słona woda, „strumyk, bo ma słoną wodę“.
1. Biała droga, „bo jest droga poprzycznia polowa, bez trawy, biała ziemia“.
2. Gościniec „bo jest droga komunikacyjna, która prowadzi z Dołów do Biesiadek“.
3. Wygon, „bo jest droga do przegonu bydła“.
Właściwie Dróżków pusty, chociaż obok dwóch powyższych pisowni znaleźć można w aktach i na dawnych tablicach gminnych Drużków i Drószków pusty.
Nazwę wyprowadzają od słów „droga,“, „dróżki“. Góra, na której leży obecnie wioska, pokryta była w dawnych czasach całkowicie dużym lasem, przez którego środek przechodziła droga uczęszczana więcej przez pieszych podróżnych, niż fury, było to najbliższe połączenie miasta Nowego Sącza z Bochnią. Ludzie dla skrócenia sobie drogi szli tędy, a w ustach ich były często słowa: „Chodźmy na dróżki! pójdziemy na dróżki“ tz. na bliższe drogi. Może też przez tę górę przechodziła inna drożyna lub droga opisana miała odnogi, dość, że stąd poszła nazwa późniejszej osady na górze. Przymiotnik „pusty“ dodano osadzie po wielkiej cholerze, która wyludniła ją tak, że jeden nie został człowiek.
Jak tradycya sięga, w drugiej połowie XVIII wieku właścicielem Druszkowa pustego był niejaki Leszczyński, który w gniewie przebić miał widłami w polu księdza z Wojakowej (parafia), gdy przyjechał po należną mu dziesięcinę i chciał brać co dziesiątą kopę z pola. Pszenica była bardzo piękna, Leszczyńskiemu żał jej było, nie pozwolił jej zabierać, ksiądz znów upierał się przy prawie swojem, Leszczyński wpadł w furyą i przebił widłami księdza. Nazwiska księdza nikt nie pamięta.
Potem były dobra Druszków pusty własnością Jacentego Dobrzańskiego, od niego dzierżawił je przez lat kilkanaście hr. Artur Poniński, który zostawił po sobie u ludu bardzo dobrą pamięć, bo był mu prawdziwym ojcem, następnie przeszły w ręce synów Dobrzańskiego, od nich zaś do rodziny Rogoyskich.
Wieś bardzo mała (27 numerów)[7] i rozrzucona ciągnie się od północnego wschodu ku południowemu zachodowi.
1. Burdak, osada licząca 4 chałupy. Dawniej był tu mały kościółek św. Małgorzaty, obecnie stoi na jego miejscu karczma. Obok kościółka stała dawniej gorzelnia, bywały tam częste bitki i burdy, stąd nazwa burdak.
2. Grabie, przysiołek (9 chałup), bo rosły tam niegdyś graby.
1. Koziny, dwie zagrody na pagórkach dawniej pokrytych zaroślami, w których wypasano stada kóz.
2. Miszczakówka, ponieważ mieszkał tam dawniej włościanin Miszczak.
3. Nakielnówka od dawnego właściciela chłopa nazwiskiem Nakielny.
4. Prewenda, dom i grunt ofiarowany kościołowi przez któregoś z właścicieli dóbr Druszków pusty jako wynagrodzenie za nabożeństwa odprawiane w kościółku na Burdaku.
5. Skórówka od dawnego właściciela chłopa nazw. Skóra.
Niegdyś wieś nazywała się Dzierżawiny, bo grunta i lasy miały być w dzierżawach. Z Dzierżawin zrobiono Dzierżaniny.
Góra osikowa, bo tam dawniej osiki rosły, a teraz jest pole. (j. w. C. lp. 4.).
„Nazwa Gnojnik pochodzi stąd, że przed ośmiuset laty Tatarzy wymurowali tu dom w podobe kościoła na magazyn zboża i siana i tam zostawało. W późniejszych czasach opatrywano ten murowany magazyn, aby go przemienić na kościół, był bardzo zanieczyszczony gnojem, i stąd ta miejscowość nazwę ma Gnojnik“.
1. Górka. Nazwa pochodzi, że jest właściwie pagórek a przed dwustu laty obsiadł gospodarz na gruncie, który się nazywał Górka i tę miejscowość nazwali Górka. Teraz jest tam gospodarzy około piętnastu, którzy po kawałku pola ornego mają.
2. Nagórze. Przysiołek, około 50 domów w położeniu górzystem.
3. Paryje. Nazwa pochodzi, że są dwie paryje a jeden sąsiad do drugiego gdy idzie, to przez paryje, i jest około piętnastu gospodarzy na tej miejscowości.
4. Przygórze. Kilka domów popostawianych obok góry.
5. Sleparka. Nazwa pochodzi, że przed stu laty były wielkie lasy a pomiędzy lasami była wielka paryja, a źle było przechodzić i każden mówił, że na ślepo trza iść, i z tego nazwa została Sleparka. A teraz jest grunt i gospodarze mieszkają.
6. Sołtysie. Nazwa pochodzi, że przed dwustu laty miał gospodarz kawał gruntu ornego wraz z łąką, a nazywał się Sołtys. Inni wywodzą tę nazwę od przełożonego gminy czyli sołtysa, który tam niegdyś mieszkał.
1. Kałużówka, wywodzi nazwę, że oddawna mieszkał gospodarz nazwiskiem Kałuża.
2. Liskówka, zagroda i pole, nazwane przez zamieszkałego niegdyś gospodarza nazwanego Liską.
3. Ludwiniówka. Na tym gruncie mieszkał niegdyś Ludwin.
4. Paciakówka wywodzi nazwę od rolnika nazwiskiem Paciak.
5. Pióreckówka, własność gospodarza nazwiskiem Piórecki.
6. Wójtówka, zagroda i kilkanaście morgów pola, dlatego tak zwana, że kilku gospodarzy tamże po sobie mieszkających, sprawowali urząd wójtowski.
1. Anczuchówka. Nazwa pochodzi, że przed dwustu laty był gospodarz, który się nazywał Jajcuch i z tego powodu ma ten grunt nazwę Anczuchówka. Inni nazywają to pole Anczykówka a nazwę wywodzą od dawnego dzierżawcy Stańczyka.
2. Bania. Nazwa gruntu pochodzi, że jest okrągły, jak bania, pagórczysty i z tej przyczyny nazwano banią.
3. Barańcóch. Nazwa pochodzi, że przed kilkunastu laty był pewien gospodarz, który wieczorem wyszedł do lasu i znalazł barana, myślał, że to jaki zwierz inny, było to w nocy, jak uderzył go, tak zabił, wziął na ramię i przyniósł do domu zabitego, pochwalił się przed drugimi, i tę miejscowość nazwano barańcóchem.
4. Cukiernikówka, własność niegdyś Cukiernika.
5. Czarna rędzina, jest to pole orne, w którem są drobne kamyki i piasek.
6. Dębno, grunta położone przy lesie dębowym.
7. Gazdówka, własność niegdyś Gazdy.
8. Graniczki, grunta nazwane z powodu stykających się granic gnojnickiej, gosprzydowskiej, borowskiej, chronowskiej.
9. Grobla, są to grunta położone przy kopcu.
10. Kałużówka (j. w. C. Zagrody lp. 1.).
11. Kąty, nazwa ta pochodzi stąd, iż ostry koniec gruntów dworu gnojnickiego styka się z granicą gminy Zawady uszewskiej. Przed kilkadziesiąt laty było to pastwisko gminne, a gdy wyganiali pasterze bydło na paszę, mówili, że pożeniemy dziś na konty. I od tego czasu ma nazwę kąty.
12. Liskówka (j. w. C. Zagrody lp. 2.).
13. Ludwiniówka (j. w. C. Zagrody lp. 3.).
14. Mocorki, nazwa pochodzi, że nie można było dojechać, a obecnie przed sześćdziesięciu laty był folwark; chcący się dostać na mokrym czasie, musiano sześć par koni do jednego wozu zakładać, by można wyjechać. Są to grunta bagniste.
15. Nadedworem, rozległe grunta, położone nad dworem gnojnickim.
16. Nadowczarnia, grunta rozległe obok owczarni dworskiej.
17. Nad studzienkami, nazwa gruntów dlatego, iż tam źródła są i woda do picia.
18. Niziny, z powodu niskiego położenia gruntów. Według innych pochodzą z nazwy, że z jednej strony są pagórki i grunta, a w koło lasem otoczone pagórzystym.
19. Olsza, nazwa pochodzi, że tu były wielkie olszy przed 140 laty, a teraz jest grunt i został pod nazwą Olsza.
20. Olszyny, grunta położone przy krzakach olszyny.
21. Paciakówka (j. w. C. Zagrody lp. 4.).
22. Padoł, to jest miejscowość do nieprzebycia.
23. Paryje, bo leżą w paryjach.
24. Piechowiczówka, grunt niegdyś własność gospodarza Piechowicza.
25. Pióreckówka (j. w. C. Zagrody lp. 5.).
26. Podlesie, są grunta dworskie blisko lasu położone.
27. Potoczki, grunta położone przy schodzących się potokach. Inni tak tę nazwę tłómaczą, że gospodarz, który miał kilka morgów gruntu, nazywał się Potocki, z tego powodu ten grunt nazywa się „w potockach“.
28. Przydole, grunta położone niedaleko będącej tam niegdyś jamy.
29. Przy jasieniu, nazwa, iż grunta tam są przy drzewach jasionowych.
30. Przy jazie, pole przy przejeździe przez rzekę.
31. Przy młynie, pole, bo leży przy młynie, który już dwieście lat stoi.
32. Puste, nazwa stąd, że tam dawniej domy stały.
33. Rędzinki, nazwa gruntów rędzinowatych.
34. Role, nazwa pochodzi, że przed stu laty mieli gospodarze po kilkanaście morgów pola, a jak dwory odebrały i ta nazwa została role i do dworu należy. Są to grunta rozległe dworskie.
35. Równie, grunta orne, równe, około 40 morgów.
36. Sikorówka, przezwany grunt od gospodarza nazwiskiem Sikora.
37. Śleparka (j. w. B. Przysiołki i osady lp. 5.). Inni powiadają, że tak nazwano grunt, że niegdyś była własność ciemnego rolnika.
38. Smoleniówka, grunta wieśniaków tam niegdyś mieszkających, tak zowią od ich czarnego zarostu.
39. Stawy, nazwa pochodzi, że na tej miejscowości były wielkie stawy i znajdowało się dzikie ptactwo i ryby były sadzone przed stu laty, a teraz są pola i łąki.
40. Stelmachówka, nazwa pochodzi stąd, że był gospodarz przed 80. laty Stelmach na tym gruncie a potem przedał dworowi i została nazwa Stelmachówka.
41. Szczyptówka, pole od gospodarza nazwiskiem Szczypta.
42. Szwedówka, jest to grunt gospodarza, którego przezywano Szwedem.
43. Tłoki, to jest niewielki obszar pola mniej urodzajnego.
44. Wawrzkówka, nazwę tę wywodzą ud gospodarza Kmiecia imieniem Wawrzyniec.
45. Wietrzykówka, grunta położone na wzgórzu.
46. Wójtówka (j. w. C. Zagrody lp. 6.). Inni powiadają, że przed kilkadziesiąt lat mieszkał na tym gruncie wójt i z tego nazywają wójtówką.
47. Zadrosko, stajanie pola położone za drogą.
48. Zagrody, są to grunta chłopskie, położone za dworskimi gruntami.
49. Zalesie, mały kawałek pól między lasem.
50. Za rzyką, bo są za rzeką.
1. Koczurek, niewielka łąka, na której rośnie trawa zwana koczurkiem.
2. Mała łąka, to jest kawałeczek trawnika.
3. Przy jazie (j. w. D. Role lp. 30.).
4. Przy młynie (j. w. D. Role lp. 31.).
5. Stawy (j. w. D. Role lp. 39.).
6. Wielkie łąki. Jest to kilkanaście morgów łąk w jednem położeniu. „Nazwa pochodzi, że były stawy na wielkich łąkach i z tego nazywamy wielkie łąki, gdyż przed dwustu laty przyszli trzech moskali do dworu i nie było pana w domu a pani leżała przy małem. Gdy wpadli do pokoju, chcieli ją zwałcić, lecz na ten czas dworski kowal przyszedł z kawałem żelaza, a był dobrze zbudowany; jak zaczął bić tych moskali, tak i zabił, wziął na wóz i wywiózł ich w pole, zakopał. Lecz jeden nie był zakopany dobrze a jeszcze był żywy, wyszedł i poszedł do Bochnie po więcej moskali. Gdy przyszli i chcieli tego kowala zabić, lecz to zmiarkowali, co chcą zrobić, dali żywność kowalowi, wziął, drzwi cisnął na stawy i pojechał pomiędzy palmę i zostawał przez pięć dni. Z tego powodu nazwano wielkie łąki, że uciekł na wielkie łąki“.
7. Wisowa, nazwa pochodzi z powodu tego, że są łąki a na tych łąkach było i jest kwaśne siano fisor.
1. Wygnana, nazwa pochodzi od lat trzech (r. 1898), gdyż była karczma na dworskim gruncie na Wisowy. Gdy karczmę dwór rozburzył a żyd ten, który w tej karczmie mieszkał, kupił sobie kawałek gruntu i postawił karczmę, nazwali gospodarze wygnaną.
2. Wisowa, była niegdyś karczma, dziś łąka.
1. Paryje (j. w.).
2. Przyrwa, nazwa pochodzi stąd, że między grunta i łąki dworskie prowadzi rów, na ściek wody zrobiony.
1. Bania, las okrągły, jak dynia, przy nim orny grunt (j. w. D. Role lp. 2.).
2. Brzezina albo las brzezowy, nazwa pochodzi, gdyż w tym lesie były olbrzymie brzozy, i teraz zostaje las, ale drobny.
3. Olszyny, bo rośnie olszyna.
4. Przy górze, także moskale, las ma nazwę z tego powodu, że trzech moskali zabito i tam pochowano ich w nocy, nazywają też przy górze, że jest pagórek i doliny.
5. Przyrwa, nazywa się z tego powodu, że pomiędzy gruntami jest lasek, rozdziela grunta gospodarzy z jednej strony, a z drugiej dworskie grunta leżą.
6. Soślina, las mieszczący li tylko drzewka małe sosnowe.
7. Za paryjom, bo rośnie za paryjom.
Dębczak, bo leży przy dębinie.
Miejscowość gminy Górka powstała, o ile pamiętniki sięgają, z osadników od lat mniej więcej trzystu i otrzymała nazwę cd osadników, zwanych Górakami. W miejscowości Górka powstały później przysiołki, zwane Sekółki, Kopanina i Zabełcze.
Położenie Górki wraz z miejscowościami Sekółki, Kopanina poprzednio było zarosłe zupełnie wielkiemi i olbrzymiemi drzewami, lasem grabowym, dębami i różnymi krzewami, nadto okolica ta była bagnista, przerzynana rowami, potokami, wielką rzeką Wisłą i mniejszemi rzekami. Następnie przez osuszenie i wyregulowanie koryt dla spływu wody i sypanie grobel czyli wałów okazały się wyższe położenia ziemi z dobrą, urodzajną glebą, zdatną pod uprawę w rolnictwie.
Miejscowość gminy Górka założoną została następującym sposobem:
Przed laty trzystu miejscowość i obszary jej, gdzie obecnie jest gmina Górka, była własnością szlachciców, tytułowanych kasztelanami z za Wisły. Ci początkowo użytkowali te obszary li tylko przez połów dzikich zwierząt, a następnie przez rybołostwo. Następnie udało się osadzić jednego osadnika, zwanego nadzorcą lasu, leśnym, zbudowano mu budynki odpowiednie do gospodarstwa i trudnił się hodowlą bydła, a najwięcej baranów i owiec. Następnie za wykonywanie różnych robót w lesie przy rąbaniu drzewa udzielano robotnikom po kawałku ziemi, jednak z obowiązkiem wykonywania dalszych robót właścicielowi czyli tak zwanej pańszczyzny, a przytem i dawania datków, to jest oddawano dworowi jako należytość kury, dziesięcinę czyli dziesiątą część z każdego zbioru z gruntu (z wyjątkiem siana, kapusty, marchwi, buraków, rzepy) i pewną ilość przędzy, tak zwanych łokci z dworskiej materyi czyli konopi oprzędzione oddawano. Później te daniny zmieniono na pieniądze, pańszczyzna jednak była odrabianą.
1. Kopanina. Miejscowość ta otrzymała nazwę od wykopania lasu i różnych krzewów w tej miejscowości położonych.
2. Sokółki. Przysiołek ten otrzymał nazwę od ilości wielkiej ptastwa gnieżdżącego się nad Wisłą w różnych zaroślach sokołów.
3. Zabełcze. W miejscowości Kopanina powstał dawnymi czasy folwark, zwany Zabełcze. Nazwę swoją otrzymał, jak dawne podanie niesie, od ilości żab, bełkotających w różnych bagniskach spływających do Wisły. W miejscowości tej istnieje dawna legenda, że znajdował się rządca zwany Marsycki i ten napisał swoje imię na drzwiach stodoły, swoje nazwisko Marsycki, a jeden z poddanych dopisał słowa: „doi sukę za cycki“. I wskutek tego został zastrzelony i wtedy nie wolno było chłopu znać pisma.
Podlesie albo Podrząchowie. Jest zwyczaj Podrząchowie nazywać Podlesiem, plącze się ta nazwa dlatego, że parę domów było zbudowanych dawnymi czasy pod lasem, zaś Podrząchowie dlatego, że kilka domów zbudowano przy wsi Rząchowej (1. przyp. Rząchowa).
1. Doły, że dawniej w tem miejscu były bagniska i wody, czasem wysychały. W miejscu tem w niezbyt odległym czasie, gdy brano wały i gdy łąki przeorywano na orne grunta, odnajdowano mnóstwo kul małych i mniejszych w większej ilości, garniec i do ćwierci, i broń różną, najwięcej szabli, mniej gwerów. I odnajdowano ciała ludzi w ubraniu wojskowym.
2. Grabina, pole otrzymało nazwę od rosnącego w tem miejscu lasu grabowego.
3. Hechły, pole otrzymało nazwę od ilości w tem miejscu rosnącego ciernia i chmielu i tam bydło ocierało się[8] i kryło przed owadami.
4. Kępa, pole otrzymało nazwę, że na niższem miejscu najprzód wystajało miejsce wyższe.
5. Kępieniec otrzymał nazwę, że w tem miejscu rosły dawniej kępy krzaków i różnych zarośli.
6. Łoza, pole, otrzymało nazwę, że dawniej była łąka z zaroślami i tam miały wilki łożysko. (W miejscowości Górka). — Łoza otrzymała nazwę od zarośla w tem miejscu łoziny (chróst). W miejscowości Sekółki.
7. Osetnia, otrzymała nazwę, że w tem miejscu dawniej rosły same osty i kolące zarośla.
8. Pasternik, pole, otrzymało nazwę, że dawniej w tem miejscu najpierwej powstało pastwisko.
9. Pęckowskie, zdaje się otrzymało nazwę od dawnego posiadacza gruntu Pęckowskiego.
10. Piskorzeniec otrzymał nazwę od ilości znajdujących się w miejscu tem piskorów i pijawek.
11. Pniace, pole, zdaje się otrzymało nazwę od ilości pniaków lasowych, a być może i pszczelnych.
12. Pod Dąbrówką od wsi Dąbrówki (1. p. Dąbrówka).
13. Pod dębówką, pole, otrzymało nazwę, że dawniej w lesie postawiono karczmę przezwaną dębówka i od karczmy tej otrzymały grunta nazwę pod dębówką.
14. Podrząchowie, pola, nazwę otrzymały od sąsiedniej wsi Rząchowej (1. p. Rząchowa).
15. Sekółki, pole, otrzymało nazwę od ptastwa sokołów.
16. Wilcze gardło otrzymało nazwę, że dawniej była łąka i w tem miejscu wilki bydło zajadały, a czasem i ludzi.
17. Wyspa, grunt, otrzymał nazwę od odsypiska z Wisły.
18. Zawierzbie, że grunt i łąki leżą poza mnóstwem wierzb w tem miejscu rosnących.
19. Zakępieniec, dostał nazwę po Kępieńcu (j. w. D. lp. 5).
20a Zychowiec, otrzymał nazwę, jak podanie jest od dawniejszego czasu, od rządcy zwanego Zychowiec. (W miejscowości Sekółki).
20b Zychowiec, otrzymał nazwę od ówczesnego posiadacza gruntu. (W miejscowości Kopanina).
Nazwy jak wyżej pod D.
1. Grobka, rzeka, otrzymała nazwę zdaje się od nasypu wałów zwanych groblami, a po części i lasu grabowego.
2. Uszewka, rzeka, płynie granicą obok Górki, Sekółek i w części małej Kopaniny i wpada do rzeki Uszwicy, otrzymała nazwę od rzeki Uszwicy, że jest mniejszą rzeką, a po części, że płynie z gór od wsi Uszew. (1. p. Uszew).
3. Wiślisko, potok, który płynie przez Sekółki, Kopaninę i Górkę, otrzymał nazwę, że dawniej tędy Wisła płynęła i wpada do Wisły, i ten czasami wysycha.
1. Droga od Górki do Rząchowy (gmina Rząchowa), „bo nią mozno jechać do Rząchowy“. Dawniej ta droga była krzywą i bardzo błotnistą, dziś jest ulepszona.
2. Droga od Górki do Strzelec małych (gmina Strzelce małe), „bo nią mozno jechać do wsi Małych Strzelec“.
3. Droga od Górki do Dąbrówki, „bo nią mozno jechać do wsi Dąbrówki“.
Drogi te obie (lp. 2 i 3) dawniej były krzywe i błotniste, obecnie sprostowane a błotnistemi pozostają.
4. Droga od Górki do Kwikowa (gmina Kwików). Droga ta była dawniej bardzo nieużyta, obecnie jest sprostowana, jednak błotnista.
5. Droga od Górki do Górecki, „jest to droga, która tylko ma kommunikacyją dla posiadaczy przysiołków i Górki“.
6. Droga od Górki w Podrząchowie (p. wyżej C.).
7. Droga od Górki przez Kępieniec (p. wyżej D. lp. 5) do Rząchowy.
8. Wągroda.
9. Droga od Dębówki (p. wyżej D. lp. 13) do Nogi.
10. Droga od Górki wedle Kępieńca do groble strzeleckiej.
Drogi od lp. 5 do 10 służą tylko dla miejscowych właścicieli Górki (gospodarzy włościan).
Pierwotnie nazywała się Gotfrydowa od właściciela Gotfryda.
1. Księże granice, sześć chałup, część północna wsi, granicząca z gminą Borowną, położona ku Wiśniczowi, nazywa się tak dlatego, że mieszkali tu niegdyś księzi poddani, graniczący z księżym lasem.
2. Nagórze, około 30 chałup, leży na pagórku.
3. Pisarzówka, folwark, niegdyś własność Pisarskich.
4. Ratowskie, folwark, niegdyś własność Ratowskich.
5. Siciny, część wsi, granicząca z gminami Lewniową i Tymową. Nazwa jej pochodzi stąd, iż dawniej znajdowały się tu stawy, w których sieć (sitowie) rosła.
6. Szklana, część wsi, granicząca z gminą Lipnicą dolną (powiat bocheński). Nazwa jej pochodzi od karczmy, która tam niegdyś stała a którą dla śmiechu szklaną nazwano, bo była obszarpana i szyby w oknach powybijane.
1. Bania. Przezwano tak część lasu i gruntu plebańskiego, bo ma kształt okrągły.
2. Browarzysko, bo na tej przestrzeni był dawniej browar.
3. Debrza, najlepsze grunta dworskie tak nazywają.
4. Grachówka, niegdyś mieszkali na tych gruntach Grachy.
5. Kącina, mały kawałek pola klinowatego przy (rzece) Uszwicy tak nazywają.
6. Kopaliny, dawniej tam był las.
7. Koprówka, niegdyś własność należąca do Kopra.
8. Kucharzówka, niegdyś własność Kucharskiego.
9. Łazisko, na tym gruncie, mówią, była karczma pod tą nazwą
10. Młynczysko, „bo dawniej był tutaj młyn i grunta do niego“.
11. Nad Matką Boską, grunta te zowią dlatego, bo stoi figura Matki Boskiej.
12. Nagórze, grunta w górzystem położeniu, (j. w. B. lp. 2).
13. Podkościelne, część znaczna gruntu dworskiego, pod kościołem położona, taką nosi nazwę.
14. Ratowskie, grunta dworskie (j. w. B. lp. 4).
15. Siciny (j. w. B. lp. 5).
16. Stanochówka, grunta te należały do Stańczyków.
17. Stawiska, bo niegdyś na tych gruntach miały być stawy.
18. Stefanówka, bo ta część gruntów dworskich należała do Stefańskich.
19. Szymkówka, spory dość kawał gruntów dworskich, była dawniej własność Szymona Stefańskiego.
20. Wielkie paryje, są to miejsca do nieprzebycia.
21. Wilczy dół, tam miała szajka wilków przesiadywać.
22. Wisowa, część obszaru dworskiego, granicząca z gminą Borowną. Nazwa ta pochodzi stąd, że na tem miejscu stała karczma tej nazwy.
23. Zalesie, grunta położone przy lesie.
24. Zaparyje, część gruntów położonych między dołami.
1. Krawczykówka, obszar łąki należący do Krawczyka.
2. Wielkie łąki, nazywają od dużego ich obszaru.
1. Bania (j. w. C. lp. 1).
2. Bodorzyna, to jest las dworski na górze, w którym rośnie dużo Borowiny.
3. Brzeziny, jest to duży las, w którym rosło najwięcej drzew brzozowych.
4. Czarnikówka. Jest to drobny las a w nim dużo się znajduje czernic (ostrężyn).
5. Palikówka, część lasu dworskiego, mówią, że dużo drzewa stąd brano na pale.
6. Stefanówka, bo ta część lasu dworskiego należała do Stefańskich.
Nagórze, góra, na której stoi część wsi.
Biały dół, jest to miejsce między gruntami, w którem kopano białą glinę i nią mieszkania bielili.
Podkolano. Karczma przy gościeńcu (rządowym) postawiona, nazwana dlatego, że tu gościeniec ma zakręt niemały kolanowaty.
Gmina tutejsza otrzymała nazwę Grabno, a to po tem, że bardzo dawnemi czasy były prawie w całej wsi lasy grabowe a włościanie tejże gminy porą zimową wyrabiali grabie. Obecnie nikt grabi nie robi, a lasy to później nasi przodkowie korczyli, na pole wyrabiali. Obecnie mało jest lasu grabowego, tylko jeden kawałek lasu 50-morgowy, sam grabowy, do obszaru dworskiego należący, zwany grabina.
Gmina Grabno dzieli się na pięć części, które zwią się:
1. Lasowe chałpy, nazywa się po tem, bo jest w oddaleniu od wsi i pod lasem grabowym.
2. Łazy, niewiadomo, dlaczego tak się nazywa.
3. Pod Milówką, bo jest przy granicy gminy Milówki.
4. Pod Sufczynem, nazywa się po tem, bo jest od granicy gminy Sufczyna. (1. p. Sufczyn).
5. Stara wieś, bo tu najpierwsze były postawione chałpy.
1. Kąty (5 domów), bo jest pomiędzy lasami i potokami.
2. Kopce, osada (5 domów), nazywa się po tem, bo jest na wielkiej górze przy granicy gminy Milówki a pomiędzy granicą Grabno a Milówka są wysypane kopce.
3. Na zaradomiu albo zaradomie (5 domów), bo dawnemi czasy grunta te chłopy sobie z pańskich wyrębów wykorczyli, na pole wyrobili i za darmo je od dworu dostali.
1. Bagieniec albo w bagieńcu, grunt orny, łąki i pastwisko, dlatego tak się nazywa, bo są na tymże bagna, jeziora, łąki bagniste.
2. Brzyście, grunt orny, 12-morgowy, chłopski, do 4 gospodarzy należący, nazywa się tak dlatego, bo w roku 1845 ten grunt cały jako pastwisko był skopany a brem zasiany, obecnie na niem siewają różne plony.
3. Debcza, kawał gruntu dworski 25-morgowy, który zawiera orne grunta, pastwiska, urwiska, nazywa się tak dlatego, bo tam były lasy, krzaki a przeważnie dęby.
4. Góra Gołębiowa, bo należy do właściciela zwanego Gołąb.
5. Kąty, grunta należące do osady tej samej nazwy (j. w. C. lp. 1), bo są pomiędzy lasami i potokami.
6. Kopce, grunta orne, około 20 morgów, nazywają się po tem, bo są na wielkiej górze przy granicy gminy Milówki a pomiędzy granicą Grabno a Milówka są wysypane kopce (p. wyżej C. lp. 2).
7. Koszary, jest to kawał gruntu 50-morgowy, a to dlatego nazywa się tak, bo grunt ten był zapustoszały, nieurodzajny, przeto na gruncie tym około r. 1820 właściciele obszaru dworskiego koszary budowali, w których owce, barany hodowali i tym sposobem grunt uprawili, bo koszary te kilka razy na rok a przez parę lat z miejsca na miejsce przestawiali. Obecnie koszary nie istnieją.
8. Łąńce, grunt orny około 20-morgowy, nazywa się tak, bo jest położony około łąki, a łąka także nazywa się „w łąńcu“.
9. Na cygance, grunt orny, 20-morgowy, równy w połowie dworski i chłopski, od granicy gminy Rudki (1. p. Rudka), dlatego tak się nazywa, że dawnemi czasy były krzaki i cygany węgierskie i tutejsze bandami tam obozowali; obecnie cygany tam nie przebywają.
10. Na kopcach (j. w. D. lp. 6).
11. Na zaradomiu (por. w. C. lp. 3).
12. Ostrzyse, bo na polu tem rosną ostre ciernie, ziele czyli ostrężyna.
13. Pod buczyną, nazywa się po tem, bo wyżej tego gruntu jest wielki las bukowy dworski i las ten nazywa się wielką buczyną.
14. Podlesie, duży kawał gruntu, do kilku gospodarzy należący, miedzami ograniczony, tak się nazywa, bo jest pod lasem, który się nazywa spolny.
15. Pod ogrodem, grunta, bo są pod ogrodem.
16. Podogrodzie, grunt orny dworski, 12-morgowy, nazywa się tak, bo jest pod ogrodem dworskim, a w ogrodzie drzewa owocowe czyli ogród jest ogrodzony płotami i zarośnięty sadem.
17. Pólko, bo jest z pastwiska wyrobione na pole.
18. Rola Gackówka (42 morgów), należała do właściciela Gacka, któren w roku 1887 umarł i obecnie ją posiadają jego spadkobiercy.
19. Rola Gawlikówka (35 morgów), należała do właściciela Gawlika.
20. Rola Muchówka (40 m.), należała do właściciela Muchy, przez niego została w połowie uprzedana, w połowie spadkobiercom oddana.
21. Rola Noskówka (36 m.), bo jest po właścicielu Nosku, przez niego na bankowe pieniądze została sprzedana i obecnie należy do nowonabywców Patra i Sachy po równej połowie.
22. Rola Nowakówka (61 m.), nazywa się tak po właścicielu Nowaku, po śmierci tegoż o parę lat wstecz przez jego dwóch spadkobierców rozprzedana i pomiędzy 23 włościan różnego nazwiska rozdzielona.
23. Rola Przeklasówka (30 m.), nazywa się tak po właścicielu Przeklasie, a obecnie należy do jego zięcia Franciszka Hamioły.
24. Rola Sojkówka (36 m.), bo jest po właścicielu Sojka, którą w roku 1875 sprzedał, pieniądze ztrwąnioł, sam się plącze jako wyrobnik we Lwowie a na jego roli obecnie jest czterech gospodarzy różnego nazwiska.
25. Stawiska, bo obok tego gruntu były dwa dworskie stawy, w których były zamłożone ryby. Obecnie stawy te zamulone i trawą zarośnięte zostały.
26. U lasu, orne pole, bo jest u lasu.
27. Warzeszak, jest to trzechmorgowy kawałek gruntu dworskiego po właścicielu Warzecha zwanym, który był bezdzietny; grunt jego będąc pomiędzy pańskiemi gruntami położony, po jego śmierci w r. 1830 został do pańskich gruntów przydzielony i załączony.
28. W bagiencu (j. w. D. lp. 1).
29. Za chałpą, grunta, bo są za chałpą.
30. Zaradomie (j. w. w. D. lp. 11).
1. Bagieniec (j. w. D. lp. 1).
2. Debcza (j. w. D. lp. 3).
3. Łąka pod Łysagorą, bo jest przy granicy łysagorskiej (gmina Łysagóra).
4. W bagiencu (j. w. D. lp. 28).
5. W Łąńcu (j. w. D. lp. 8).
6. Za górą, wielka łąka za górą, której ze wsi ujrzeć nie można.
1. Bagieniec (j. w. D. i E. lp. 1).
2. Dąbrówka, bo jest pastwisko to dobre i najbliższe folwarku (dworskie pastwisko).
3. Debcza (j. w. D. lp. 3 i E. lp. 2).
4. Głębocki, bo są wysokie pagórki a głębokie doliny. Pastwisko to miejscami zasadzone lasem, brzeziną i olszyną.
5. W bagiencu (j. w. D. lp. 28 i E. lp. 4).
1. Las spolny, dlatego tak się nazywa, bo jest dworski grabieński i sufczyński[9] razem połączony i ludzie w tym lesie tak z Grabna, jako też z Sufczyna zbiórkę wspólnie zbierali. Obecnie nie zbierają, bo las sufczyński całkiem w r. 1887 został wykarczony a grabieński też rok rocznie po parę morgów na sągi karczą.
2. Wielka buczyna, wielki las bukowy dworski.
Góra Gołębiowa, część góry należy do właściela, zwanego Gołąb.
Debcza (j. w. D. lp. 3).
»Gmina tutejsza otrzymała nazwę Gwoździec, a to po tem, że, gdy po wojnie czyli zwadzie w roku 1760, zburzeniu grodów w gminie Zawadzie przez konfederatów, zwanych tu inaczej kozakami w tych gruszczach (gruzach) zburzonego tak zwanego dziś przez włościan miasta odnaleziono duży złoty gwóźdź, który oddano do przełożeństwa dóbr Melsztyńskich, za który ówcześni panowie właściciele tychże dóbr z przyległościami w gminie naszej na gruntach dworskich budowali folwarki, które się nazywają dolny i górny, bo pierwszy na dole, a drugi na górze, a gminę nazwano Gwoździec«.
1. Dział (folwark), »bo leży na szerokiej, położystej górze«.
2. Folwark dolny, »bo jest na dole«.
3. Folwark górny, »bo jest na górze«.
Ad lp. 2 i 3. W r. 1887 zostały oba te dwa folwarki sprzedane, rozparcelowane i pomiędzy włościan podzielone, którzy się na nich, kilkanaście rodzin, pobudowali i grunta posiadają.
4. Podlesie (przysiołek, 30 domów), »a to dlatego tak się nazywa, bo jest od granicy jaworskiej (gmina Jaworsko) pod lasem«.
5. Wielenia (przysiołek, 30 domów), »bo tam blisko był pański ogród, w którym chowano zwierzynę, a przeważnie jelenie«.
6. Wymysłów (przysiołek, 10 domów), »a to po tem nazywa się Wymysłów, gdyż tam był folwark, w którym jako zarządca był pewien leśniczy za czasów pajszczyzny, bardzo ludzi przy pracy uciemiężał, a robotnicy tak sobie mówili, że Bóg wie co wymyśla. Folwark ten obecnie nie istnieje«.
Myszkówka »na roli zwanej Myszkówką po właścicielu Myszką zwanym, który tę rolę pomiędzy dwóch synów i dwie córki na cztery równe części podzielił, z tej roly nazywamy cztery zagrody«.
1. Dział, »bo jest na górze położystej«.
2. Jeziorki, »kawał chłopskich gruntów, a to dlatego tak się nazywa, że pomiędzy temi gruntami są bagniska i jeziora«.
3. Krakoskówka, »rola, a to dlatego tak się nazywa, bo należała do właściciela Krakowskiego, który to włościanin za czasów pajszczyzny na gospodarstwie podupadł, dworowi wypłacić się, ani odrobić nie mógł, przeto pan przełożony obszaru dworskiego tego właściciela z gruntu wypędził i około r. 1830 rolę tę do gruntów dworskich przydzielił.
4. Mazgajówka, »rola, a to dlatego tak się nazywa, bo należała do właściciela Mazgaja, który to włościanin za czasów pajszczyzny na gospodarstwie podupadł, dworowi wypłacić się, ani odrobić nie mógł, przeto pan przełożony obszaru dworskiego tego właściciela z gruntu wypędził i około roku 1830 rolę tę do gruntów dworskich przydzielił«.
5. Myszkówka, »rola po właścicielu Myszką zwanym« (p. w. C.).
6. Na przymorzu, »bo jest na pagórku«.
7. Ogród, »przy folwarku, bo na tymże są drzewa owocowe«.
8. Pasterniki, »zwane dlatego, bo kawał gruntu był ogrodzony płotami na pastwisko dla bydła i koni; obecnie z pastwiska rola«.
9. Pod chałpą, »bo jest pod chałpą«.
10. Pod lasem, »bo jest pod lasem«.
11. Prewęnda, »rola zwana po właścicielu Prewęndzie, który już nie żyje, ani familii tego nazwiska niema. Grunt ten około roku 1800 oddał on do probostwa w Domosławicach a wójt gminy Gwoźdźca rok rocznie dzierżawi go u księdza Smoleńskiego za 240 złr.«
12. Pustka, »a to dlatego, bo bardzo dawnemi czasy właściciel tejże nieznanego nazwiska pewnego razu tłoczył kapustę w becząłce w komorze ustawioną, podczas nocy świecił sobie szczepę, smolówkę i przez nieostrożność spalił sam siebie, wszystkie własne zabudowania gospodarskie, a grunt czyli rolę wzięto do gruntu folwarku Działu zwanego, którą w r. 1889 kupił wójt u pani Syrowej za 4000 złr. i obecnie (roku 1902) jest własnością wójta obecnego Michała Juszkiewicza«.
13. Smołkówka, »rola, a to dlatego tak się nazywa, bo należała do właściciela Smółki, który to włościanin za czasów pajszczyzny na gospodarstwie podupadł, dworowi wypłacić się, ani odrobić, nie mógł, przeto pan przełożony obszaru dworskiego tego właściciela z gruntu wypędził i około r. 1830 rolę tę do gruntów dworskich przydzielił«.
14. W dębinie, »a to dlatego, że na tej parceli gruntów było drzew dużo dębów, które w roku 1859 zostały wykarczone; obecnie użyteczna rola«.
15. Za górą, »bo jest za górą«.
Chlystawki, »łąka dworska, a to dlatego tak się nazywa, bo bydło na tej łące się paszące bardzo trawę zwinnie zjada, aż gębą chlysta, gdyż ta łąka zawsze jest wilgotna a trawa na tejże słona«.
1. Czarny las, »a to dlatego, że las ten jest sam spilkowy, wysoko kopienny i bardzo czarno wygląda«.
2. Gaj, »las dworski, a to dlatego tak się nazywa, bo jest bardzo wielki, kilkunastu morgowy, las ten jest sam sosnowy, dosyć wysoko kopienny i gajsty«.
Browarek, »dlatego tak się nazywa, bo około roku 1820 jeszcze w starej gorzałkę wyrabiano«.
Piekło, »skarpa przy lesie nazwanym gaj, nazywa się piekło, bo jest bardzo głęboka, wielkie oberwiska, jak otchłaj«.
»Okolica ta, gdzie obecnie gmina Iwkowa leży, były niegdyś wielkie lasy a była ta okolica samemi drzewami, iwki zwanemi, zarośnięta. Rządy, jakie na ten czas były, pozwoliły 60 ludziom lasy te wykopywać, a ile morgów każdy sobie wykopał, na tem się osiedlił i nazwał grunt ten wykopany rolą. A że było 60 ludzi, zatem wyrobili 60 ról i dali każdej roli od nazwiska swego nazwę roli, które to role do dnia dzisiejszego się znajdują, a od tych drzew, lasów iwki dali nazwę Iwkowa, a nawet i na pieczęci gminnej od tych lasów dali herb jeleń, gdyż temi czasami było pełno jeleni w lasach tych, która to pieczęć gminna do po dziś dzień egzystuje«.
1. Kozieniec, »ośm domów bardzo biednych, gdyż grunt jest bardzo lichy, rośnie tu tylko jałowiec a mieszkańcy chowają przeważnie tylko kozy«.
2. Psia góra, »kilka domów nędznych, urwiska strome, gdzie tylko psy chodzić mogą«.
1. Gryzowska »od nazwiska gospodarza Gryz«.
2. Wolakowska »od nazwiska gospodarza Wolak«.
1. Gliniki, »mają nazwę stąd, że dawniejszemi czasami włościanie glinę kopali i takową domy lepili«.
2. Górka, »że te gronta leżą na wysokim wzgórku.
3. Kozieniec, nazwę od tego otrzymał, że w miejscowości tej było pastwisko krzakami zarośnięte i włościanie miejscowości tam barany i kozy pasali, a że się ludność zmnożyła, krzaki i pastwisko obrócili na orne grunta i tam swoich potomków osadzili i domy popostawiali i do podziś dzień te gronta mają nazwę Kozieniec«.
4. Na targowcu, »gronta około drogi zwanej targowiec«. (P. niżej H. Drogi lp. 2).
5. Pod dzielną drogą, gronta, bo leżą pod dzielną drogą (P. niżej H. Drogi lp. 1).
6. Podlesie, »dlatego, że leży pod samym lasem«.
7. Przedpotocze, »gronta, bo leżą przed potokiem wytryskającym z lasów wojakowskich[10], tak zwanych wołówek, a płynącym przez gminę Iwkowę od roli Jagustynowskiej«.
8. Przymiarki, »nazwane z tego powodu, że w czasie pierwszych pomiarów zbyło miernikom po kawałku grontu, a zatem do powyższych 60 rol te kawałki grontu przymierzyli i dlatego nazywają się przymiarki«.
| Rola | od nazwiska
gospodarza |
| 9. Bodkowska | Bodek |
| 10. Bojarowska | Bojar |
| 11. Domaszewska | Domasz |
| 12. Dudzieńska | Duda |
| 13. Dziedzicowska | Dziedzic |
| 14. Dzięgielewska | Dzięgiel |
| 15. Dziwońkowska | Dziwoniek |
| 16. Filipowska | Filip |
| 17. Gawełdowska | Gawełka |
| 18. Głębowska | Głębek |
| 19. Gomołkowska | Gomołka |
| 20. Gryzośka | Gryz |
| 21. Hajdowska | Hajda |
| 22. Humiejowska | Humiej |
| 23. Jagustynowska | Jagustyn |
| 24. Jamrozowska | Jamroz |
| 25. Janawieńska | Janawa |
| 26. Jaskowska | Jasko |
| 27. Jędrychowska | Jędrych |
| 28. Kapicowska | Kapica |
| 29. Kaczmarska | Kaczmarz |
| 30. Karwalowska | Karwala |
| 31. Kociołkowska | Kociołek |
| 32. Kolbabieńska | Kolbaba |
| 33. Kowalowska | Kowal |
| 34. Lizoniowska | Lizoń |
| 35. Marcinkowska | Marcin |
| 36. Markowska | Marek |
| 37. Masłowska | Maseł |
| 38. Michorowska | Michora |
| 39. Midowska | Mida |
| 40. Mikosowska | Mika |
| 41. Misiowska | Miś |
| 42. Nowakowska | Nowak |
| 43. Osuchowska | Osuch |
| 44. Paciorkowska | Paciorek |
| 45. Piechowska | Piechnik |
| 46. Piekarzowska | Piekarz |
| 47. Płackowska | Płacek |
| 48. Przeńkowska | Przeniek |
| 49. Przybyłowska | Przybyłka |
| 50. Pysnowska | Pysno |
| 51. Rogozowska | Rogoz |
| 52. Rybieńska | Ryba |
| 53. Serafinowska | Serafin |
| 54. Siąkałowska | Siąkałek |
| 55. Sitkowska | Sitko |
| 56. Slufieńska | Slufa |
| 57. Spilowska | Spil |
| 58. Stachoniowska | Stachoń |
| 59. Sukienikowska | Sukienik |
| 60. Szefcowska | Szefc |
| 61. Szotowska | Szott |
| 62. Taborowska | Taborek |
| 63. Toczkowska | Toczko |
| 64. Tuczniowska | Tucznio |
| 65. Turoska | Turek |
| 66. Witoska | Witek |
| 67. Wronoska | Wrona |
| 68. Wydykowska | Wydyk |
| 69. Zięciowska | Zięć |
| 70. Rybie blisze | |
| 71. Rybie dalsze |
»Od roli Głębowskiej aż do roli Wronowskiej znajduje się tak zwane Rybie z powodu tego, że tam płynie mały potoczek, w którym to potoczku za dawnych czasów ryby chwytali i do po dziś dzień te ryby istnieją, a dlatego nazywają się gronta około tego potoka blisze i dalsze rybie«.
Inni powiadają, że Rybie nazwano od gospodarza nazwiskiem Ryba, którego potomkowie jeszcze żyją.
72. Sołtysie, »gronta, zwane z tej racyi, że za czasów królów polskich gronta te były przez króla nadane tym ludziom, którzy w polskich wojnach rycerstwo swe okazali i królowie polscy nadali im te gronta za to rycerstwo bez pańszczyzny i dali im nazwę sołtysi, a zatem te gronta nazywają się sołtysie«.
Opowiadają też podanie, że za króla Jana Kazimierza chłop Tabas poszedł walczyć przeciw Szwedom a za okazane w wojnie męstwo otrzymał w nagrodę sołtystwo i nazwisko Tabaszewski. Potomkowie jego żyją po dzień dzisiejszy na bardzo rozdrobnionem już sołtystwie.
73. Targowiec ze strony południowej, »gronta, leżące obok drogi, zwanej targowiec a prowadzącej od roli Gomołkowskiej aż do roli Lizoniowskiej na jarmarki do Lipnicy murowanej«.
74. Tropie, »gronta, leżące około potoka, który wpada do gminy Tropia[11] do Dunajca[12], płynącego przez gminę Tropie«.
75. Wołówki. Według podania niegdyś w lasach czchowskich przebywała banda rozbójników, którzy napadali na wsie okoliczne, w tem miejscu mieli oni zabijać i przechowywać woły. Idąc grzbietem góry od Czchowa[13], przynieśli oni raz znaczny skarb św. Urbanowi, który mieszkał w Iwkowej, i prosili go, żeby się modlił za ich zbrodnie, lecz św. Urban skarcił ich i ofiarowanego skarbu nie przyjął, czem rozgniewani rzucili na ziemię złoto, które się w ich oczach zapadło. Dziś nieraz widzą ludzie, jak się ten skarb przepala, i wielu próbowało w niedzielę kwietnią, kiedy pieniądze te mają leżeć na powierzchni ziemi, zabrać skarb czarowny, lecz djabeł, będący na straży, odpędził ich i przestraszył.
76. Za dzielną drogą, »gronta, bo leżą za dzielną drogą« (P. niżej H. Drogi lp. 1).
77. Zagrody »mają nazwę stąd, że od dawnych czasów były te gronta własnością panów dworskich, jednakże panowie wypuścili w posiadanie chopkom[14] i tym chopkom nakazali te gronta ogrodzić«.
78. Zapotocze, »gronta leżące za potokiem« (j. w. D. lp. 7).
79. Zapotocze św. Urbana.
»Od niepamiętnych czasów, jeszcze gdy miejscowość lasami była zarośniętą, zjawił się aż z Węgier pustelnik imieniem Urban, który w tych lasach przebył jako pustelnik i jako pustelnik pomarł, i za jego świątobliwe życie uznany jest od kościoła rzymsko katolickiego za świętego i na jego pamiątkę jest wystawiona kaplica w lesie św. Urbana na górze wysokiej na roli Zięciowskiej. Przy tej kaplicy wytrysło źródło, woda bardzo dobra i cudowna z tego źródła wypływająca, stanowi tak zwany potok, który płynie i wpływa aż do rzeki Beli zaraz obok dworu i ma nazwę ten potok świętego Urbana, a gronta około tego potoka leżące mają nazwę »zapotocze świętego Urbana«.
Opowiadają starzy ludzie, że źródło przy kapliczce św. Urbana niegdyś z taką gwałtownością się wydobywało, że szum jego na milę wokoło słychać było, a daleko było sławne mocą swoją uzdrawiającą w chorobach ócz. Lecz raz pan jakiś miał przyprowadzić psa chorego i zanurzyć go w tem źródle, poczem zaraz szum ustał i moc cudowna źródła zginęła. Do dziś dnia ludzie z okolicznych wsi co rok w dzień zielonych świątek przybywają tu nieraz w wielkiej liczbie, piją wodę, myją oczy i rany, wierząc jeszcze w cudowność źródła.
Przy kapliczce znajduje się bardzo stary rozłożysty grab, z którego dawniej krew płynęła, gdy się go nożem zacięło.
Według podania św. Urban przybył z Węgier jako pustelnik za czasów króla polskiego Bolesława Wstydliwego z świętą Kingą i dwoma braćmi św. Swieradem i św. Justem. Sw. Swierad obrał pustynię w Tropiu, a św. Just na górze tego nazwiska nad gminą Tęgoborzą. Kiedy się wyjdzie na górę nad kapliczkę św. Urbana, widzi się Just i górę tropską, pod którą miał pustelnię św. Swierad w Tropiu. Z gór tych mieli się wszyscy trzej bracia widywać.
Ogrody, »łąki, które się ciągną po obuch stronach rzeki Bela zwanej i leżą pod ogródkami włościanów i stąd mają te łąki nazwę ogrody«.
Debrza, »zaraz nad dworem w dolinie pasali pasterze bydło a tam były dęby, to chronili się przed deszczem pod te dęby i mówili: »Tu nam dobrze paść bydło«, a z powodu tego nazywa się to pastwisko debrza«.
1. Bela. »Przez środek gminy płynie rzeka tak zwana Bela, która ma stąd swoją nazwę, że niejaki Ryczyz za polskich królów wojnę toczący z tej rzeki, która poprzednio była potokiem zwana, kazał sobie wody z tego potoka do picia przynieść i od tego czasu jako od wojownika Beli dali temu potokowi nazwę rzeka Bela«.
2. Potok św. Urbana (j. w. D. lp. 7).
3. Potok wołowski, »wytryskający z lasów wojakowskich, tak zwanych wołówek« (p. w. D. lp. 7).
4. Tropie, »potok, który wpada do gminy Tropia do Donajca płynącego przez gminę Tropie«.
1. Dzielna droga, »droga, która prowadzi z północnej strony z gminy Iwkowy aż do czchowskiej drogi[15] przez gronta »włościańskie, która to droga przedziela gronta włościańskie«.
2. Targowiec. Nazwę tę noszą dwie drogi: jedna, która prowadzi od roli Gomołkowskiej aż do roli Lizoniowskiej na jarmarki do Lipnicy murowanej; druga, która prowadzi od roli Witowskiej aż do roli Spilowskiej na jarmarki do Lipnicy murowanej«.
»Wieś ta istnieje od niepamiętnych czasów i założona jest za panowania panów wojewodów, właścicieli dóbr Dembna i Jastwie, a było tylko dwóch gospodarzy w tem miejscu, gdzie jest teraz ta wieś, a jak już pobudowali się gospodarze i ponadawano im grunta, a więc panowie wojewody nazwali Jastew«.
1. Podgórze (6. domów), »jest to pod lasem, a mieszkał przez kilkadziesiąt lat w tym lesie chłop, nazywał się Podgórski, i z tego powodu Podgórze«.
2. Zbrza, przysiołek, »składa się z numerów jedenastu, jest to pod lasem, a ten las nazywa się Zbrza, z powodu tego, że jest sam brzezowy.
1. Graniczne grunta[16], »dlatego, że graniczą z gruntami gminy Jadownik«. (I przy. Jadowniki).
2. Krzemieńcowe grunta[17], »bo jest kamień drobny«.
3. Wywożona góra, »dlatego, jak robili gościniec cesarski, była wielka góra, a więc te górę rozwozili na boki i rozwieźli ją i teraz jest grunt«.
1. Wielki las, »bo w tym lesie przed kilkudziesiąt lat były drzewa wielkie i szkarpy«.
2. Zbrza, »bo jest sam brzezowy«.
»Gmina tutejsza otrzymała nazwę Jaworsko a to po tem, że zamiast sadów było bardzo dużo około domów i po polach drzewa jaworów, bo zostały wykarczowane i na materyał stolarski zużyte«.
1. Dolyna (8 domów), »bo domy są w dolynie, a ze wszech stron bliskie góry«.
2. Góra po nawsie (13 d.), »dlatego tak się nazywa, bo domy poczynają się i są położone na wysokiej górze, które połogo się obniżają i kończą się przy potoku wsiowym«.
3. Górka (5 d.), »bo domy są na bystrej a małej górze«.
4. Pasterniki, »bo tam mieszkają włościanie tacy, którzy mają zagrody po jednym morgu z gruntów nadane dworskich w roku 1810 i takowe płotami ogradzają, przeto pasterniki się nazywają«.
5. Poddajstwe (26 d.), »bo za czasów pajszczyzny byli poddani do wykonywania w tygodniu trzechdniowej roboty panu Zelychowskiemu, właścicielowi dóbr Jaworsko«.
6. Podgrabie (5 d.), »bo domy są przy granicy gwoździeckiej (gmina Gwoździec) i pod lasem grabowym«.
1. Dąbie, »grunt orny i łąki razem połączone, nazywa się Dąbie, bo są po tych gruntach dęby«.
2. Dąbrówka, »nazywa się tak po kobiecie nieznanego nazwiska, która pochodziła z Dąbrowy. Obecnie ten grunt używają Bace«.
3. Dział, »grunta tak zwane, bo są połogo położone na górze«.
4. Działy graniczne, »bo są położysto na górze przy granicy łoniowskiej (gmina Łoniowy) położone«.
5. Górki, »bo jest na górze, przez którą niema przejazdu i zły przechód«.
6. Jaworze, »bo dawniej były jawory, z czasem zostały wykarczone, obecnie pole nazywa się potem jaworze«.
7. Kamionka, »grunt, bo jest piaszczysty, kamienny«.
8. Na kamieńcu, »bo jest grunt piaszczysty, z kamieniami pomieszany«.
9. Na wierzchowinie, »bo jest na położystej górze«.
10. Podlesie, »bo jest pod lasem gwozdzieckim«.
11. Postronie, »bo jest na uboczu od strony Łysagóry« (gmina Łysagóra).
12. Pod wilkówką, »bo jest pod karczmą zwaną wilkówka« (p. niżej karczmy).
13. W dole, grunt, »bo jest położony w dolinie«.
14. W lasku, »bo pomiędzy tymi gruntami są małe lasy«.
15. Wolnica, »pastwisko z krzakami obecnie wyrobione na pole, dlatego tak się nazywa, bo tam pasali bydło, w krzakach grabili pościel z pierwszej części wsi (Góra) wszyscy wspólnie, obecnie wszyscy wspólnie gruntu używają (10 morgów).
16. W zagórzu, grunt, »bo jest za górą w dolinie położony«.
17. Zagonie, »grunta kilkunastu gospodarzy, a to po tem tak się nazywają, bo są za drogą zagoniową, która prowadzi z Łysagóry do Jaworska«.
18. Zagórze, »bo jest za górą«.
1. Dąbie (j. w. C. lp. i).
2. W dole (j. w. l. lp.).
3. W potoku łysagórskim, »bo wypływa z Łysagóry potok i płynie przez te łąki«.
1. Jeziorki, »bo na tem pastwisku są bagna, jeziora«.
2. Wolnica (j. w. l. lp. 15).
1. Górki, »bo jest na górze, przez którą niema przejazdu i zły przechód«.
2. Wolnica, »a to po tem tak się nazywa, bo każdemu biednemu z naszej gminy wolno było zbierać, rąbać opał i ścioł grabić. Około roku 1810 rozdzielono pomiędzy włościan, obecnie część lasu wykarczowano, przerobiono na pole, a część czyli połowa została lasem i tak pole, jako i las, nazywa się wolnica«. (Por. C. lp. 15).
Wilkówka, »bo w tej miejscowości dawnemi czasy łapano wilki do dołów w ten sposób: wyrobiono dół głęboki, spodem szeroki, górą wąszki, wrzucono do dołu kawał ścierwa i dół leko gacią czyli gałęziami przyłożono. Gdy wilkowi mięso w dole zapachło, przybliżał się do niego, po gaci się pomykał, nareszcie wpadał do dołu i w dole został ubity. Dawnemi czasy w naszej okolicy wilki jak bydło chodziły«.
- ↑ Niektórzy, lecz tych bardzo mało, wywodzą nazwę Biesiadki od biesiad, które panowie polscy podczas częstych polowań w pełnych dzikiej zwierzyny lasach tej okolicy tutaj urządzali. Zapewne to przypuszczenie nasuwa im powszechna pisownia Biesiadki (ze spółg. d w środku), która zwłaszcza przy wymawianiu w II. przypadku tego nazwiska — Biesiadek wyraźnie występuje.
- ↑ Jedna z najdawniejszych nazw (p. niżej Kmiecina I. lp. 1.
- ↑ Pastwisko gminne, wspólne, nazywają skotnikiem (powszechny wyraz w powiecie Brzeskim), ztąd skoták, pastuch gminny.
- ↑ Wysoka miedza.
- ↑ Gmina Zdrochec (pow. Brzeski).
- ↑ ukryła, kryjoma.
- ↑ Według spisu ludności z r. 1891.
- ↑ W gwarze ludowej chechłać się.
- ↑ Gminy Grabno i Sufczyn.
- ↑ Gmina Wojakowa.
- ↑ I. przypadek Tropie.
- ↑ Rzeka Dunajec
- ↑ Miasteczko Czechów.
- ↑ Chłopkom.
- ↑ Droga prowadząca do miasteczka Czchów.
- ↑ Lud mówi: grunta graniczne.
- ↑ Lud mówi: grunta krzemieńcowe.
