Dusza, istota duchowa, nieśmiertelna, nadzmysłowa, ożywiająca ciało człowieka; istota myśląca, rozumna, jednolita, objawiająca się w myślach, uczuciach, woli;
d. ludzka = ogół objawów świadomości człowieka (przemawiać do
d-y, choroby
d-y, działać na
d-ę, skalać, oczyścić
d-ę, Bogu
d-ę winien = niewinny);
przen., życie (oddać Bogu
d-ę = umrzeć, z
d-ą ledwo uciekł = z życiem, przyszedł po moją
d-ę = chce mnie pozbawić życia, leżeć bez
d-y = bez życia;
przen., mieć
d-ę na ramieniu = dygotać ze strachu;
przen., serce, uczucie (kochać z
d-y, z całej
d-y = z serca, serdecznie, namiętnie, grać, tańczyć, pisać z
d-ą = z sercem, z uczuciem, z zapałem); nieboszczyk pokutujący, duch zmarłego, mara, upiór (w tych ruinach pokazuje ś., pokutuje
d., wstają z grobu
d-e);
przen., człowiek (wieś z tysiąca
dusz, niema tu żywej
d-y); nie mieć grosza przy
d-y = przy sobie; z
przym. człowiek o pewnym charakterze (wielka, szlachetna
d., dobra, poczciwa
d. = poczciwiec, nikczemna, podła
d., nie dla próżnych oklasków działa wielka
d.);
d. przen. osoba ukochana (moja
duszo! moja
duszko! przen. siła ożywcza, główny czynnik, główna sprężyna (być
d-ą jakiej sprawy, być
d-ą zabawy); rdzeń w bzie, nie rozwinięty listek wewnątrz tataraku, zeschła skórka (naczynie krwionośne) w dudce pióra; kawał żelaza, wkładany po rozpaleniu w żelazko do prasowania; wewnętrzne wydrążenie armaty;
d. bomby = kula gliniana, przeznaczona przy odlewie bomb do rezerwowania wewnętrznej próżni bomby;
d. piekarska = grudka nie wyrobionej mąki w cieście; szewcka
d. = kawał skóry wkładany w obuwie na podeszwę; w grze w piłkę = prawo podbijania piłki, jeden z uczestników gry w piłkę; wewnętrzna część kołnierzyka; w
bud., listwa drewniana spajająca wyżłobione boki dwuch desek, pióro, feder; w
górn. sznur lontowy, rdzeń prochowy; w
mular., środkowa część muru w klatkach schodowych, służąca do wmurowania schodów; w
muz., kołek między podstawkiem a spodnią deską w narzędziach smyczkowych; w ogrodcząstka drewna wewnątrz oczka; w
powr., pokrętka wewnątrz powroza, na której zwijają ś. inne pokrętki.
Strona w Wikisłowniku
