Prze-, jako przedrostek, w złożeniu z czasownikami, nadaje im rozliczne odcienie znaczeń, a mianowicie: 1) czynność, dokonywaną na powierzchni a. ponad powierzchnią przedmiotu, z jednego jego końca na drugi: np.: przebiec, przeskoczyć, przefrunąć, przełazić; 2) czynność, dokonywaną przez środek czego, na wylot: np.: przebóść, przebić, przepuścić, przesiać, przeszpilić; 3) czynność, dokonywaną mimo czego, w blizkości czego, np.: przechodzić, przelatywać, przebiegać mimo kogo, czego; 4) przenoszenie z jednego miejsca na drugie, zmianę miejsca, np.: przenosić, przewozić, przesadzać, przekładać, przesiadać ś., przewracać ś, przeprowadzać ś.; 5) czynność, zupełnie dokonaną, np.: przetrawić, przeczytać, przeliczyć, przetrwać, przemarznąć, przejeść; 6) strawienie pewnego czasu na jakąś czynność, np.: przedrzemać, przespać, przeleżeć, przechorować, przebalować, przebankietować; 7) strwonienie, zmarnowanie czego na co, np.: przehulać, przetrwonić, przepić, przegrać, przemarnować; 8) czynność, powtórzoną w inny, zmieniony sposób, np.: przerobić, przemalować, przefasonować, przebrać, przebudować; 9) wyższość jednej osoby a. przedmiotu nad drugim, np.: przenosić, przewyższać, przechodzić; 10) zbytek, nadmiar czego, np.: przepełniać, przechwalać, przekarmiać, przeholować, przebrać miarę, przejeść ś.; 11) opuszczenie, przeminięcie, np.: przebaczać, przemilczeć; 12) czynność, nagle rozpoczętą lub ukończoną, np.: przemówić, przebąknąć, przebudzić, przerwać komu mowę; 13); umiarkowane użycie czego, np.: przespać ś, przekąsić, przetrzepać, przeprać, przeschnąć; 14) czynność dokonaną pomimo oporu, np.: przegadać, przemóc, przekonać, przezwyciężać; 15) to samo, co: przed-, np.: przekładać co komu, przekupywać, przewidywać; prze-, złożone z przymiotnikami i przysłówkami oznacza najwyższy stopień czego, np.: przezacny, przebogaty, prześwietny, przenajświętszy, przenajsłodszy, przecudownie, przewybornie, przenigdy. Nie będziemy przeto podawać tych wyrazów szczegółowo, chyba że i posiadają odrębny odcień znaczenia, nie wskazany w powyższych przykładach.
Strona w Wikisłowniku
