M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/Przedmowa
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik ilustrowany języka polskiego |
| Wydawca | Wydawnictwo M. Arcta |
| Data wyd. | 1916 |
| Druk | Drukarnia M. Arcta |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Niejednokrotnie ponawiano w naszej literaturze naukowej próby kodyfikacji całego olbrzymiego zasobu słownictwa naszego, któremu równego niemasz na całym świecie. Od pamiętnego przedsięwzięcia niezapomnianego Lindego aż do ostatniego, warszawskiego „Słownika języka polskiego“, który, przez kilkanaście lat wychodząc pod kierownictwem takich pracowników zasłużonych jak J. Karłowicz, A. A. Kryński i Wł. Niedźwiedzki, dobiega już do końca, — wydawnictwa te czyniły zadość potrzebie.
Ostatni zwłaszcza, ten wielotomowy słownik, zamykający w sobie cały skarbiec mowy naszej od najdawniejszych czasów aż do pisarzy współczesnych, a także nieprzebrane bogactwo gwar polskich, jest istotnie koroną wszystkich tych, cały wiek ciągnących się usiłowań, jest przytym owocom żmudnej pracy, rozległych studjów i fachowej wiedzy filologicznej, wyłącza więc wszelką potrzebę nowych poczynań w tym kierunku.
Nie z myślą więc bynajmniej współzawodnictwa z tym pomnikowym dziełem puszczamy w świat niniejszy
Słowniki bowiem wielkie, kosztowne nie są dostępne dla ludzi średnio zamożnych, a poszukiwania w nich połączone są z mozołem. Tymczasem każdy inteligientny człowiek czuje potrzebę posiadania słownika podręcznego, w którymby znalazł jednak obraz dokładny dzisiejszego stanu języka, jasne, krótkie i wyczerpujące objaśnienia potocznych, a także i rzadszych wyrazów, ich użycia, synonimów, pisowni i t. p.
Tym właśnie licznym potrzebom pragnie uczynić zadość nasz
Oddając go w ręce naszej światłej publiczności, winniśmy zdać sprawę z zasad, jakiemi kierowaliśmy się przy jego układzie.
1) Szło nam przedewszystkim o zobrazowanie jak najdokładniejsze współczesnego języka literackiego w jego całokształcie, żywej mowy inteligientnego ogółu polskiego.
Opuszczamy więc wyrazy gwarowe, oraz odmianki djalektyczne wyrazów powszechnie używanych, jak również wyrazy, wzięte z żargonów miejskich, brzydkie i trywjalne, które i tak już niepotrzebnie zachwaszczają nasz język potoczny.
Nie podajemy też archaizmów, wyrazów, zwrotów, form i znaczeń przestarzałych, w mowie dzisiejszej zupełnie zapomnianych; z tego działu podajemy tylko niektóre wyrazy, częściej u dawnych naszych pisarzy używane i niezupełnie jeszcze zatracone w pamięci współczesnych.
Cały zasób słownictwa staropolskiego znajdą czytelnicy w ułożonym przez A. Krasnowolskiego i Wł. Niedźwiedzkiego „Słowniku staropolskim“, do którego też odsyłamy potrzebujących.
Uważaliśmy wreszcie za właściwe odrzucić dział wyrazów błędnych lub rzadko używanych, które mogły np. być kiedyś przygodnie przez kogoś z autorów użyte, do świadomości ogółu jednak nie przenikły.
2) Ponieważ mieliśmy na celu stworzenie książki podręcznej, popularnej i dostępnej, uznaliśmy konieczność opuszczenia wyrazów pochodnych, których treść sama przez się jest zrozumiała, jeśli znamy znaczenie wyrazu pierwotnego, np.: rzeczowniki, utworzone od czasowników, przysłówki od przymiotników, rzeczowniki i przymiotniki zdrobniałe i zgrubiałe i t. p. Podobnie czasowniki dokonane odnosimy do niedokonanych i tam je objaśniamy szczegółowo.
3) Natomiast udzieliliśmy więcej miejsca frazeologji polskiej, w tym przekonaniu, że zatracenie jędrnych, dosadnych zwrotów naszych, tchnących duchem swojszczyzny, nie tylko zubożyłoby i wyjałowiło naszą mowę, ale i starłoby przytym jej barwę właściwą, pociągając ją natomiast pokostem kosmopolityzmu.
W tym też celu uwzględniliśmy obficie dział przysłów, zamieszczając je, wraz z objaśnieniami, przy głównym wyrazie.
4) Z wyrazów obcych podaliśmy te tylko, które przyjęły się i weszły w skład języka, opuszczając natomiast zwroty i wyrazy czysto cudzoziemskie, nie mające z naszą mową nic wspólnego. Całą tę różnojęzyczną frazeologję podaje M. Arcta „Słownik wyrazów obcych“ w VI wydaniu, a zawiera objaśnienia a także sposób wymowy 25,000 wyrazów i zwrotów.
5) Mniej też zwracaliśmy uwagi na formy gramatyczne i wątpliwości pisowni, wobec istniejących licznych, a doskonale opracowanych słowników ortograficzno-gramatycznych (M. Arcta, A. Passendorfera). Zadowoliliśmy się w tym zakresie podaniem tylko niektórych szczegółów wątpliwych, np. w odmianie imion i czasowników t. zw. nieprawidłowych, w II przypadku rzeczowników, używanych tylko w liczbie mnogiej i t. p.
6) Co się tyczy wreszcie wyboru pisowni, zastosowaliśmy zasady ortograficzne warszawskiego „Słownika języka polskiego“ jako największego i najszanowniejszego naszego dzieła w tym zakresie.
7) Najważniejszą nowacją w naszym słowniku są ilustracje. Wprowadziliśmy je, nie szczędząc trudów i kosztów, w tym przeświadczeniu, że rysunek zastąpi najsumienniejsze, najściślejsze objaśnienia i definicje, a dzięki swej plastyce jest poważną pomocą przy przyswajaniu sobie treści danego pojęcia. Drzeworyty nasze dotyczą najróżnorodniejszych dziedzin wiedzy ludzkiej: astronomja, fizyka, technologja, anatomja, fizjologja, botanika, zoologja, gieometrja, krystalografja, paleontologja, architektura, wojskowość, żeglarstwo, gieologja, gieografja fizyczna, rolnictwo, ogrodownictwo, medycyna, mitologja i t. p. Słowem, czytelnicy znajdą w naszym słowniku poglądowy obraz całej wiedzy ludzkiej, z wyjątkiem historji, która w zakres słownictwa nie wchodzi. Nigdy jeszcze dotąd u nas nie był użyty rysunek w wydawnictwie słownikarskim, i nasz
będzie pierwszą tego rodzaju książką polską.
Uważamy wreszcie za właściwe podać na tym miejscu najważniejsze źródła, z których korzystaliśmy przy układaniu naszego słownika:
1) „Słownik języka polskiego“, wychodzący pod kierunkiem Karłowicza, Kryńskiego i Niedźwiedzkiego który oddawał nam nieocenione usługi i bez którego nowe wydawnictwo słownikarskie u nas pomyśleć się nie da. Nieocenione to źródło służyło nam za podstawę aż do litery S, więcej bowiem zeszytów nie ukazało się aż do chwili drukowania tej części naszego słownika.
2) Słownik Lindego;
3) Słownik, t. zw. wileński Al. Zdanowicza i innych;
4) Słownik E. Rykaczewskiego;
5) Słownik staropolski A. Krasnowolskiego i Wł. Niedźwiedzkiego.
6) Słownik wyrazów obcych M. Arcta.
Prócz tego mnóstwo słowników specjalnych, atlasów gieograficznych i przyrodniczych, podręczników szczegółowych różnych dziedzin, wydawnictw polskich i zagranicznych. Wreszcie — encyklopedje polskie (Orgelbranda, „Arcta Księga wiadomości pożytecznych“) i cudzoziemskie: francuskie (Larousse’a) i niemieckie (Brockhausa) i t. d.
Owoc naszej kilkuletniej pracy i usiłowań zamyka się w cyfrach następujących:
| Tom I A — O |
Tom II P — S |
Tom III Ś — Ż | |
| Stron dwuszpaltowych . . | 1 060 | 900 | 700 |
| Rysunków objaśniających . | 2 400 | 1 100 | 800 |
| Wyrazów i wyrażeń . . . | 28 000 | 23 600 | 18 600 |
Porównywając nasz słownik z dawniej wydanemi słownikami języka polskiego: Lindego i Wileńskim, widzimy, że powyższa ilość siedmdziesięciu tysięcy wyrazów, którą nasz słownik zawiera, przewyższa tamte słowniki, gdyż słownik Lindego obejmuje 60 000, a Wileński, jakkolwiek jest obfitszy, jednak należy z niego potrącić dużą ilość nowotworów (Trentowskiego) oraz nazwy mitologiczne i wiele innych.
∗ ∗
∗ |
Z dobrą więc wiarą i pełną ufnością składamy w ręce czytelnika polskiego naszą pracę, bo pracowaliśmy w tym przekonaniu, że czynimy zadość istotnej potrzebie umysłowej myślącego ogółu polskiego.
∗ ∗
∗ |
Uprzejmie prosimy o podawanie nam spostrzeganych braków lub niedokładności, a to w celu uzupełnienia lub poprawienia ich w osobnym suplemencie lub w następnym wydaniu Słownika.
Warszawa, w styczniu 1916 r.
