Organizacya Kościoła w Polsce do połowy wieku XII
| Dane tekstu >>> | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Organizacya Kościoła w Polsce do połowy wieku XII | |
| Data wyd. | 1890 | |
| Druk | Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich | |
| Miejsce wyd. | Lwów | |
| Źródło | Skany na commons | |
| Inne | Cały tekst | |
| ||
| Indeks stron | ||
ORGANIZACYA
KOŚCIOŁA W POLSCE
DO POŁOWY WIEKU XII.
NAPISAŁ
Prof. Dr. WŁADYSŁAW ABRAHAM.
WE LWOWIE.
NAKŁADEM AUTORA.
1890.
Skład główny w księgarni
GUBRYNOWICZA I SCHMIDTA
we Lwowie.
Z DRUKARNI ZAKŁADU NAR. IM. OSSOLIŃSKICH
POD ZARZĄDEM JULIUSZA BIRKENMAIERA.
Badanie prawa partykularnego kościelnego podwójną nauce przynosi korzyść, bo przyczynia się nietylko do bliższego poznania rozwoju prawa powszechnego, lecz także i do zgłębienia dziejów danego kraju lub ludu. W wiekach średnich zwłaszcza, kiedy się prawo powszechne kościelne dopiero kształciło i wyrabiało, zachodziło między niem a partykularnem silne wzajemne oddziaływanie; wprawdzie prawidła powszechnie obowiązujące zmieniały częstokroć te, które się wytworzyły w mniejszym zakęesie, lecz równocześnie wiele instytucyj prawnych pierwotnie na polu prawa partykularnego powstałych, zyskało w prawie powszechnem swój wyraz.
Wieki te były zarazem epoką, w której życie kościelne z państwowem we wszystkich jego kierunkach, nie wyjmując prawa, ściśle się łączyło; Kościół niósł ludom pierwiastki cywilizacyi, a jego ideały i zasady ludzkość ówczesną na wskroś przenikały, zagrzewając do wielkich i szlachetnych porywów. W skutek owego związku Kościoła z państwem, musiało nietylko prawo państwowe ulegać wpływom Kościoła, ale taksamo i Kościół niejednokrotnie musiał się liczyć z prawem państwa, w którem się rozwijał. Skutki zaś tych obopólnych wpływów, najlepiej w prawie partykularnem kościelnem się odzwierciedlają.
W uznaniu tego faktu, powstają w nowszej literaturze prace poświęcone wyłącznie badaniu dziejów prawa partykularnego kościelnego w pewnych granicach zamkniętego, a i u nas, gdzie Kościół w życiu prywatnem i publicznem wybitne zajmował zawsze stanowisko, należałoby pracę na polu tem rozpocząć. Prawda, że nie posiadamy jeszcze krytycznych opracowań materyału źródłowego, któryby pracy takiej za podstawę miał służyć, i sam ów materyał nie zupełnie dotąd został wydany, gdyż brak źródeł do poznania praktyki sądowej i administracyi kościelnej; — po wiek XV. jednak materyał istniejący, jest dość zupełny i wątpić należy, czy o wiele będzie mógł być wzbogaconym. Lecz rozpoczęciu pracy nad prawem kościelnem w Polsce od przyjęcia chrześciaństwa do wieku XV. inna jeszcze trudność stoi na zawadzie, a to brak monografij, opracowań pewnych szczególnych instytucyj w ich dziejowym rozwoju, bez czego niemal niepodobna ani całości objąć, ani należycie wyróżnić okresów rozwoju prawa kościelnego. Brak nam nadto poglądu należytego na stosunki prawne Kościoła polskiego w dwóch pierwszych wiekach po przyjęciu chrześciaństwa, t. j. w czasach, w których złożone zostały podwaliny późniejszych stosunków. Z czasów tych mało posiadamy źródeł, lecz pomimo tego nauka winna sobie zdać sprawę z tego, co ostatecznie o stosunkach prawnych Kościoła w tych czasach wiedzieć można, a praca taka, mająca na celu stwierdzenie istniejącego wówczas stanu rzeczy, stanowiłaby temsamem wstęp konieczny do badań nad dziejami prawa kościelnego w Polsce.
Przedmiotem pracy niniejszej ma być właśnie skreślenie tego wstępu.
Podjęcie owego zadania nowsza nasza nauka historyczna znacznie ułatwiła. Nietylko bowiem materyał źródłowy do wieku XI. i XII. się odnoszący (głównie roczniki) krytycznie został opracowany, lecz nadto i dzieje zewnętrzne Polski z tego czasu, tudzież stosunki społeczne, stanowiące tło potrzebne do nakreślenia stosunków kościelnych lub kościelno-politycznych, doczekały się wszechstronnego niemal omówienia. W obec tego praca nasza mogła się zająć ściśle przedmiotem, t. j. dziejami powstania organizacyi kościelnej i stosunkami prawnymi Kościoła. Wprawdzie i powstanie tej organizacyi, zwłaszcza założenie biskupstw polskich wielokrotnie omawiano, lecz z odnośnej literatury wyjąwszy nieliczne prace, mało mogliśmy korzystać, a i wyniki, do których doszliśmy, różnią się w tym właśnie kierunku znacznie od dotychczasowych.
Zaznaczyliśmy pracy naszej ścisłą granicę chronologiczną do połowy w. XII. głównie z powodu, że od epoki podziałów rozpoczął się pewien przełom w stosunkach wewnętrznych Polski, a fakt ten musiał i na stanowisko Kościoła oddziałać, w skutek czego dawniejsze stosunki znacznej uległy zmianie. Zmiana stosunków kościelno-politycznych wyprzedziła nawet zmianę stosunków społecznych i prawno-państwowych. W ciągu wieku XII. zaczynają się coraz więcej wśród duchowieństwa polskiego krzewić plany reform Grzegorza VII., zmierzające nietylko do poprawy karności kościelnej, lecz i do wywalczenia Kościołowi w obrębie państwa pierwszorzędnego stanowiska. Owoce akcyi w myśl planów tych przez duchowieństwo nasze podjętej, są już widoczne w drugiej połowie wieku XII. tak na polu prawa prywatnego, n. p. w uznaniu osobowości prawnej poszczególnych instytutów kościelnych, jak i na polu publicznego, czego znowu dowodem przekonywującym są coraz to liczniejsze immunitety Kościołowi nadawane, tudzież wyniki Zjazdu łęczyckiego z r. 1180. Dlatego więc na połowę w. XII. przypadnie koniec pierwszego okresu dziejów prawa kościelnego u nas.
Z tegosamego powodu staraliśmy się także ograniczyć zakres źródeł, na których pracę oparliśmy. Skoro bowiem w Polsce w w. XIII. radykalnie zmieniły się podstawy stosunku między panującym a poddanymi, to opieranie się bezwarunkowe na źródłach wieku XIII. i wysnuwanie z nich bez zastrzeżeń wniosków o stosunkach czasów dawniejszych, mogłoby do wprost mylnych doprowadzić wyników. Być może, że wskutek tego obraz stosunków kościelnych będzie tu i ówdzie niezupełny, lecz zato, jak sądzimy, więcej do rzeczywistości zbliżony.
częściej w pracy powoływane:
| Strona | |
| Rozdział I.: | |
| Przyjęcie chrześcijaństwa ...... | 1 |
| Rozdział II.: | |
| Założenie biskupstw | |
| 1. Biskupstwo poznańskie ..... | 29 |
| 2. Zjazd gnieźnieński w r. 1000 .... | 40 |
| 3. Znaczenie prawne zjazdu gnieźnieńskiego dla organizacyi Kościola w Polsce .... | 65 |
| 4. Arcybiskup Bruno ...... | 74 |
| 5. Biskupstwa: płockie, kujawskie, lubuskie i pomorskie ........ | 84 |
| 6. Obrządek słowiański ..... | 104 |
| Rozdział III.: | |
| Związek metropolitalny ...... | 112 |
| Rozdział IV.: | |
| Organizacya w obrębie dyecezyj | |
| 1. Kapituły ....... | 132 |
| 2. Archidyakonowie i ich zastępcy ... | 154 |
| 3. Kapelanie, parafie i niższe urzędy kościelne .. | 158 |
| 4. Klasztory ....... | 164 |
| Rozdział V.: | |
| Stosunki ze Stolicą apostolską ..... | 179 |
| Stanowisko kościoła w państwie .... | 191 |
| 1. Osobowość prawna Kościoła i zdolność do działań prawnych ...... | 195 |
| 2. Obsadzanie urzędów kościelnych ... | 214 |
| 3. Forum ........ | 220 |
| 4. Immunitety ....... | 223 |
| 5. Ius regalium ....... | 226 |
| Rozdział VII.: | |
| Rząd kościelny ....... | 230 |
| Rozdział VIII.: | |
| Majątek Kościoła ....... | 238 |
| 1. Źródła majątku ...... | 239 |
| 2. Rozdział i zarząd majątku .... | 250 |
| Rozdział IX.: | |
| Źródła prawa kościelnego w Polsce .... | 253 |
