Pisma (Edward Abramowski)/Tom IV/Przypisy wydawcy
| <<< Dane tekstu | |
| Autor | |
| Tytuł | Przypisy wydawcy |
| Pochodzenie | Pisma. Pierwsze zbiorowe wydanie dzieł treści filozoficznej i społecznej. Tom IV |
| Wydawca | Związek Spółdzielni Spożywców |
| Data wyd. | 1928 |
| Druk | Drukarnia Zrzeszenia Samorządów Powiatowych |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cały tom IV |
| Indeks stron | |
Tom niniejszy kończy serję pism społecznych Abramowskiego — wyczerpuje pozostałe pisma popularno-naukowe i publicystyczne, niewyzyskane w tomach poprzednich. W tomach następnych pragniemy wydać pisma filozoficzne i psychologiczne. W pismach tych — zwłaszcza w Metafizyce eksperymentalnej Abramowskiego znajduje się również wiele rozważań o charakterze społecznym, które są jakgdyby dalszym ciągiem rzeczy wydanych.
W tomie niniejszym umieściliśmy 17 prac ze wszystkich niemal okresów życia Abramowskiego. Nie mają one dla twórczości Abramowskiego znaczenia tego, co pisma poprzednie, charakterystyczne są jednak dla wyznaczenia i ustalenia pewnych epok w jego życiu, dla poznania ewolucji w poglądach autora i dopełniają wydane w tomie I pisma o charakterze wypowiedzeń programowych.
Zebrane tu pisma są to przeważnie niezmiernie już rzadkie, a poczęści zaginione broszury, nie znane dzisiejszemu pokoleniu. Do niektórych z tych prac jeszcze w r. 1899 odnosił się niechętnie, jakby nie swoich. Wiele jednak pism tych cenił do końca. W zbiorach pozostałych po Abramowskim pozostała niewielka, oprawna w płótno książeczka o 139 numerowanych przezeń stronicach, zawierająca zbiór artykułów i broszur, zebranych razem a przeznaczonych do wydania. Ręką Abramowskiego wypisany jest charakterystyczny tytuł dla tej książeczki: E. Abramowski, Utopje. Warszawa 1917. Na odwrotnej kartce umieszczona jest część prac dawniejszych w formie następującej: Tegoż autora: Dzień roboczy... Rewolucja robotnicza.... Społeczeństwa rodowe (Walczewski). Sprawa robotnicza.... Dobra nowina I i II książeczka. Na 1 Maja.... Wszystkim robotnikom polskim w dzień 1 Maja 1893. Czego chcą socjaliści? Etyka a Rewolucja. La revolution sociale et la Morale (Humanité nouvelle). Na treść samej książeczki składają się następujące prace: Ustawa stowarzyszenia „Komuna“ (T. I Pism, str. 318), Program wykładów Nowej Etyki (T. I Pisma, str. 311), Zmowa powszechna przeciw rządowi (T. I Pism, str. 327), Nasza Polityka (T. IV Pism, str. 254), Znaczenie współdzielczości dla demokracji (Pisma T. I, str. 222), Ideje społeczne kooperatyzmu (Pisma T. I, 71), Człowiek dzisiejszy (T. I, Pisma, str. 389), Życie i słowo (T. I Pism, str. 393).
Wszystkie wymienione powyżej prace Abramowskiego zostały przedrukowane bądź w tomie I-ym bądź w niniejszym. Jedynie nieuwzględnioną pozostała broszura, zatytułowana: Na 1 Maja... Prawdopodobnie mowa tu jest o broszurze wydanej w r. 1891, o której F. Perl w swej książce: „Dzieje ruchu socjalistycznego w zaborze Rosyjskim“. Warszawa 1910. T. I. str. 298—9 pisze: „Przed majem w Warszawie, Łodzi, Żyrardowie szeroko rozpowszechniono dwie broszurki agitacyjne pod tyt. „1 maja, międzynarodowe święto robotnicze“ (odróżniano je wedle koloru okładki, jako „czerwoną“ i „białą“). Broszura „Proletarjatu“ (czerwona), napisana przez E. A., wyszła z tajnej drukarni warszawskiej“. Broszury tej nie odnaleźliśmy. Przedrukowana na str. 199 broszura: „Wszystkim robotnikom“ itd. z r. 1893, okazuje się, że jest tylko drobną przeróbką broszury z r. 1891. Oto co pisze F. Perl: „Zjednoczenie“ wydało broszurkę majową, drukowaną zagranicą, również z podpisem „Socjaliści Polscy“. Był to przedruk broszury majowej „Proletarjatu“ z r. 1891, z jedną tylko ważną zmianą. Mianowicie obok żądania 8 godzinnego dnia roboczego i podwyższenia zarobków sformułowano żądania polityczne, motywując to tym, że obok powszechnych żądań robotniczych, „każdy kraj stawia i swe odrębne żądania najpotrzebniejszych dlań rzeczy. Broszura więc domaga się prawa stowarzyszeń, swobody zebrań, słowa i druku, wreszcie tego, „by nie rozporządzał nami car samowładny, jak mu się żywnie podoba, ale by wszelkie prawa były wydawane przez zgromadzenie wybranych przez naród delegatów, wśród których i mybyśmy mogli mieć swych przedstawicieli“. Program jak widzimy jeszcze dość blady i niezbyt określony“. Jak widać z powyższego, broszury te są nieomal identyczne. Skądinąd wiemy znów, że broszura z r. 1893 stała się podstawą dla dalszych przeróbek z r. 1894 i 1896. Broszurę majową z r. 1894 przedrukowaliśmy (T. IV, str. 237), gdyż treścią swą odbiega znacznie od swego wzoru z r. 1893. Mamy jednak wątpliwość czy przeróbki tej dokonał Abramowski czy ktoś inny, gdyż stylem swym również nieco się różni od innych utworów z tej epoki. Co do innych prac, których Abramowski nie wymienia, jako swoich, przedrukowaliśmy w tomie niniejszym następujące: 1 .Co nam dają kasy fabryczne (T. IV, str. 100—106), jako napisaną przez Warszawiaka (znany pseudonim Abramowskiego).
2. Ustawa ogólno-robotniczej Kasy Oporu (T. IV. str. 192—198) o której F. Perl pisze: „Broszurę p. n. Ustawa ogólno-robotniczej Kasy Oporu“ napisał E. A. „Proletarjat“ ogłosił ją w r. 1891 w dwóch wydaniach litografowanych, na początku r. 1892 — w trzecim wydaniu, drukowanem (w Rydze). W r. 1891 wyszedł przekład niemiecki „Ustawy“ drukowany w Rydze a przeznaczony dla Łodzi. „Ustawa“ nie była tylko suchym zestawieniem paragrafów, była zarazem bardzo zręczną i niezmiernie przystępnie napisaną broszurką agitacyjną“. (Dzieje str. 294—297).
3. Wreszcie przedrukowaliśmy z Przedświtu, kierując się wskazówkami powyżej cytowanego autora pracę: W sprawie robotnic (T. IV, str. 249—253), co do której wiemy, że przedrukowano ją z litografowanego egzemplarza ustawy kasy oraz, że założycielką Kasy pomocy pracownic była Stanisława Motz-Abramowska (p. Dzieje str. 297).
Idąc za temi wskazówkami i ten utwór przypisaliśmy Abramowskiemu. Co do innych prac autorstwo Abramowskiego nie może być kwestjonowane. Nie odnaleziono i nie przedrukowano natomiast szeregu artykułów, drukowanych w nielegalnym „Głosie Gromadzkim“, organie „Polskiego Związku Ludowego“ z lat 1905 i 1906. Przedrukowana w tomie niniejszym broszura: Nasza polityka (str. 254—267), napisana została w r. 1905/6 dla tejże organizacji i wydana w tajnej drukarni Związku. Broszura w kołach włościańskich, wraz z wcześniej wydaną „Zmową powszechna przeciw rządowi“ miała duży wpływ i przyczyniła się powrażnie do bojkotu wyborów do I Dumy.
Większość pozostałych prac w tomie niniejszym stanowią broszury agitacyjne socjalistyczne z okresu lat 1890—1895.
Najdawniejszą z nich jest broszura niezmiernie niegdyć popularna umieszczona na czele tomu niniejszego: Społeczeństwa rodowe, uważana za klasyczny przykład popularyzacji (porówn. T. I str. XIX i XX). Z tego również okresu jest artykuł o odkryciu Dra Kocha, widzący tylko społeczną stronę zagadnienia. „Dla ogółu więc ludności i stanowczo dla klas pracujących nie przedstawia limfa Kocha dzisiaj żadnego użytku, suchot nie zwalczy, bo nie zmieni tego, co wytwarza i hoduje suchoty“. Pomimo, że koledzy redakcyjni przekonywali Abramowskiego o jednostronności tego twierdzenia nie dał się przekonać i nic nie zmienił w artykule.
Dwie dalsze broszury: „Dzień roboczy“ i „Rewolucja robotnicza“ wyszły jako tomik pierwszy i trzeci w serji drugiej: „Bibljoteki robotnika polskiego“. „Bibljoteka“ było to wydawnictwo, wychodzące nakładem „Przedświtu“ w Genewie. W pierwszej serji tego wydawnictwa umieszczono w 7 tomikach dziełka: Młota, Liebknechta, Lafargue’a, Schramma. Z pola walki i wybór poezyj. W serji drugiej obok broszur Abramowskiego ukazała się jako druga książeczka: „Święto majowe Głos z Galicji“ i jako czwarta książka Bellamy’ego. Wszystkie pozostałe broszury agitacyjne drukowane były w Londynie w drukarni P. P. S. Tylko „Dobra nowina“ ma jako miejsce wydania Londyn i Paryż. Broszury te są prawdopodobnie pierwszą próbą agitacji socjalistycznej wśród robotników wiejskich. W tomiku drugim pomieszczony jest na początku obrazek przedstawiający walkę z żołnierzami bez żadnego podpisu. Broszura „Sprawa robotnicza“, wyszła po raz pierwszy w r. 1892 w Londynie i zawierała wzorową ustawę związku zawodowego (porówn. Dzieje str. 313). W wydaniu drugiem z roku 1899, z którego dokonano przedruku ustawy jako nieaktualnej nie umieszczono.
Zachodzi również różnica między przedrukowaną z drugiego wydania (z roku 1902) broszurą Warszawiaka: Czego chcą socjaliści, a jej wydaniem pierwszem (1896). Mianowicie obok drobnych zmian, nie zmieniających sensu wydawnictwa, opuszczono przy omawianiu oświaty (porówn. str. 228) ustęp o niepozwalaniu zakładania gospód chrześcijańskich. Ustęp ten ma znaczenie biograficzne ze względu na najwcześniejsze zainteresowania Abramowskiego (porów. T. I str. XIV), więc go tu powtarzamy: „Tak dalece chce rząd carski, żeby naród ogłupić, że pilnuje nawet tego, żeby się ludzie rozpijali jaknajwięcej, proteguje szynkarzy i dla tego nie pozwala nawet na zakładanie gospód chrześcijańskich, żeby ludzie nie mieli gdzieindziej schodzić się jak tylko w karczmach. (Gospody chrześcijańskie — to były gospody bez wódki, gdzie były urządzone czytelnie. Jeszcze w r. 1882 gubernator piotrkowski, Kachanów, zabronił otwierać takie gospody w swojej gubernji, dlatego, że zmniejszają dochód akcyzy, potem generał-gubernator Hurko zabronił ich w całym kraju)“.
Ostatnie trzy prace treścią i formą odbiegają od reszty pomieszczonych w tomie niniejszym. Łączą się natomiast ściśle z pracami pomieszczonemi w tomie I str. 371—406. Są to prace ostatnie, z doby wojennej. Praca zatytułowana „Odczyt“ nie jest nawet wykończona. Innych prac z tego okresu nie odnaleźliśmy, chociaż istnieją o nich ślady (porówn. T. I str. XLIII).
O zawartości prac pomieszczonych w tomie niniejszym wyrokować dziś trudno. Mimo charakteru publicystycznego czy popularyzatorskiego wiele z nich ma wartość do dziś jako utwory talentu. W swoim czasie znaczenie broszur tych było niezmiernie doniosłe, co staraliśmy się wykazać we wstępie do wydawnictwa (porówn. T. I str. XIX, XXII itd.). I chociaż odbijane i kolportowane w dużej ilości egzemplarzy, jak o tem świadczą np. rachunki, pomieszczone w wydawnictwie: A. Malinowski: Materjały do historji P. P. S. i ruchu rewolucyjnego w zaborze rosyjskim, Warszawa 2 tomy, większość ich zaginęła. Rzadkie okazy lub zgoła unikaty, przechowywane są tylko w specjalnych bibljotekach i archiwach. Przy kompletowaniu prac tych dla naszego wydawnictwa korzystaliśmy głównie z bogatych zbiorów „Muzeum Społecznego“ oraz archiwum P. P. S. Obu instytucjom za udzieloną pomoc i pozwolenie korzystania ze swych zbiorów składamy serdeczne podziękowanie.
