Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Determinizm
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | M. Arct |
| Data wyd. | 1930 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | D – wykaz haseł D – całość |
| Indeks stron | |
Determinizm, teorja filozoficzna, która zaprzecza istnienia wolności woli. Według tej teorji wszystkie akty woli ludzkiej są wymuszone przez przyczyny zewnętrzne lub pobudki wewnętrzne. Najsurowszą formą determinizmu jest determinizm fatalistyczny, który głosi, że losy ludzi są zgóry postanowione i że żaden akt woli ludzkiej zmienić ich nie może. Taką jest wiara Mahometan. Także zwolennicy Kalwina nauczają, że Bóg przeznacza ludzi, bez względu na ich przyszłe zasługi lub występki, jednych na zbawienie, drugich na potępienie. Determinizm panteistyczny wyklucza wolność woli z innych przyczyn. Według Spinozy dusza ludzka jest jedną falą oceanu — Bóstwa a przeto nie może postąpić inaczej jak tylko według woli owej boskiej prasubstancji. Determinizm materjalistyczny uważa człowieka za produkt sił chemiczno-fizycznych, jak urodzenie, pokarm, sposób życia a siły te za wykluczające wszelki objaw wolnej woli człowieka. Wreszcie determinizm, zwany psychologicznym, czyni decyzję ludzką zawisłą od rozmaitych stanów wewnętrznych duszy, które również mają wykluczać wolność woli.
Według wszystkich tych teoryj człowiek miałby być automatem, poruszanym ręką natury czy Stwórcy, a więc nieodpowiedzialnym za swoje czyny, niegodnym nagrody za dobre ani nie zasługującym na karę za złe.
