Kanony pokutne (libri poenitentiales), księgi używane w Kościele katolickim od III wieku do czasu wypraw krzyżowych, zawierające postanowienia kościelne dotyczące spowiedzi i pokuty oraz wykazy kar, które spowiednicy mieli zadawać pokutnikom za poszczególne grzechy. Oznaczając karę za przewinienia i wskazując tem samem wysokość winy wedle wyobrażeń wieku, są one nietylko ważnem źródłem prawa kościelnego ale także rzucają światło na stan oświaty i cywilizacji ówczesnej. Najdawniejsze ze znanych kanonów pokutnych Kościoła zachodniego powstały w drugiej połowie VI wieku w Anglji i Irlandji. A mianowicie wydany za sprawą Teodora, arcybiskupa z Canterbury (668 — 690) „liber poenitentialis” służył za podstawę późniejszym kanonom pokutnym Bedy (zm. 735) i Egberta z Yorku (zm. 767). W VIII wieku powstał kanon pokutny rzymski (poenitentiale romanum). Na wschodzie najważniejszy kanon pokutny napisał Jan Nesteuta (zm. 595). Od XII wieku weszło w zwyczaj zamienianie kary, przepisanej w kanonach pokutnych, na modlitwę, jałmużnę i inne dobre uczynki a przez to kanony pokutne wyszły z użycia.
