Manicheizm, sekta, powstała w Persji w III w. po Chr. Założycielem jej był Manes (Mani), ur. ok. r. 215 w Babilonji. Wedle źródeł zachodnich był wyzwoleńcem, wedle źródeł perskich zaś pochodził ze starego rodu królewskiego Arsakidów. W r. 242 wystąpił jako założyciel nowej religji i uznany przez swych zwolenników za Parakleta czyli „pocieszyciela“, rozwinął szeroką propagandę swojej nauki, która dotarła aż do Indyj i Chin. W r. 277 poniósł śmierć okrutną przez obdarcie ze skóry (czy też ukrzyżowanie) na rozkaz króla perskiego Bahrama I.
Podstawą manicheizmu jest kosmogonja dualistyczna, czyli mniemanie, że świat powstał z dwóch pierwiastków: światła i ciemności. Wedle tej nauki bóg światłości jest istotą, czysto duchową, złożoną z 10 cnót: łagodności, wiedzy, rozumu, tajemnicy, względności, miłości, wiary, wierności, szlachetności i mądrości. Szatan, władca państwa ciemności i materji, napada na państwo światła. Stworzony do walki z ciemnością praczłowiek, nowa istota świetlana, ponosi klęskę i zostaje zawleczony przez szatana w niewolę do państwa ciemności. Z niewoli tej wybawia go bóg światła, ale w tej walce z szatanem część światła miesza się z ciemnościami i przez to powstaje świat widzialny. Ludzie są dziełem szatana, gdyż on spowodował Adama i Ewę do płodzenia dzieci, aby w ten sposób dla resztek światła tworzyć nowe więzienia, czyli ciała ludzkie. Szatan stara się przez swoich demonów, którzy stworzyli fałszywe religje, pogaństwo i żydostwo, uwodzić ludzi i związać ich z ciemnością, podczas gdy duchy światła, do których Manes zalicza Noego, Abrahama i Jezusa (uczniowie Manesa także Buddę i Zoroastra), starają się pouczyć ludzi o sposobach wybawienia się z pod panowania ciemności. Manichejczycy odrzucają Stary Testament i uważają Mojżesza i proroków za apostołów ciemności. Ewangelje uważają za skażone a listy św. Pawła, które najwyżej cenią, za częściowo sfałszowane. Moralność manichejska zalecała najsurowszą askezę a mianowicie uwalnianie się z więzów ciemności przez trzy pieczęcie“ (signacula). „Pieczęć ust“ zabraniała złorzeczenia i spożywania mięsa i wina. „Pieczęć rąk“ nakazywała oszczędzanie wszelkiego życia, zakazywała zabijania zwierząt i uszkadzania roślin i wogóle dotykania materji przez pracę niewolniczą. Wreszcie „pieczęć łona“ wzbraniała rozkoszy zmysłowych. Tylko „wybrani“ i „doskonali“ strzegą tej potrójnej pieczęci, podczas gdy „słuchacze“ mogą zawierać małżeństwa i przez swoją pracę wyżywiać „wybranych“. Sekta ta rozszerzała się szybko z Persji i z Indyj do północnej Afryki i Hiszpanji. Jeszcze za czasów papieża Grzegorza Wielkiego byli we Włoszech. W wiekach średnich odżyli chwilowo na Za-chodzie w sektach katarów, albigensów i adamitów.
