Szpitalnicy (bracia szpitalni), zakony i zgromadzenia męskie, poświęcające się opiece nad chorymi i opuszczonymi, w szpitalach i schroniskach (hospicjach). Poczęły powstawać już w IX w. (jak np. bractwo przy szpitalu S-ta Maria della Scala w Sienie), przeważnie w czasie wypraw krzyżowych. Najważniejsze pod względem historycznym są: 1) Szpitalnicy św. Antoniego, czyli antonici, stowarzyszenie, założone w r. 1095 w St. Didier de la Mothe, zmienione przez Bonifacego VIII w r. 1297 w zakon kanoników regularnych (ob.
Kanonicy, 2). W czasie największego rozwoju mieli 369 klasztorów i szpitali w całej Europie. Od r. 1777 połączeni z zakonem maltańskim
joannitów (ob.), przestali istnieć we Francji w czasie rewolucji a w Niemczech wskutek sekularyzacji zakonów. 2) Szpitalnicy św. Ducha, kanonicy regularni św. Augustyna, zakon, założony z końcem XII w. w Montpellier, zatwierdzony w r. 1198 przez Inocentego III, który oddał im szpital S-ta Maria in Sassia w Rzymie. Zakon ten, bardzo rozpowszechniony w całej Europie, zniosła we Francji rewolucja a we Włoszech skasował Pius IX w r. 1854. 3) Szpitalnicy św. Jakóba, zgromadzenie zakonne, istniejące we Włoszech w Alto Passo pod Lukką do r. 1459 i w Paryżu przy szpitalu St. Jaques du Hautpas do r. 1672. 4) Szpitalnicy z Aubrac we Francji z XII w., istnieli do r. 1697. 5) Szpitalnikami nazywają się także Bracia Miłosierdzia czyli
bonifratrzy (ob.) i
betleemici (ob.).
