Przewodnik po mieście Lwowie/Okazalsze zabudowania
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Przewodnik po mieście Lwowie |
| Rozdział | Okazalsze zabudowania, kościoły i klasztory. |
| Data wyd. | 1871 |
| Druk | Kornel Piller |
| Miejsce wyd. | Lwów |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
i klasztory.
Kościół archikatedralny, pod wezwaniem: Wniebowzięcia P. Maryi, wzniesiony początkowo w stylu gotyckim przy końcu XV wieku, ulegając kilkakrotnym pożarom zmienił swoją dawną strukturę. Ostatecznie przebudowany został przez Wacława Sierakowskiego, arcyb. lwowskiego w r. 1765 w kształcie jakim go widzimy. Ma oprócz zakrystyi 8 przybudowanych kaplic. Dziewiąta przed kościołem zwana zwykle: „Ogrojcowa“, odznacza się prześliczną rzeźbą w kamieniu. Kaplica ta jest fundacyi Bojmów, mieszczan lwowskich. Ściany i sklepienia wewnątrz kościoła, są malowane al fresco przez artystę Stanisława Stroińskiego. W głównym ołtarzu jest cudowny obraz Matki Boskiej, malowany przez Józefa Wolfowicza. Uwagi godny jest na ścianie po prawej stronie malowany obraz, przedstawiający króla Jana Kazimierza, składającego przed tym obrazem na Szwedach, Tatarach i Kozakach zdobyte chorągwie i sztandary dnia 1go kwietnia 1656 r. Innych ołtarzów jest 8 w stylu włoskim. Nagrobków po kaplicach jest tu 10, szczególnie uwagi godne są grobowce marmurowe Kampianów, mieszczan lwowskich, w jednej z przybocznych kaplic, dwa alabastrowe posągi arcybiskupów Jana Zamojskiego i Jana Tarnowskiego bez napisu w odnowionej temi dniami kaplicy Zamojskich. W drugiej przeciwległej kaplicy są dwa spiżowe nagrobki Stanisława Żółkiewskiego wojew. ruskiego († 1588) i Michała Buczackiego († 1438) Inne pomniki są nowsze. W zakrystyi jest bogaty zbiór portretów arcybiskupów i kanoników lwowskich. Jest tu także sześć lichtarzy spiżowych, ulanych z dział przez króla Jana Sobieskiego na Turkach zdobytych, jako też zegar po tym królu. W skarbcu są wielkie srebrne krucyfiksa, berło złote ofiarowane przez Jana Sobieskiego, jako wotum do cudownego obrazu w wielkim ołtarzu, trzy wielkie relikwiarze srebrne, puszki, trybularze itp. pięknie rzeźbione ze srebra, tudzież trzy monstrancye, których największą ozdobioną brylantami i perłami robił we Lwowie Antoni Potz 1817. Na zewnętrznych ścianach są pozawieszane kule z czasów oblężenia przez Tatarów w r. 1672 i Szwedów w r. 1704.
„Kościół OO. Dominikanów“ Bożego Ciała. Pierwiastkowo założony za czasów św. Jacka i kilkakrotnie odnawiany, ostatecznie odbudowany został w r. 1749 na wzór kościoła św. Piotra w Rzymie, według planu jenerała polskiego Witta. W wielkim ołtarzu jest cudowny obraz Matki Boskiej, podług tradycyi malowany przez św. Łukasza na drzewie cyprysowem, koronowany w r. 1751. W przybocznej kaplicy zbudowanej przez Mikołaja Potockiego star. Kaniowskiego, jest umieszczona w ołtarzu statua alabastrowa Matki Boskiej, którą św. Jacek uniosł przed Tatarami z Kijowa. Oprócz 7 ołtarzów jest tu jeszcze 5 pomników alabastrowych wydobytych z katakomb pod tym kościołem, przedstawiających rycerzy w zbrojach, i jeden nowszy pomnik Borkowskiej dłuta Torwaldsena. W klasztorze tutejszym jest uporządkowana temi dniami staraniem przeora ks. Ufryjewicza, bogata w rzadkie dzieła i rękopisy biblioteka klasztorna.
Św. Andrzeja kościół z klasztorem „Bernardynów“ założony przez Andrzeja z Sprowy Odrowąża w r. 1460, odbudowany ostatecznie z ciosu w stylu włoskim w roku 1730 przy pomocy ks. Augusta Czartoryskiego, Mniszków i innych rodzin polskich. Freski wewnątrz malowali Bartnicki, Mazurkiewicz i Sroczyński artyści lwowscy. Po za wielkim ołtarzem w chórze jest kolosalny obraz malowany przez Leksyckiego według wzoru Rubensa „Ukrzyżowanie Chrystusa Pana“, są stale pięknie rzeźbione i ołtarz marmurowy z trumienką srebrną, w której są relikwie błog. Jana z Dukli. Na facyacie kościoła obok głównych drzwi jest w płaskorzeźbie pomnik Stanisława Wyżyckiego († 1680) jednego z dobrodziejów kościoła. Wewnątrz kościoła zaś pomnik Stanisława Pilata, dłuta Parysa Filipiego, postawiony staraniem uczniów Pilata. Przy kościele jest z tyłu okrągła okazała wieża z zegarem. W klasztorze oprócz cel zakonników, mieści się archiwum dawnych aktów grodzkich sięgających od końca XIV. wieku, do r. 1784, i gymnazyum polskie.
Kościół „OO. Jezuitów“ pod wezwaniem ŚŚ. Piotra i Pawła, został zbudowany w roku 1608, w stylu odrodzenia. Freski dawniejsze temi czasy częściowo odnowione, malował Jan Ekstein, Morawczyk († 1760). Oprócz wielkiego ołtarza z Chrystusem na krzyżu, jest jeszcze 10 bocznych ołtarzy, między niemi ołtarz św. Stanisława Kostki. Na jednym z ołtarzy stoi trumna z relikwiami św. Benedykta, przewiezionemi z Rzymu przez Jerzego Dzieduszyckiego, koniusz. w. kor. Znajdujące się tu pomniki marmurowe są rodziny Jabłonowskich, a to: Jana Prus Jabłonowskiego († 1659); Stanisława Jabłonowskiego hetm. w kor. i żony jego Maryi z Kazanowskich Jabłonowskiej († 1687); Aleksandra Jabłonowskiego chorąż. kor. († 1733); Joanny z Potockich Jabłonowskiej, wojewod. rawskiej († 1726) i Jerzego i Maryanny z Zamojskich Dzieduszyckich. Kościół ten w czasie uroczystości oświetlany bywa gazem.
Kościół archikatedralny „ormiański“ zbudowany w r. 1437 w stylu mięszanym ormiańsko-bizantyńskim, zrestaurowany w r. 1862, ma 7 ołtarzy, w nich 4 obrazy stylu bizantyńskiego, a to: św. Trójca, Matka Boska Jazłowiecka (na cyprysowem drzewie, twarze Matki Boskiej i Pana Jezusa malowane są na skórze), św. Benedykt i św. Grzegórz. Tła i draperye tych obrazów są z blach srebrnych a korony są złote. Na cmętarzu przed kościołem jest wiele częściowo za posadzkę użytych dawnych nagrobków Ormian lwowskich, z napisami i herbami ormiańskiemi i polskiemi. Przed kościołem stoi kolumna z posągiem św. Krzysztofa, a przy wchodzie na cmętarz jest napis ormiański nad drzwiami do sali radnej, niegdyś Sądu ormiańskiego, zwanej „Chuc.“
„Cerkiew wołoska“ czyli stauropigiańska zwana, stawiana była kosztem zamożniejszych mieszczan lwowskich (ruskich) tudzież hospodarów wołoskich Jeremiasza, Pawła i Szymona, a ukończona ostatecznie została w r. 1629. Wspaniałą wieżę przy niej stawiał własnym kosztem Konstanty Korniakt, którego portret zawieszony jest w cerkwi. Jest ona cała z ciosowego kamienia w stylu bizantyńskim. Cerkiew ta została odnowiona w ostatnich czasach. Dawne obrazy usunięto i zastąpiono nowszemi, pędzla Marcina Jabłońskiego.
Kościół św. Michała z klasztorem OO. „Karmelitów“ założony przez Aleksandra na Ostrogu księcia Zasławskiego i Aleksandra Kuropatwy w r. 1642, w stylu włoskim. Freski mocno zniszczone. Obraz w głównym ołtarzu Matki Boskiej, jest jednym z najdawniejszych w mieście naszem zabytków sztuki bizantyńskiej. W kaplicy Chrystusa upadającego, jest pomnik Piotra Branickiego († 1762) i Stanisława Ligęzy († 1707). Jedną z najpiękniejszych ozdób tego kościoła, stanowi pomnik jenerała Dwernickiego, wykonany przez Parysa Filipiego, a wystawiony staraniem byłych oficerów jenerała. Kościół i klasztór ten był niegdyś obronny jak to już kilkakrotnie o tem wspomniano.
Kościół „P. Maryi Śnieżnej“ na Krakowskiem, najdawniejszy zabytek budowli we Lwowie, postawiony około r. 1342 w stylu na pół bizantyńskim i gotyckim. Kilkakrotnie był on niszczony przez nieprzyjaciół. Freski malowane przez Stanisława Stroińskiego, utraciły całkiem na wartości pod nieumiejętną ręką restauratorów. Jest tu portret księdza Piotra Skargi, jak sądzono oryginalny, jednak przemalowany nowszemi czasy do niepoznania.
Kościół „św. Mikołaja“ na Halickiem, fundowany wraz z klasztorem ks. Trynitarzy w r. 1745 przez Samuela Muchowieckiego, księcia Jana Jabłonowskiego i innych, jest zbudowany w stylu włoskim, ściany wewnątrz są ozdobione gipsaturami. W kapliczce po lewej stronie jest ołtarz z różowego marmuru przyozdobiony oryginalną rzeźbą, przedstawiającą ustępy z życia i męki Chrystusa. Szkoda że rzeźby te powleczono białym pokostem. Nowszemi czasy założyli OO. Jezuici, którzy do r. 1848 parafią tą zawiadowali, przy tym kościele konwikt szlachecki. Został on w r. 1848 zniesiony, a w miejscu tego umieszczono w tym pojezuickim gmachu Uniwersytet lwowski, bibliotekę i inne podrzędne zbiory, obok których znajduje się tutejszy ogród botaniczny.
„Cerkiew św. Jura“ zbudowana przy końcu zeszłego wieku przez biskupów lwowskich Atanazego i Leona Szeptyckich, w stylu włoskim w kształcie krzyża z rotundą pośrodku. W wielkim ołtarzu wspaniałej na zewnątrz budowy, jest obraz Jezusa lud nauczającego, utwór Smuglewicza.
„Cerkiew św. Onufrego“ przy klasztorze „OO. Bazylianów“ fundowana 1518 r. przez księcia Konstantego Ostrogskiego. W klasztorze tym jest bogate w dawne dokumenta dotyczące klasztorów Bazyliańskich na Rusi, archiwum.
„Cerkiew św. Praxedy“ założona w r. 1644 przez hospodarów wołoskich w stylu bizantyńskim. Ikonostas, odnowiony w zeszłym roku staraniem konserwatora zabytków dawnych p. M. Potockiego.
Kościółek „św. Jana Chrzciciela,“ co do nazwy najdawniejszy we Lwowie lecz co do budowy o wiele późniejszy i w r. 1869 zrestaurowany, dotąd nie jest dokończony.
Kościoł ofiarowania N. P. M. przy seminarym obrz. łac., fundowany w r. 1644 przez Jakóba Sobieskiego, pierwiastkowo pod wezwaniem św. Teresy z klasztorem dla Karmelitanek bosych, które mieściły się tu w r. 1784, restaurowany w r. 1840 kosztem arcybiskupa lwowskiego Piszteka, jest w stylu włoskim zbudowany.
Kościoł Niepokalanego Poczęcia P. Maryi, przy klasztorze „Franciszkanów“, fundowany w r. 1708 przez Elżbietę Sieniawską dla księży Kapucynów, po których Franciszkanie go objęli w roku 1785. Franciszkanie przechowują tu kapę i infułę, którą miał używać błog. Jakób Strepa, jeden z pierwszych arcybiskupów lwowskich z tego zakonu.
„Kościoł św. Antoniego“, fundowany w r. 1718 przez Janusza Antoniego księcia Wiśniowieckiego wraz z klasztorem dla Franciszkanów, których ztąd w r. 1785 przeniesiono, a kościoł uczyniono farnym.
Prócz powyżej wymienionych posiada Lwów jeszcze, nie licząc kaplic w domach karnych, szpitalach i zakładach, ośm mniejszych kościołów obrządku łacińskiego i trzy cerkwie grecko-katolickie.
