Słownik biograficzny uczonych Żydów Polskich/Jenze Moszkowicz
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik biograficzny uczonych Żydów Polskich |
| Podtytuł | XVI, XVII i XVIII wieku |
| Data wyd. | 1905 |
| Druk | Piotr Laskauer i S-ka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Urodził się podobno w Lublinie w pierwszej połowie XVII stulecia. U ojca swego, który był zasłużonym nauczycielem wyższej szkoły żydowskiej tamecznej, Jenze pobierał pierwsze nauki. Okazawszy wielkie zdolności i chęci do nauk świeckich, a nie mogąc się spokojnie i swobodnie kształcić w rodzinnym domu, Jenze w młodym wieku wysłany został przez ojca swego do Pragi Czeskiej, gdzie pod opieką krewnego oddał się z całym zapałem ulubionym przez siebie naukom matematyki i mechaniki, pilnie uczęszczając na wykłady tamtejszych sławnych profesorów. Jako wydoskonalony mechanik, Jenze powrócił w roku 1650 do kraju rodzinnego i osiadł w Lublinie. Skromnie i cicho żyjąc, Jenze poświęcił czas pracom literackim i praktycznym, wchodzącym w zakres jego wiadomości. Napisał obszerne dzieło treści matematycznej, które, dla braku wówczas nakładcy, wydane nie zostało. Podobno rękopism ten dostał się do słynnej biblioteki Bodlejańskiej. Rozgłosu w kraju zaś nabrał Jenze, dopiero gdy za pomocą machin i przyrządów przez siebie wynalezionych, wydobył w r. 1664 w Ukrainie z dna Dniepru działa, rynsztunki i zapasy owsa, podczas wojny zatopione. W nagrodę tego czynu, tak dla armii ważnego i korzystnego, król Jan Kazimierz, w uznaniu jego nauki, mianował Jenzea swym sekretarzem, co później potwierdził i król Michał Korybut, przywilejem nadanym w Krakowie d. 8 października roku 1669
(Metryka koronna), który opiewa między innemi: „Całemu prawie światu wiadome są bohaterskie czyny, poleconego nam Jenzea Żyda, obecnie sekretarza naszego, który działa nasze, broń w Ukrainie, w falach Dniepru zatopione, jakoteż i owies w miesiącu Marcu 1664 roku, swoimi wynalazkami, zręcznością i biegłością, będąc dalekim od bojaźni śmierci, w owym czasie nic od nas nie żądając z narażeniem się nawet swego życia, na brzegi wydobył i uratował. Rozważywszy zatem jego biegłość w mechanice i wielką erudycyę, postanowiliśmy jego zapisać w poczet sekretarzy Naszych, udzielając mu tym Naszym przywilejem, zupełną i wszelką wolność używania przywilejów, i swobód, jakie inni Nasi sekretarze mają i używają, uwalniając go zarazem od opłaty wszelkich podatków i ciężarów krajowych, jako też i od gmin żydowskich wymaganych“. Jenze, jak się zdaje, przysługiwał się i nadal krajowi z całą gorliwością i sumiennością, widzimy bowiem, że król Jan III przywilejem nadanym w Gdańsku, dnia 20 września 1677 roku, aprobuje, potwierdza i ratyfikuje tytuł sekretarza królewskiego, oraz wszystkie swobody i prerogatywy nadane Jenzemu przez królów Jana Kazimierza i Michała Korybuta, postanawiając, aby ważność i moc miały do końca jego życia. Przywilej ten króla Jana III podpisany jest przez przewielebnego Ojca Jana Stefana Wydżgę, biskupa Warmińskiego, kanclerza Państwa. (Metryka koronna, księga 211, stronica 534). Jenze Moszkowicz całe życie skromnie się zachowywał, nie lubiąc rozgłosu, oddawał się z zapałem nauce. Umarł gdzieś na Ukrainie, niewiadomo kiedy i gdzie pochowany.
