Słownik etymologiczny języka polskiego/chrzest
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
 Strona w Wikisłowniku
| |
chrzest, chrztu (zamiast chrzstu), chrzcić, chrzciciel, chrzciny, nowochrzceniec, chrzes(t)ny, chrześcijanin, chrześcijaństwo; wszystko wymawiane i przez k-, a tak i pisane pierwotnie: krzciny, krześcijaństwo, nowokrzceniec; już w psałterzu: »wiara krześciańska« (w puław. »pospolna« i »pospolita«); w Bogurodzicy czytam, dla miary wierszowej, chrześciciela, powołując się na chrześcianina. Pisownię z ch- zamiast k- wywołało ch- Chrystusa i christianus, zatrzymujące obce ch- z grec. christos, ‘pomazaniec’. Nazwę Chrystusa Chrĭst (z niem., z krótkiem ĭ, Chrĭst) przeniósł jedyny Słowianin na ‘krzyż’ sam; dla chrztu, chrzcin, miał przykład i u Niemców, kristenen, ‘czynić chrześcijaninem’. Cerk. krĭst (w wymowie ruskiej kriest) ‘krzyż’, krĭstiti ‘chrzcić’ (ale jeszcze prĕkrĭstiti sę ‘przeżegnać się’, raskrĭstiti ‘ukrzyżować’), u Serbów krst (krsta, ‘krzyże’) znaczy ‘krzyż’ i ‘chrzest’ (krsno ime, uroczystość plemienna); na Zachodzie jednak (Czesi, my, Łużyczanie) i u Słowieńców krst, krzest itd. już tylko ‘chrzest’. Przechód nazwy Chrĭsta na ‘krzyż’ umożliwiło, że był u Słowian rodzimy rzeczownik krĭst, ocalały w złożeniu okrĭst, ‘naokoło’, rus. okriestnost’, ‘okolica’, załab. wokarst (toż), od pnia kri-, kroj-, ‘ciąć’ (okrĭst znaczy właściwie ‘okrążając’, bo krąg od tego samego pnia poszedł); to krĭst pierwotne ustąpiło zupełnie (z tym jedynym wyjątkiem) nazwie Chrysta (i ‘krzyża jego’); gdy schyzmatycka Słowiańszczyzna przy krĭst = ‘krzyż’ została, katolicka krzyż dla drzewa przejęła, a krzest do ‘chrzcin’ ograniczyła. Nazwa chrześcijan, cerk. krĭstjan(in), rus. kriestjanin, ‘chłop’, kriestjanka, ‘chłopka’ (por. franc. crétin, ‘kretyn’, od christianus), serb. krszcianin, czes. krzestian, z niem. dawnego christiāni i christāni z łac.; u nas nowochrzceńcy umyślnie nazwę Krystyjan lub Chrystyjan przybierali.
