Słownik etymologiczny języka polskiego/cześć

<<< Dane tekstu >>>
Autor Aleksander Brückner
Tytuł Słownik etymologiczny języka polskiego
Wydawca Krakowska Spółka Wydawnicza
Data wyd. 1927
Miejsce wyd. Kraków
Źródło Skany na Commons
Indeks stron
Strona w Wikisłowniku Strona w Wikisłowniku

cześć, czci, ‘honor’, czcić, czciciel, od pnia czet (z ruchomem e, czasownik dawny cztę, ‘poważam’), przyrostkiem t’ (ć) urobione. Od cześć przymiotnik czestny, czesny, stąd czes(t)ne, ‘honorarjum’ (dawniej ‘opłata sądowa’, ‘pamiętne sędziego’); czestność w psałterzach; czestnik, cześnik, ‘urzędnik’ (dygnitarz, stałe w 15. wieku, ogólne; przez nieporozumienie rychło do czaszy odniesione i pocillatorem tłumaczone, który tylko czasznikiem brzmieć winien, por. podczaszy); wreszcie czasownik drugi: czestować, a ze wtórną nosówką, jak nieraz przed syczącemi, częstować (Częstochowa wykazuje ją już od 15. wieku, od imienia własnego Czestoch); cześć znaczono i ucztą, obiadem, więc w 16. wieku proszono »na cześć«, t. j. ‘na obiad’, stąd znaczenie częstowania (poczęstunku). Jak podwójny czasownik (czcić i czestować), jest i podwójny przymiotnik, czes(t)ny i czsny, z czego: cny, cnota, cnotliwy, cność (w psałterzu i biblji jeszcze stale przez czs- pisane). Obok cześć był i inny rzeczownik (do cztę), czta, w złożeniach: poczta (‘ofiara’; dar, którym czcił chłop pana, gdy go o co prosił), niby ‘pokłon’ innych Słowian, i uczta (‘biesiada’, por. cześć w temże znaczeniu), a z tych poszły czasowniki: poczcić, uczcić; przymiotniki: poczciwy (pisany w 16. i 17. w. potściwy, podciwy), i uczciwy, a z przyrostkiem -liwy, obok -iwy, poczliwy, uczliwy (niegdyś ogólne, później mazowieckie; wyszydzano ich »pocliwe paniątecka« i »ucliwe« już w 17. wieku). Czostka u Skargi zamiast czestka, jak wioska zam. wieska, skoro -ie- półgłoskowe nie przechodzi w -io-.